Þjóðviljinn - 03.01.1980, Page 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 3. janúar 198»
SJ ÁVA R ÚTVIGURINN
Þaö er góður siöur, að
spyrja sjálfan sig við ára-
mót þeirrar spurningar
sem skáldið Jónas
Hallgrímsson varpaði
fram í kvæði sínu forðum.
„Höfum við gengið til
góðs, götuna fram eftir
veg". Eins og þessi spurn-
ing var tímaþær á dögum
Jónasar/ svo er hún einnig
tímabær i dag, og á öllum
dögum okkar sögu.
Við þurfum og verðum að
athuga, jafnt fortið sem framtið,
ef við ætlum okkur að ná fótfestu i
samfélagi þjóðanna, sem fullgild-
ur, sjálfstæður aðili. Það gildir
jafnt um þjóö sem einstakling, að
hver er sinnar gæfu smiður, að
stórum hluta. Viö erum háð lifs-
lögmálum sem ekki láta að sér
hæða, en sem við þurfum að
starfa i samræmi við, til þess að
ná sem bestum árangri.
begar þetta er skrifað, þá hefur
slitnaö upp úr svokölluöum
vinstri viðræðum um rikisstjórn
og þjóðar fleyið liggur undir áföll-
um, en úfinn sjór og misvinda-
samur framundan.
Þegar talað er um vinstri
stjórn, þá hlýtur það að vera
grundvallaratriði að slik stjórn
starfi i samræmi við almennings-
hag. Til þess aö hún géti það, þá
þarf hún að vera reiöubúin til
þess aö gera grundvallarbreyt-
ingar á þvi þjóöfélagi sem hún
ætlar sér að stjórna sé þess þörf...
Treysti hún sér ekki til þess, þá er
hún ekki i raun vinstri stjórn. Mitt
mat er það að sú stjórn,sem taldi
sig vera vinstristjórn, hafi bæöi
skort áræði og vilja, til að gera
þessar grundvallar breytingar,
sem voru undirstaða þess aö við-
unandi árangur næðist í starfi
hennar. Þvi fór sem fór. En þegar
skip rekur stjórnlaust undan
veðri og brot er á hléborða, þá er
máske ekki rétti tíminn til þess að
deila um hver eigi á þvi stærstu
sökina hvernig komið er. Og ef
menn sameinast ekki þá, um að
um
ára-
mót
bjarga sjálfum sér og skipinu, þá
hlýtur illa aö fara. íslenska
þjóöarfleyiö hefur um nokkra
áratugi rekið stjórnlitið undan
sjóum og stormi og fer nú að
nálgast það hættulega grunnbrot
sem er á hléborða við okkur er
ekkert verður aö gert til bjargar
af viti. Ég tel þvl nauðsynlegt um
þessi áramót að við horfumst i
augu við þann raunveruleika sem
við blasir.
Undirstaða hverrar þjóðar
er efnahagslíf hennar
Einstaklingur eöa þjóö sem
glatar efnahagslegu sjálfstæði
sinu veröur upp á aðra komin.
Og verður það meðan svo er
ástatt.
Þetta er hægt við þessi áramót,
fyrir okkur, sem tslendinga, að
hugleiða. Viö höfum um langt
skeið lifað af lánum, ekki bara til
þess að byggja upp atvinnulif
okkar, þvi slikt er heilbrigt, sé
uppbyggingin gjörö af viti og for-
sjá. Heldur höfum við lika tekið
lán og keypt fyrir lánsfé einskis
vert skran og flutt inn i landið til
þess eins aö fullnægja gróðaþörf
ómerkilegra kaupahéðna. Við
höfum svo á sama tima byggt upp
margslungið þjónustukerfi sem
er I engu samræmi viö þá undir-
stöðu sem verður að bera þaö
uppi. Ég hef áður bent á þessa
staðreynd hér i þessum þáttum
þvi hér er um veigamikið atriði
að ræða. Þetta er þvl likast sem
húsameistari steypti upp hús
án þess að skeyta neitt um undir-
stöðu þess. Slikt hús væri dæmt til
að skekkjast og springa á ýmsa
vegu. Og islenska þjóðfélagiö er I
dag raunsæ mynd af slikri hrófa-
tildurs byggingu. 1 stað þess að
styrkja undirstöðu þessarar
þjóðarbyggingar þannig að hún
samsvari yfirbyggingunni og sé
fær um aö bera hana uppi, þá hef-
ur verið vanrækt að byggja upp
okkar útflutnings atvinnuvegi
þannig að þeir séu færir um að
standa undir þeim vörukaupum
frá öðrum löndum, sem telja
verður nauðsyn i nútima þjóð-
félagi.
