Þjóðviljinn - 19.12.1979, Síða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 19. desember 1979.
Lokaátak tíl
eflingar
Málfrelsissjóði
í dag áritar
Jón Oskar
bók sina
Týndir snillingar
i Bókabúð Máls og
menningar frá kl. 15-18.
Þetta er síðasta vikan
að sinni sem almenn-
ingi gefst kostur á að fá
bækur áritaðar af höf-
undi.
Öll framlög fyrir áritanir renna óskipt i
Málfrelsissjóð
Auglýsmgasímiiui
er 81333
uomiuiNN

BLADSÖLUBÖRN
VÍSIR
er tvö blöð í dog
JÓLAHELGARDLAD I
fylgir
KOMIÐ o Qfgreiðsluna
SELJIÐ VÍSI
VINNIÐ ykkur inn YQSQpeningn
Árni Bergmann skrifar um
békmenntdr
Hvað gerist á
dauðastund?
Erlendur Haraldsson
og Karlis Osis:
Sýnir á dánarbeði.
Magnús Jónsson þýddi.
Skuggsjá.
Á undanförnum árum hefur
vaxandi athygli beinst að ásig-
komulagiog upplifunum deyjandi
manna. Vitaskuld er sú athygli
ekki ný, og flestir hafa heyrt talaö
um friðsæld eða hugljómun sem
einkennir dauöastund margra
manna, ennfremur hafa menn
heyrt þess getið, að þeir sem
vaktir eru til llfs úr skammvinnu
dauðadái eru ekki endilega mjög
ánægðir yfir þvi að vera komnir
aftur f mannheima. En það er á
siðari árum sem bæði framfarir í
Þorpið í nýrri útgáfu
Helgafell hefur gefiö út i
þriðju útgáfu Þorpið eftir Jón úr
Vör, sem fyrst kom út árið 1946.
Þessi lýsing á bernskuárum i
sjávarplássi kreppuáranna
hefur að verðleikum veriö lofuð
sem merkur áfangi í íslenskri
ljóðagerð: hér er saman komin
geðþekk ljóðræna, raunsæi,
irjaist lorm og aogengnegi,
mannleg hlýja.
Hin nýja útgáfa er i allstóru
broti og prýdd teikningum
ágætum eftir Kjartan
Guðjónsson. Sú teikning sem
hér fylgir er við kvæðið Fátækt
fólk: „Fátækt fólk kveður eitt
þorp, heilsar ööru og kveður að
nýju...”.
Nœstsíðasti dagur ársins
Næstsiðasti dagur ársins eftir Normu E. Samúels-
dóttur.
Beta, húsmóðir í Breiðholti/ situr við dagbókar-
skriftir og gerir upp líf sitt/ hispurslaust og af ein-
lægni. Upp af slitróttum dagbókarblöðum þar sem
renna saman endurminningar, svipmyndir daglegs
lífs og hvers konar utanaðkomandi áreiti rís smám
saman heilsteypt persónulýsing, skýr og trúverðug
rnynd af hlutskipti láglaunafólks, húsmæðra fyrst
og fremst, i svefnhverfum Stór-Reykjavíkur. Þvi
nærtæka viðf angsef ni haf a ekki f yrr verið gerð skii
i íslenskri skáldsögu.
Næstsiðasti dagur ársins er fyrsta bók Normu E.
Samúelsdóttur.
Mál og menning
skýrslutöku og svo f jölgun þeirra,
sem læknavisindum tekst að
vekja úr dauðadái, hefur freistað
ýmissa fræðimanna til að skipa
heimildum um séð og heyrt á
banastund i kerfi og reyna að
draga af ályktanir.
