Þjóðviljinn - 08.01.1980, Qupperneq 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagurinn 8. janúar 1980.
Þriöjudagurinn 8. janúar 1980. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
á dagskrá
>íslenskir námsmenn á Norðurlöndum
haia haft kosningarétt á Islandi á
grundvelli óljósra undantekningarákvæða
íslenskir verkamenn haia yfirleitt verið
utan kosningaréttar allar götur síðan 1969
Kosningaréttur
íslendinga erlendis
I.
I lögum um kosningar er krafist
lögheimilis á íslandi sem skilyröi
fyrir kosningarétti. Þessi ákvæöi
byggjast á fornrihefö: Svo er litið
á aö sá sem ekki hefur lögheimili
á Islandi sé fluttur þaöan fyrir
fullt og allt og hann ætli þvi aö
afsala sér islenskum rikis-
borgararétti eins fljótt og auöiö
er. Þannig var ástandiö þegar
Amerikuferöirnar miklu áttu sér
staö. Lfk ákvæöi um lögheimilis-
skilyröi fundust fyrir nokkrum
árum i' kosningalöggjöf annarra
landa.
Undanfarna áratugi hefur færst
mjög i vaxt i heiminum aö fólk
flytji tlmabundiö frá heimalandi
sinu til náms eöa starfsteöa hvort
tveggja) en haldi áfram aö hafa
rikisborgararétt heimalandsins
enda er ætlunin aö fara aftur
þangaö. Þetta er afleiöing frjáls-
ari vinnumarkaös (einkum á
Noröurlöndum og I Efnahags-
bandalaginu). Vegna þessa
breytta ástands hefur víöast hvar
lögheimilisskilyröum viövikjandi
kosningarétti veriö breytt.
Þannig dugar núna i flestum
Evrópulöndum aö vera rikis-
borgari heimalandsins til aö hafa
þar kosningarétt i almennum
þingkosningum. Hins vegar skilja
sum lönd vandlega milli sveita-
stjórnarkosninga og kosninga til
löggjafarþings og láta aöeinslög-
heimili ákveöa rétt til þátttöku i
þeim fyrrnefndu en aöeins rikis-
borgararétt i þeim siöarnefndu.
Island hefur algerlega veriö
utan þessarar evrópsku þróunar
og gamli skilningurinn á tengsl-
um lögheimilis og kosningaréttar
hefur ríkt þar áfram. Sam-
norræni samningurinn um
lögheimili frá 1%9, sem tsland er
aöili aö, gerir þó þennan skilning
meö öllu Ureltan. Samkvæmt
þessum samningi eru Islend-
ingar, sem um stundarsakir
flytja til annarra Noröurlanda,
skyldaöir til aö hafa lögheimili i
nýja búsetulandinu og um leiö aö
slita iögheimili sinu á íslandi.
Skiptir ástæöa dvalarinnar hér
engu máli.
Fyrir 1969 var leikur einn fyrir
íslendinga, sem endilega vildu
haida öllum réttindum á Islandi,
aö hafa þaráfram lögheimili þótt
þeir heföu líka iögheimili
erlendis. Þessi regla giidir enn þá
um tslendinga sem flytja til ann-
arra landa en Noröurlanda en
þeir sem til Noröurlanda flytjast
eru neyddir til aö afsala sér
lögheimili á tslandi.
Þegar Auöur Auöuns var dóms-
málaráöherra 1970—1971, veitti
hUn þessu órétflæti athygli og
haföi á þvi orö aö nauösynlegt
væri aö breyta kosningalögunum
til samræmis viö samnorræna
vinnumálasamninginn. En ekki
varö Ur neinum framkvæmdum
hér i dómsmálaráöherratiö henn-
ar og enginn aöili i dómsmála-
kerfinu hefur vakiö máls á þessu
óréttlæti siðan. Stjómmálaflokk-
arnir og þingmenn þeirra hafa
einnig veriö hér afskiptalausir og
minnist ég hér aðeins einnar
undantekningar sem var
ákveöin ummæli MagnUsar Torfa
Ólafssonar i ráöherratiö hans.
Veramá aö hér ráöi einhverju aö
vitaö er aö meirihluti Islendinga,
sem bUsettir eru á Noröurlönd-
um, eru vinstri sinnaöir, og gildir
það bæöi um námsmenn og
verkamenn.