í stað þessa hafa alltof margir
viljað hafa atvinnu af þvi aö selja
innfluttar vörur almenningi, jafnt
óþarfar sem þarfar. Þetta er okk-
ar böl i dag. Fullunnin fram-
leiðsla er látin sitja á hakanum,
en alltof mikill mannafli notaður i
allskonar innanlands brask. Sú
fcjóð verður að teljast ennþá á ný-
lendustigi sem lifir á þvi að fram-
leiða hráefni handa iönvæddum
þjóðum að vinna úr. Þessu verður
að breyta og það sem allra 'fyrst.
Gjaldeyrir okkar er spegil-
mynd af slæmri stjórn
Sú þjóð sem i alvöru vill standa
vörö um fjárhagslegt og stjórn-
málalegt sjálfstæði sitt, hún
stendur lika vörð um gjaldmiöil
sinn. Þetta hafa Islensk stjórn-
völd ekki gert i áratugi. Hér er að
finna megin orsökina fyrir þvi
hvernig komið er I islenskum
efnahagsmálum. Illa rekin fram-
leiðsia hefur ár eftir ár og áratug
eftir áratug verið rétt af með si-
felldum gengisfellingum og hefur
þar ekkert lát verið á. Islenska
krónan stóð þannig i lok siðustu
heimsstyrjaldar að sex krónur og
fimmtlu aura þurfti til að kaupa
einn bandarikjadollara, en nú
þegar þetta er skrifað þá þarf að
greiða þrjúhundruðniutiuogtvær
krónur og 20 aura fyrir dollarann.
Þannig hefur islensk fjármála-
stjórn veriö. Þetta er ömurleg
staðreynd, og þeirtsem þessu hafa
komið i kring, hafa aldrei lært
neitt af þessu. 1 stað þess að gera
það, þá er talað um aö skrá þurfi
gengi islensku krónunnar „rétt”
þannig að fyrirtæki fái ómældan
gróða hversu illa sem þau eru
rekin. Svona áframhald er von-
laust i okkar þjóðarbúskap. Hér
verður að spyrna við fótum og
gera það duglega. Að ætla sér að
stjórna útflutningsatvinnuvegum
okkar með sifelldri umskráningu
islensku krónunnar og verðfell-
ingu hennar gagnvart erlendum
gjaldmiðlum, það er sannkölluð
Bakkabræðra hagfræði, sem
dæmd er til að enda i ófæru, og er
hún óumflýjanlega stutt undan
nú, verði ekki snúið af þeirri
braut sem farin hefur verið.
íslenskur sjávarútvegur er
góö undirstaða
Þegar litast er um við þessi
áramót, þá ætti öllum að vera það
ljóst, að rikt hefur velgengnis-
ástand á mörkuðum heimsins
gagnvart öllum útfluttum sjávar-
afurðum okkar á árinu 1979. En
þrátt fyrir þetta þá er rikjandi
efnahagskreppa i landinu. Við
höfum orðið fyrir fjárhagslegu
tjóni vegna hækkunar á oliu og
bensini. En hinsvegar höfum við
magnað þetta tjón með þvi að rik-
ið hefur skattlagt hækkunina
prósent vis og þar með magnað
verðbólguna, sem nóg er fyrir I
landinu. Þeir hagfræðingar sem
ráðlagt hafa slfkt sem þetta, eða
ekki reynt að koma i veg fyrir
það, þeir eru áreiðanlega á rangri
hillu i llfinu. Olia og bensín er eins
og stendur megin undirstaða i nú-
tima þjóöarbúskap og af þeirri
ástæðu er þaö hrein fjarstæða,
hvort sem þetta er gert af sam-
tökum einstaklinga eða sjálfu rik-
inu. tslenski fiskurinn stendur nú
svo hátt á öllum mörkuðum að
óvarlegt er að reikna með mikilli
hækkun hans i náinni framtfð.
