Þjóðviljinn - 08.01.1980, Side 7

Þriðjudagurinn 8. janúar 1980. ÞJÓDVILJINN — StÐA 7
t nóvember 1979 voru liöin 100
ár frá fæöingu Vilhjálms Stefáns-
sonar, hins mikla vlsindamanns,
sem gerði merkilegar rannsóknir
I heimskautalöndunum.
1 Sovétrfkjunum er áreiöanlega
ekki til sá heimskautafari, sem
ekki byrjaði sin kynni á heim-
skautalöndunum með þvi að lesa
bækur Vilhjálms.
Það voru hinir frábæru flug-
menn A. Geljakob og G.
Bajdúkob, sem sögðu mér frá
Vilhjálmi. En þeir tveir voru *
hinir fyrstu i sögunni, sem flugu
yfir Norðurpólinn til Banda-
rikjanna árið 1937. Vilhjálmur
var þá forseti „félags land-
könnuða” I New York og var fyrir
móttökunefndinni, sem tók á móti
sovésku flugmönnunum.
Seinna sagði Evgenija Olkhina
mér meira um Vilhjálm, en hún
var samstarfsmaður hans við
„bókasafn heimskautanna” i 10
ár. Mér tókst fyrir tilviljun að ná
tali af þessari merku konu á fundi
hjá v i ná11ufé1aginu
„tsland—Sovétrikin”. Hér á eftir
fylgir úrdráttur úr samtali okkar.
Segðu mér. Hvernig kynntist þú
Vilhjálmi Stefánssyni?
— Fyrir algjöra tilviljun. Það
var i byrjun heimsstyrjaldar-
innar sfðari i New York, að ég fór
með nokkrum kunningjum
minum til Vilhjálms. Hann vann
þá við að byggja upp bókasafnið
og þurfti nauðsynlega á aðstoðar-
Viihjálmur Stefánsson var viss um tvennt: að margt mætti læra af lifnaðarsambýli Eskimóa við landið og aðRússar væru Norður-Amrlkönum
framsýnni I rannsóknum á noröurhjaranum.
Vilhjálmiir var ólíkiir trúboðum
manni að halda, sem kunni rúss-
nesku. Ég byrjaöi strax, og hluti
af minu starfi var að þýöa greinar
og annað úr sovéskum blööum,
timaritum og alfræöiorðabókum.
Seinna á timum kalda striðsins,
var Vilhjálmur sviptur rikisstyrk
fyrir atbeina Mc. Carthys, öld-
ungadeildarþingmanns, og varð
þvi að loka safninu. Hann var
talinn hafa unniö með þeim
„rauðu” og féll þvi I ónáð. Þaö
var með trega, að við, samstarfs-
menn Vilhjálms, yfirgáfum hann
og þetta áhugaverða starf. Siöan
fór ég til Sovétríkjanna og vann
hjá APN og timaritinu „Sovéskar
bókmenntir”. Jafnframt byrjaði
ég að skrifa bók um Vilhjálm
Stefánsson. Bókin kom út 1970, en
á árinu 1979 var hún gefin út aftur
og endurbætt með nýju efni, sem
ég fékk frá háskólanum i
Dartmout, en þar hefur varöveist
heildarútgáfa Vilhjálms og mikið
af handskrifuöu efni um
heimskautalöndin.
Þessi aldna kona, en hún er
orðin áttræð, handlék
splunkunýja bók sína og sagöi:
„Þaö, sem auðkenndi Vilhjálm,
var, hvernig hann nálgaðist og
fjallaði um menningu innfæddra.
Þar var hann mjög frábrugðinn
ameriskum og kanadiskum
trúboðum. Hann bar djúpa virö-
ingu fyrir siðum og menningu
Eskimóa og taldi að þróaðri lönd
gætu lært ýmislegt af þeim. Hann
lýsti með aðdáun klæðnaði
þeirra og matarsiðum.