Þetta Utskýrir sem sagt, aö öll-
um likindum, áhugaleysi dóms-
mála kerfisins og hægri- og
miöflokka viö að koma á þessari
réttlætisbrey tingu. En þetta
Utskýrir alls ekki aögeröarleysi
Alþýöubandalagsins.
lslenskir námsmenn á
Norðurlöndum hafa siöan
1970—1971 yfirleitt haft kosninga-
rétt á tslandi á grundvelli óljósra
undantekningarákvæöa, sem eru
jafn Urelt og lögin um kosninga-
rétt almennt. En þessi réttur
hangir á mjög mjóum þræöi eins
og best sést Ihæstaréttardómi frá
26. maí 1978, en þar var undirrit-
un einstaklinga á eigin norræna
flutningsvottorði látin skera Ur
um þaö hvort viökomandi heföi
kosningarétt eöa ekki! Reynslan
hefurog veriö sU aö mismunandi
reglur hafa veriö i gildi i
mismunandi kjördæmum og hef-
ur yfirleitt reynst erfiöara aö ná
kosningarétti þvi minna sem
kjördæmiö er.
íslenskir verkamenn á
Noröurlöndum hafa hins vegar
yfirleitt veriö utan kosningarétt-
ar ailar götur siöan 1%9. 1 öllum
umræöum (og atkvæðasmölun)
hefur þessi hópur meira eöa
minna gleymst. Er þaö mikil
hneisa.
II.
Þegar fréttist aö kosningar
yröu meö litlum fyrirvara 2*-3.
des. sl. uröu margir Islendingar á
Noröurlöndum smeykir um kjör-
skrárstööu sína eins og eölilegt
er. 1 tilefni af þvi skrifaöi ég
þegar i staö bréf til
framkvæmdanefndar Alþýöu-
bandalagsins um þessi kjörskrár-
mál. En 1978 haföi Alþýðubanda-
lagiö ásamt einstökum Alþbl.-
mönnum og/eöa Islendingafélög-
um á Noröurlöndum séö um aö
koma hundruöum námsmanna á
kjörskrá. (Ég veitaöf þeim hópi
voru margir sem ekki kusu
Alþýöubandalagiö.) Aöeins hér I
Lundi I Sviþjóö voru liátt á annaö
hundraö Islendingar sem Alþbl.
kæröi inn á kjörskrá og voru 1
þeim hópi meöal annars þrir af
fimm núverandi stjórnarmanna
Sine, þ.á.m. formaöurinn, Pétur
Reimarsson. (Þáverandi stjórn
Sine vann þá litiö eöa ekkert aö
kjörskrárm álum námsmanna
eftir þvi sem ég veit best).
Viöbörgö Alþýöubandalagsins
viö þessu bréfi mínu voru engin.
Hef ég rakið þaö mál i dagskrár-
grein i'Þjv. 12. des. sl. og veröur
ekki fariönánarUtiþá sálma hér.
12. nóvember sl. fétti ég á skot-
spónum að stjórn Síne heföUl)
Gert samkomulag viö Alþbl. um
aö athuga kjörskrárrétt náms-
manna- 2) Rofið áöurnefnt
samkomulag i mótmælaskyni viö
dreifibréfi Alþbl. til námsmanna.
Tilaöhægtséaökærafólk inn á
kjörskrá þarf aö sjálfsögöu aö
hafa aögang aö eintökum af
kjörskrá. Slik eintök fá
frambjóöendur ókeypis en aörir
fá þau ekki eöa veröa aö kaupa
þau mjög dýru veröi. Þaö er þvi
nauösynlegt aö standa I kærum i
samráöi viö einhvern
stjórnmálaflokk. Reynsla undan-
farinna árasýnirogaö ofter þörf
á lögfræöilegri aöstoö viö slíkar
kærur og hafa stjórnmálaflokk-
ar venjulega ákveöna menn til
þess. Þvi var eðlilegt aö stjórn
Sine gerði samkomulag viö
Alþýöubandalagiö um tæknilega
aöstoö viö kjörskrárathugun.
Bæöi haföi Albl. reynslu af þess-
um málum frá 1978 og auk haföi
sá flokkur mest að græöa á slik-
um almennum kærum ákjörskrá.