Þegar fiskafuröir eru orönar
jafndýrar nautakjöti af bestu teg-
und, þá er sú hætta alltaf fyrir
hendi að sala á fiski geti dregist
saman. Af þessari ástæðu getum
við ekki reiknaö með meiri hækk-
un á fiskafuröum I náinni framtið
en sem nemur hækkaðri dýrtið i
viökomandi markaðslandi.
Frammi fyrir þessu stöndum við
nú, en þaö þýöir að skeið Bakka-
Fimmtudagur 3. janúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
bræðra hagfræðinnar á tslandi
verður að vera brátt á enda runn-
ið, hvort sem mönnum likar betur
eða verr. Menn verða að horfast i
augu við þá staðreynd að það er
ekki miklu lengur hægt aö stjórna
islenskum efnahagsmálum með
gengisfellingu islensku krónunn-
„Þetta land á ærinn auð ef
menn kunna aö nota 'ann"
Við höfum haft miklar þjóðar-
tekjur á undanförnum árum, sem
hefðu átt,að öllu eðlilegu, að gefa
hverjum vinnandi einstaklingi i
landinu góð lifskjör. En þrátt
fyrir þetta, þá getur ekki almennt
verkafólk hér lifað af átta stunda
vinnudegi. Það hefur einhvern
veginn farið svo, við skiptingu
þjóðarteknanna,að þeir sem unn-
ið hafa framleiðslustörfin hafa
borið skarðari hlut frá borði held-
ur en efni stóðu til. Það er ekki
hægt að skipta meiru en aflað er,
segja atvinnurekendur og er
nokkuð til i þvi. Hinsvegar er
hægt að skipta jafnara, þannig að
meira komi i hlut þeirra sem hafa
nú lægstu launin.En það er nú
einu sinni svo, að menn reyna af
öllum mætti að halda bæði laun-
um og aðstöðu sem þeim hefur
tekist að hrifsa til sin, og láta ekki
af hendi nema hart sé eftir sótt.
Verkalýðsbarátta kreppuáranna
sannaði þetta átakanlega.
Við erum rik þjóð, með mikla
framtiðarmöguleika á landi og
sjó, ef okkur brestur ekki gæfa til
að nota þá rétt. Fiskimið okkar
eru að rétta sig af, eftir útfærslu
fiskveiðilandhelginnar i 200 mil-
ur, og þær friðunarráðstafanir
sem i gildi hafa verið. Það er
mikill misskilningur að fiskveiði-
floti okkar sé of stór, en við getum
þurft að breyta honum á næstu
árum éftir þvi sem þróunin gefur
tilefni til. í þessu sambandi er það
aðkallandi nauðsyn að stytta til
muna útiverutima togaranna, svo
gæði fisksins sem þeir koma með
að landi aukist frá þvi sem nú er
almennt. Það er allra hagur að
þetta verði gert, þá þurfum við
að stórauka iðnvæðingu i allri
fiskvinnslu þannig að fiskafurðir
okkar fari að stærsta hluta full-
unnar á markaði. Þetta kostar
mikið átak en er nauðsyn, þvi á
þann hátt er hægt að stórauka út-
flutningsverðmæti sjávarútvegs-
ins. Þá býður okkar stórátak i
laxeldi á næstu árum, þarna eru
möguleikar sem legiö hafa ónot-
aðir fram að þessu. Reikna má
með að útflutningur lax frá
laxeldibúum Norðmanna verði
ekki undir 15 miljörðum islenskra
króna á árinu 1979, svo menn geta
á þessu séð, til hvers er að vinna.