Skýrsla þeirra félaga Erlends
Haraldssonar og lettnesk-banda-
riska sálfræðingsins Osisar er
dæmi um slíka viðleitni. Þar eru
fyrst reifaðar helstu röksemdir
meö og móti þvl, að sýnir á dán-
arbeði sanni likur á persónulegu
framhaldslifi. En megininntak
bókarinnar er að skýra frá rann-
sóknum sem þeir félagar hafa
staðið að I tveim gerólikum lönd-
um, Bandarikjunum og Indlandi,

, . .J,Í
P
I
og notið til aðstoðar lækna og
hjúkrunarfólks sem hafa skráð
upp það sem deyjandi sjúklingar
hafa frá að segja.
Það er óneitanlega mjög at-
hyglisvert, hve frásagnir af orði
og æði eða upplifun deyjandi fólks
eru svipaðar, hvað sem liður mis-
munandi trúarhugmyndum og
menningararfi. í stórum dráttum
sýnist það algengast, að deyjandi
fólk sjái fyrir sér einhverjar ver-
ur, einatt baðaðar i fögru ljósi, og
þekki þar aftur ýmist liðna vini og
vandamenn eða þá verur sem
hinn deyjandi telur ættaðar úr
sinum trúarbrögðum. Finnst
þeim að verur þessar séu komnar
á vettvang þeim til aðstoðar.
Bók af þessu tagi er ekki
skemmtilesning, a.m.k. ekki i
neinum venjulegum skilningi.
Hún hlýtur að vera full með ítrek-
anir, vangaveltur yfir hlutföllum
i skýrslum osfrv. En það er óneit-
anlega margt merkilegt sem hún
dregur fram. Þegar var minnst á
þá staðreynd, að þótt kristnir
menn sjái fyrir sér á banastund
veru sem þeir telja vera Jesú, og
Hindúar sjái e.t.v. Krishna með
sama hætti, þá er furðulega lítill
munur á sýnum t.d. Indverja og
Bandarikjamanna á dánarbeði.
Annað er merkilegt: þaö er að
þeir sjúklingar sem hafa fengið
sterk lyf eða haldnir eru þeim
sjúkdómum sem liklegir eru til að
valda ofskynjunum eru sjaldnar
en aðrir sjúklingar skráðir fyrir
sýnum af þessu tagi — m.ö.o. slik
lyf og slikir sjúkdómar viröast i
sjálfu sér ekki liklegt til að vera
forsenda þeirra sýna sem hér um
ræðir.
Hvorttveggja telja höfundarnir
til tekna því meginviöhorfi slnu,
að rannsóknir þeirra bendi til
þess, að deyjandi menn standi við
„hliðiö að öðru tilverustigi”. Ef
að lyfjaþátturinn, menningar-
þátturinn og sjálfur sjúkdómur-
inn hefðu sett sterkari og sundur-
virkari svip á þessar sýnir hefði
legið beinar við að telja þær af-
leiðingu annaðhvort af hefð-
bundnum hugmyndum á hverju
menningarsvæði eöa þá af trufl-
aðri heilastarfsemi.
Höfundarnir eru að sönnu
fremur varfærnir i ályktunum
og gera sér grein fyrir þvi, aö þeir
geta ekki staöhæft neitt. Það er
lika svo, að hvað sem þessum
rannsóknum liður, er auövelt að
hugsa sér aðrar skýringar á sýn-
um á banabeði en einmitt þá að
hver maður haldi sinum persónu-
leika eftir dauðann meö einhverj-
um hætti. Til dæmis, að manns-
likaminn búi yfir einhverjum
þeim úrræðum sem hann gripur
til á dauðastund til að gera dauð-
ann eðlilegan og sjálfsagöan. Þeir
Erlendur og Osis eru sem fyrr
segir, annarrar skoðunar — og
kannski er hneigð þeirra full
sterk og augljós fyrir visinda-
menn, eins og m.á. kemur fram I
þvi hve fegnir þeir eru að geta
vitnað til merkra manna sem eru
á sömu brautum og þeir sjálfir
(„annar eins maður og Oliver
Lodge fer ekki með neina lygi”).
En hvað um það: þeir eru I raun
og veru að fást við merkilega
hluti sem við fram aö þessu höf-
um fyrst og fremst heyrt um i
mærðarfullum endurtekninga-
bókum splritista _áb