Eftirfarandi upplýsingar eru
nauösynlegar til aö koma fólki á
kjörskrá: Fullt nafn, fæöingar-
dagur og -ár, nafnnr. og siöasta
lögheimili á lslandi. Þessar
upplýsingar.semeöli málsins eru
opinberar, hefur m.a. Lánasjóöur
isl. námsmanna undir höndum.
Alþýöubandalagiö kaus nUna aö
fá þessar upplýsingar fyrir milli-
göngu Sine, sennilega eftir beiöni
þess siöarnefnda, og kemur hér
aftur inn I myndina áöurnefnt
frumkvæöisleysi Alþbl..
Hér var sem sagt um aö ræöa
tæknilegtsamstarf um athugun á
kjörskrárrétti námsmanna. En
eöli þessa samstarfs viröast sum-
ir hafa misskiliö og munu
einhverjir umboösmenn Sine I
erlendum borgum, sem um máliö
fenguaövita undan „óbreyttum”
félögum, hafa gagnrýnt þetta
samstarf mjög mikiö. Reikna ég
meö aö Sinest jórn, og þá ekki slst
formaöurinn, hafi fengiö ýmislegt
ljótt aö heyra frá þessum aðilum
(eöa aöila) um þetta samstarf.
Um þaö bil viku eftir gerö
samkomulagsins uppgötvaöi
Sinestjórn aö Alþbl. var önnum
kafiö viö aö senda sumum náms-
mönnum áróöursbréf. Var þaö
yfirfullt af alls kyns sérhæföum
tæknilegum atriöum um lánamál
námsmanna. Likaöi Sínestjórn
efni þess illa. Venjuleg viöbrögö
viö sliku bréfi eru þau aö senda
sömu aöilum og fengu bréf Alþbl.
annaö bréf þar sem ummælum
fyrra bréfsins er mótmælt. En
viöbrögö Sinestjórnar voru ekki
venjulega. HUn sendi mótmæla-
bréf, sem einnig var fullt tækni-
legra atriöa um lánamál náms-
manna, auk almennrar ádeilu á
Alþbl., til fjölmiöla á Islandi og
lýsti þvi' yfir aö samstarfi viö
Alþbl. um kjörskrárathugun væri
rofiö.
Þetta síöasta atriöiö, um rof
kjörskrársamstarfs, reyndist svo
litiöannaö enoröin tóm. Þar sem
Sfnestjórn haföi ekki aögang aö
kjörskrá varö hUn áfram aö gera
athugun slna i samstarfi viö
stjórnmálaflokka, og þá ekki slst
Alþýðubandalagið!
Framsóknarf lokkurinn sendi
einnig námsmönnum sérstakt
bréf og byggöist sending þess á
sömu heimild og bréf Alþbl., þaö
er „meölimaskrá Sine”. Stjórn
Sine sá enga ástæöu til aö gera
athugasemd viö bréf þetta. I
þessu sambandi ber aö athuga
eftirferandi: Þaö voru fulltrúar,
sem Framsóknarráöherrar
skipuöu I stjórn Lánasjóös ísl.
námsmanna, sem rækilegast
nfddust á námsmönnum
1976—1978,og þaö var ríkisstjórn
Framsóknarflokks og Sjálf-
stæöisflokks sem fékk ný lög um
námslán samþykkt, sem voru
námsmönnum miklu óhagstæöari
en þau gömlu. Þegar Ragnar
Arnalds skipaöi nýja fulltrúa I
stjórn Lánasjóös 1978, sem voru
námsmönnum miklu hliöhollari
en þeir fyrri, þá var þaö
fjármálaráöherra Framsóknar-
flokksins sem 1978—1979 var aöal-
ábyrgur fyrir þeim þrönga
fjárhagslega ramma sem tak-
markaöi mjög umbótaviöleitni
hinnar nýju stjórnarLánasjóðs.
III.
1 grein I Þjv. 15. des. sl. reynir
nUverandi formaöur Slne, Pétur
Reimarsson, aö klóra eitthvaö I
bakkanntil aö réttlæta frumhlaup
stjórnar sinnar fyrir nýliönar
alþingiskosningar. Pétur þykist
þar vera að svara grein eftir mig
sem birtist i Þjv. jffem dögum
áöur. Þar lagöi ég tvær spurn-
ingar fyrir Sinestjórn. Hvorugri
þeirra reynir Pétur aö svara.
Hins vegar snýr hann Ut Ur grein
minni og gerir mér upp ummæli.