Þegar ég var að vinna að
heimildum um flugmennina
Valerl Tsjkalof, Mikhail Gromof
og Sigismunds Levanévsjij i
Bandarikjunum 1937, las ég sim-
skeyti og greinar Vilhjálms um
flug þeirra félaga. Forseti hins
virta vísindafélags „Félag
landkönnuða” fagnaði árangri
sovésku flugmannanna með
þessum oröum: „Ég tel að flugið
ANT 25 sé það merkilegasta af
öllum flugferðum, siöan
bræðurnir Wright fóru sina fyrstu
ferð árið 1903. en það var byrjun á
flugsögu mannkynsins. Þetta flug
Sovétmanna hlýtur aö breyta
afstöðu manna hvað varðar skipt-
ingu jaröar i austur og vestur. Ég
óska flugmönnunum innilega til
hamingju og óska Sovétmönnum
velfarnaðar.”
I júli 1937 hélt Vilhjálmur erindi
á fjölmennum fundi I New York
og sagði þá m.a.: „A tlmum
Elisabetar drottningar voru
breskir sjómenn frumherjar.
Þeir könnuðu og fundu nýjar sjó-
leiöir heimshornanna milli. I dag
hljótum við aö viðurkenna, aö
Sovétrikin skipa svipaðan sess i
sögu flugsins. Þeir hafa sannaö,
að hægt er að fara stystu leið milli
heimsskauta meö þvi aö fljúga
yfir heimsskautslöndin. Við
veitum flugi þeirra Gromofs,
Júmatsjefs og Danilins viður-
kenningu, ekki eingöngu fyrir
mikilvægi flugsins 1 sögulegum
skilningi, heldur éinnig fyrir þá
staðreynd, að það opnar nýjar
leiðir i rannsóknum á tiltölulega
óþekktum svæðum. Þessar þrjár
hetjur hafa með hjálp þeirra
Tsjkalofs, Bajdúkofs og
Beljakovs gert aldagamlan
draum mannkynsins að veru-
leika, að opna leið gegnum
heimsskautslöndin. Fyrir þeirra
tima virtist jöröin vera Ilöng.
Þeim tókst að gera hana hnött-
ótta.”
Af hálfu Bandarikjamanna
skipulagöi Vilhjálmur Stefánsson
leitina að sovésku flugvélinni H-
209, sem hvarf með 6manna áhöfn
og sýndi þar frábæra frammi-
stöðu. Flugvélin, sem var
stjórnað af Sigismund
Levanévsjij, lagði af stað frá
Moskvu 12. ágúst 1937. Næsta dag
rofnaöi sambandiö við flugvélina.
Þann 14. ágúst hringdi Úmanskij,
sovéskur fréttaritari I
Bandarikjunum, til Vilhjálms og
baö hann um hjálp, einmitt hann
vegna þess að hann var
sérfræöingur og þekkti aðstæöur
allar i Bandarikjunum. Þegar i
stað var hafist handa.
Hér kemur úrdráttur úr bréfum
þeirra tJmanskljs og vlsinda-
mannsins Ottós Schmidt: ,,Okkar
gamli félagi doktor Vilhjálmur
Stefánsson, veitti okkur ómetan-
lega hjálp.... Hér sameinuðust
viska hans og sambönd. Það var
af hans frumkvæði, að leitarleiö-
angur Wilkins fór af stað.
Wilkins, sem og Vilhjálmur
Stefánsson, lagði allt I þessa leit,
og sýndu þeir mikla samheldni,
hvort sem um var að ræöa fjar-
skiptassambönd við sovéska eða
bandariska leitarflokka. Mér
finnst nauðsynlegt að undirstrika
hversu mikið Vilhjálmur lagði á
sig viö undirbúning allra leitar-
leiðangranna, sem voru útbúnir
af Bandarikjamönnum, nýtti til
fullnustu öll möguleg sambönd
við útvegun á nauösynlegum
útbúnaði og gögnum.”
Ahuga hans á heimsskauta-
löndunum voru engin takmörk
sett. Jan Papanin segir á einum
stað um Vilhjálm: .„Vilhjálmur
er mjög virtur i Sovétrikjunum
fyrir störf sin I þágu visinda og
landkannana”.
Júrl Salnikof kvikmyndastjóri,
stjórnarmeðlimur vináttufélags-
ins „Island-Sovétrikin.”
(APN).
Laxeldi í sjó:
TekstNorðmönnumað gera það
arðvænlegra en þorskveiðar?