Þá bjóða fallvötn okkar og jarð-
hiti upp á fjölbreytta iðnaðar-
framleiðslu, auk hita og ljóss i
bústaði fólks um allt land. Þá má
minna á, að ekki er fullrannsakað
ennþá, hvort hér sé að finna fleiri
orkugjafa, svo sem gas eða oliu.
Að sjálfstöðu þarf að ganga úr
skugga um þetta svo fljótt sem
möguleikar leyfa, þvi hér er til
mikils að vinna.
Stórátak biður okkar ef viö
viljum í alvöru vera sjálf-
stæð þjóö
Nærtækasta verkefiö og sem
byrja verður á er að stöðva þá
stjórnlausu verðbólgu sem hér
riður húsum. Þetta verður ekki
gert með þvi að leyfa áfram hækk-
un á vörum og biónustu. eins og
gert hefur verið um langt árabil,
með þeim afieiðingum sem við
öllum blasa nú, sem opin hafa
augu. En þaö er ekki hægt að
stöðva hækkun vöruverðs án þess
að það komi viö einhvern. Og eðli-
legt er að þeir sem breiðust hafa
bökin taki á sig meginhluta þessa
kostnaðar. Sé vöruverö stöðvað
þá stöövast lika hækkun á kaup-
gjaldi samkvæmt visitölu. Kaup
hinna lægst launuðu i landinu er
ekki hægt að skerða, það mundi
leiða til ójafnaðar. Hinsvegar
verður fljótlega að hækka þau
laun, sem ekki gefa öruggt lifs-
framfæri af átta stunda vinnu á
dag. Islenska þjóðfélagið vill láta
telja sig menningarþjóðfélag, en
er þaö ekki svo lengi sem það við-
gengst að fólk getur ekki fram-
fleytt sér sómasamlega á átta
Jóhann J.E. Kúld
fískimá/

stunda vinnudegi. Þetta er mæli-
kvarði sem þær þjóðir nota sem
okkur eru skyldastar, þegar
dæma skal um þessa hluti, og þvi
timabært að við gerum svipaðar
kröfur til sjálfra okkar og þær.
Lækkað vöruverð er, án nokkurs
vafa, áhrifamest i baráttu við
verðbólguna. En er hægt að lækka
verð á innfluttum vörum frá þvi
sem nú er? Margt bendir til þess
að svo sé. En ef gengið yrði i það,
þá er margt sem skoða þarf, þar á
meðal hlut rikisins I vöruverðinu.
Og hvernig væri að láta inn-
flytjendur keppa um sem lægst
verð á innfluttri vöru? Þetta
mætti gera á þann hátt að bjóða
út ákveðna vöruflokka. Hæfilegt
magn af innflutningi ákveðinnar
vöru væri boðið út i einu, og sá
fengi innflutninginn sem legði
fram lægst tilboð. Það þykir sjálf-
sagt að hafa þennan hátt á þegar
reisa skal umtalsverð mannvirki,
og þvi skyldi ekki vera hægt að
nota sömu aðferð gagnvart inn-
flutningi til landsins. Þeir, sem
segjast vera fylgjandi frjálsri
samkeppni, hljóta að styðja slikt
fyrirkomulag. Islensk verðlags-
yfirvöld gætu svo fylgst með
erlendu markaösverði og séð á
þann hátt hvort lægsta tilboð sem
bærist væri i samræmi við það.
Lækkun á vöruverði ætti tvi-
mælalaust að vera fyrsta skrefið
sem stigið yrði i baráttu við þá
óðaverðbólgu sem hér rikir.
Næsta skref yrði svo að vera stór-
aukin útflutningsframleiðsla. En
ekkert af þessu kemur af sjálfu
sér og er óframkvæmanlegt,
nema að völdum sitji i landinu
sterk rikisstjórn sem setur metn-
að sinn i það, að vinna að almenn-
ingsheill,og virkjar bankakerfi
landsins til að framfylgja þeirri
stefnu i peningamálum sem vinn-
ur markvisst að þvi að auka út-
flutningsframleiðsluna.
Sjóðakerfið og verðbólgan
Eins og það er bæði hagkvæmt
og sjálfsögð fyrirhyggja að safna
i sjóði af hagnaði framleiðslunnar
i heilbrigðu þjóðfélagi þá veröur
slik söfnun ærið vafasöm I verð-
bólgu þjóðfélagi þvi sem við
Islendingar búum viö I dag.
Þetta kemur þannig út i reynd-
inni, að þegar fé er svo aftur veitt
úr þessum sjóðum, til aö verð-
bæta framleiösluna, þá er það
oftast ekki nema hálft að verð-
gildi, miðaö við þegar það var
lagt inn I sjóðina. Út fyrir tekur
þó i vitleysunni, þegar lagt er i
sjóöi af taprekstri, eins og hér er
algengt. Útaf þessari Bakka-
bræðrahagfræöi var eftirfarandi
erindi kveðið.
Bærinn á Bakka er I eyði,
bræðurnir vinna hjá
stjórninni.
Hátt skln sólin i heiði,
hagræða þeir nú fórninni.
26. desember 1979.

„Höfðingjum hefur hann
steypt úr hásætum”
Sumir segja að Rikisútvarpiö
hafi óvart gert sitt besta til að
fæla fólk frá þvi að hlusta á klass-
Iska tóniist — með óhóflegu
magni slikrar tónlistar dag hvern
ásamt með rýrum gæðum
mónóútsendingar. Þá er viða
pottur brotinn i tónlistaruppeldi
oghefuraf þessu hlotist ómældur
skaði og margt tóneyrað farið
fyrir lítið.
Sem löggiltur hálfviti i si'gildri
tónlist með lamað tóneyra og allt
það lagði ég leið mina I Háskóla-
bió á laugardaginn að heyra
Pólýfónkórinn syngja undir
stjórn Ingólfs Guðbrandssonar.
Kórinn þraukar enn og Ingólfur
hættur við að hætta, en fróðir
menn telja Pólýfónkórinn, nær
eða alveg óstyrktan af almanna-
fé, kraftaverk á heimsmæli-
kvarða meðal svo fámennrar
þjóðar sem einlægt hefur kallað
yfir sig þau stjórnvöld sem eru
vita áhugalaus um listir og
menningarmál.
Einkum og sér I lagi hefur
Ingólfur Guðbrandsson unnið
merkilegt brautryðjendastarf
með kynningu og frumflutningi
ýmissa stórfrægustu kirkjulegra
tónverka sem til eru eftir gömlu
meistarana og framið þar bæði
tónlistarleg og framkvæmdaleg
stórvirki með hljómsveit og kór.
Löngum hefur Pólýfónkórinn
haft hátíöartónleika um jól og
páska og á þessum jólatónleikum
var Magnificat eftir Bach aðal-
númerið einsog sagt er á vondu
máli. Eftirhlélék kammersveitin
hljómsveitarverk eftir Bach og
Corelli og siðast söng kórinn úr
oratoriunni Messiasi eftir
Hándel. Þeir Bach og HSndel
voru samtímamenn, fæddir sama
ár, 1685, og niu ár á milli dauða
Leikmannaþankar
um Pólýfónkórinn
og Magnificat
eftir Bach
þeirra. Bach lést 1750 og Handel
1759. Corelli var uppi litlu fyrr,
1653-1713.
„Höfðingjum hefur hann steypt
úr hásætum, en upphafið
smælingja. Hungruðum hefur
hann veitt allsnægtir,enlátið rfka
tómhenta frá sér fara,” segir
m.a. i' hinum latneska texta
Magnificats.
Þetta með höfðingjana bar
náttúrlega ekki að taka bókstaf-
lega, si'st á dögum Bachs. Sjálfur
var hann algjörlega upp á náð
höfðingjanna kominn, nánast hjú
sem samdi tónverk eftir pöntun.