1 nýlegu hefti af Ægi er sagt frá
þvi, að Norðmenn auki nú mjög
framieiðslu sina á sjóöidum laxi
og stefni að þvi að taka meira fé á
þeirri framleiðsiu innan fárra ára
en þorskveiðar þeirra nú gefa af
ser.
Þær fréttir berast um þessar
mundir frá Noregi, að mikill hug-
ur sé I fiskeldismönnum þar. Lax-
eldi i sjó hefur gengið mjög vel á
þessu ári, og reiknað er meö að
framleiðslan veröi liðlega 5 þús-
und tonn af sjóöldum laxi. Þá hef-
ur verðlag á eldislaxi farið hækk-
andi, og eftirspurn aukist og rikir
nú einskonar „Klondyke” hugar-
far meðal norskra fiskeldis-
manna. Framleiðsluaukning
Norðmanna á eldisfiski hefði orð-
ið mun meiri á þessu ári, ef fram-
boð á sjógönguseiöum hefði veriö
nægilegt, en sem kunnugt er hafa
Norömenn keypt nokkurt magn
sjógönguseiða af Islenskum eldis-
m
*
WffM
winu,
Uff,
mmm
^ft/mm
'jifftf
'*t}
wnimnnmh
iiiiffiiiiunih
Wnnuntm
ffnuunniii
miimiih
wiillil!Írm
mummnm
'iiiiizJ/lllllllh
stöðvum og flutt seiðin með ærn-
um tilkostnaði flugleiðis til
Noregs. Norðmenn reikna meö að
á árunum 1983-84 verði ársfram-
leiösla þeirra orðin 40-50 þúsund
tonn. Væri þá svo komið að lax-
eldi i sjó hjá Norðmönnum gæfi
meira af sér á ársgrundvelli en
þorskveiðar hér á landi. Stærsta
sjóeldisfyrirtæki Noregs, „Mowi
AS”, hefur að undanförnu leitað
eftir samvinnu viö islenska aöila
(Tungulax h/f), um rannsóknir á
sjóeldi og hafbeit hér og ef niður-
stöður yrðu jákvæðar tæki
„Mowi” þátt I stofnun sjóeldis-
fyrirtækis sem minnihlutaaöili
Ægir minnir siðan á þá gagn-
rýni sem fram hefur komið á
möguleg Itök útlendra aöila I
þessari framleiðslugrein
hérlendis, en hún hefur reyndar
að mestu komið fram i Þjóð-
viljanum. Ægir er hinsvegar
fylgjandi sllkri samvinnu.
amm
Grœn-
lenskur
skáld-
skapur
i Tima-
riti MM
Timarit Máls'og menningar,
3. hefti 40. árgangs 1979, er ný-
komið út. Meöal efnis er grein
eftir Einar Braga um græn-
lenskan skáldskap og þýðing-
ar hans á kvæöum tveggja
skálda. Magnús Kjartansson
ritar grein sem nefnist Land,
þjóð og tunga og Matthias
Viðar Sæmundsson grein um
Jóhann Sigurjónsson og
módernismann. Þá er birt
grein eftir Jan Kott. Títania og
asnahausinn, um Jónsmessu-
næturdraum Shakespears,
þýðandi er Helgi Hálfdánar-
son.
Sögukafli er eftir Ólaf Hauk
Simonarson og sagan 1
Babýlon við vötnin ströng eftir
Stephen Vincent Bénét i þýð-
ingu Þórarins Guðnasonar.
Ljóð eru eftir Stefán Hörð
Grimsson, ólaf Jóhann ólafs-
son, Halldór Helgason og
Stefán Snævarr.
Adrepur eru eftir Arna
Björnsson, Véstein Lúðvlks-
son og Arna Bergmann og
bókaumsagnir eftir Véstein
ólason, Einar Laxness, Heimi
Pálsson, Peter Hallberg, Atla
Rafn Kristinsson, Silju Aöal-
steinsdóttur og Þorbjörn
Broddason.
Þetta Timaritshefti er 128
bls., prentað I Prentsmiðjunni
Odda hf,.Ritstjóri er Þorleifur
Hauksson