Fullvist er talið að hinar fjórar
hljómsveitarsvitur J.S. Bachs séu
samdar i Cöthen fyrir hljóm-
sveitinasem Bach stjórnaði þar á
vegum Leopolds hertoga. Hin
siðasta, svitan nr. 4, sem var
fyrst á dagskrá eftir hlé á þessum
tónleikum, mun að likindum
samin árið 1723. Það ár fluttist
höfundurinn til Leipzig og var
ráðinn kantor við Tómasarkirkju,
„þar sem ekki var völ á neinum
betri” einsog þeir sögðu þar á
þeim árum. Bach var litils virtur
sem tónskáld I lifanda li'fi og
mikið af handritum hans fór
forgöröum að honum látnum. Þá
var ekki hirt um að varðveita þá
tónlist, sem mörgum nútima-
mönnum finnst hápunktur i
tónlistarsköpun allra tima.
Corelli var heldur betur virtur
af samtimamönnum sinum. Hann
naut mikillar hylli sem tónskáld,
fiðluleikari og kennari. Hann var
eftirsóttur við hirðir þjóð-
höfðingja og lék oft fyrir páfann i
Róm. Eftir Corelli hafa varðveist
60 triósónötur, 12 fiðlusónötur og
12 concerti grossi fyrir strengja-
sveit. Kunnastur þeirra er jóla-
konsertinn svonefndi, sem
kammersveitin flutti eftir hlé.
Magnificat er umfram allt
hátiðlegt verk, þróttmikið og
hugðnæmt i' senn. Kórinn skilaði
sinu hlutverki með mikilli prýði,
einkum fannst mér karlaraddirn-
ar tærar og sterkar, þótt fáar séu
að tiltölu miðaö við kvenraddir.
Einsöngvarar voru fimm, þau
Elisabeth Stokes frá Bretlandi,
Elfsabet Erlingsdóttir, Jón
Þorsteinsdóttir, Sigrún V. Gests-
dóttir og Hjálmar Kjartansson, —
þrjú þau fyrstnefndu I veiga-
mestum hlutverkum og létu
prýðilega I minum ósérfróðu
eyrum.
Og stjórnandinn var i essinu
sinu umkringdur dætrum sínum
þremur i' kammersveitinni, fiðlu-
leikurunum Unni Mariu og Rut
konsertmeistara og Helgu sem
vakti sérstaka athygli fyrir
snilldarlegan semballeik.
Þorsteinn Hannesson tónlistar-
stjóri gekk út I hléinu. Ég vildi fá
meira að heyra ’(og svo var um
fleiri) og fékk mig ekki full-
saddan þegar siðasta hallelújað
hljómaði voldugt og sterkt I
Messiasi HSndels. Égvil meira af
svo góðu, — þrátt fyrir fyrmefnt
tóneyra brenglað.
Fáarsýningareftir áGamal-
dags
kómedíu
Gamaldags komedía
eftir sovéska leikskáldið
Aleksei Arbuzov, hefur
verið sýnd í Þjóðleikhúsinu
siðan í haust við góðar
undirtektir áhorfenda og
gagnrýnenda, en nú fer
sýningum að fækka.
Arbuzov er þekktastur af
sovéskum leikritahöfundum
samtiðarinnar og hefur til dæmis
Gamaldags kómedia notið mik-
illa vinsælda i fjölmörgum lönd-
um Vestur-Evrópu undanfarin ár.
Rúrik Haraldsson og Herdis Þor-
valdsdóttir leika hinar tvær ein-
mana sálir i leiknum sem finna
nýjan tilgang i lifinu af þvi að
kynnast hvor annarri. Þau Rúrik
og Herdis fengu lofsamlega dóma
gagnrýnenda fyrir næman leik i
þessari sýningu. Leikstjóri
Gamaldags kómediu er Benedikt
Árnason en leikmyndin er eftir
Jón Bendiktsson, Eyvindur
Erlendsson þýddi leikinn úr
frummálinu.
Eins og áður sagði eru nú fáar
sýningar eftir á Gamaldags
komediu og verður næsta sýning
i kvöld.