Þannig veröa orö mín „aö náms-
menn hafi almennt gert grin aö
flokksbréfunum, ef þeir þá
nenntu að lesa þau” I endursögn
Péturs: „Gísli segir bréfiö vera
tilefni til grins” og siöan bætir
Péturviðaö kjörnámsmanna séu
slikaö þau séu ekkert gamanmál
(sem vissulega er rétt). Svona
lagaö heitir bæöi ruglingur og
umræöa á lágu plani. Annaö efni i
klóri Péturs er af svipuöum
gæöum. Fer ég hér ekki nánar I
sauma þess. Hins vegar endurtek
ég fyrri spurningar minar til
Sínestjórnar og bæti nokkrum
viö.
1.1. Hvaöa rökrétt samband er
milli tæknilegs samstarfs um
kjörskrárathugun og dreifibréfs
stjórnmálaflokks?
1.2. Afsalaöi Alþýöubandalagiö
aö mati Sinestjórnar sér rétti til
áróöurs þegar flokkurinn hóf
þátttöku um tæknilegt samstarf
viö SfnestjÖrn um kjörskrár-
athugun?
2. Hvers vegna mótmælti
Sfnestjórn ekki lika dreifibréfi
Framsóknarflokksins til náms-
manna?
3. Telur Sinestjórn einhvern
mismun hafa veriö á afstööu
Alþýöubandalagsins óg
Framsóknarflokksins I garö
námsmanna?
4. Hvers vegna taldi stjórn Sine
aöeinstakir námsmenn væruekki
einfærir um aö dæma bréf
Alþýöubandalagsins? Hvl þurftu
þeir að lUta hér þessu mjög
óvenjulega forræöi Sinestjórnar?
5.1. Hversvegna voru islenskir
ijölmiölar valdir til að bírta svar
Slnestjórnar i staö þess aö notaö
væri sama kerfi og Alþýöubanda-
lagiö notaöi viö sendingu dreifi-
bréfs slns, þaö er sendingarkerfi
Slne?
5.2. Er eitthvaö hæft I þeirri
fullyröingu kosningastjóra Alþbl.
I Morgunblaöinu aö birtingaraö-
feröin á svari Sinestjórnar hafi
veriö valin meö hliösjón af þvi
hvernig hægt væri aö valda Alþbl.
sem mestum skaða?
6. Hvaöa stjórnmálafloldcar aö-
stoöuöu Slnestjórn viö kjörskrár-
athugun eftir aö , ,samstarfinu viö
Alþbl. var slitiö”? (Gott væri aö
fá upplýsingar um öll einstök
kjördæmi I þessu sambandi og
eftir hvaöa hlutföllum flokkarnir
veittu þar aöstoö).
7. I grein sinni 15. des. sl. segir
Péturs Reimarsson aö Síne fái frá
Lánasjóöi „persónulegar upplýs-
Framhald á bls. 13
Endurhæfíng með íþróttum
og bygging nýrrar vinnustofu
SiBS boðaöi blaðamenn
til fundar á Reykjalundi á
nýbyrjuðu ári og kynnti
hina fjölþættu starfsemi
endurhæfingar- og vinnu-
heimilisins i Mosfellsveit,
sem þróast hefur með
undraverðum hætti á
siðustu áratugum. Vöru-
happdrætti SIBS hefur nú
starfað í 30 ár og staðið
undir uppbyggingu og
rekstri Reykjalundar að
miklu leyti.
Björn Ásmundsson fram-
kvæmdastjóri Reykjalundar
rakti sögu staðarins i stórum
dráttum. Alltfrá árinu 1944 hefur
Reykjalundur verið aö byggja, en
mestar hafa framkvæmdirnar
verið á slöasta áratug, 1970-1979.
Framkvæmdir
á Reykjalundi
AöalhUsið hefur verið stækkað i
þremur áföngum. Fyrsti áfangi
hins stækkaöa hUss var tekinn i
notkun 1973. Var þar um að ræöa
sundlaug og æfingarými I kjall-
ara og stækkun vistrýmis á þrem-
ur hæðum. Annar áfangi var tek-
inn i notkun tveim árum siðar,
1975. Þaö eru dagstofur og and-
dyri á jarðhæö og 16 tvíbýlisher-
bergi á 2. og 3. hæð. Þriöji áfangi
var svo tekinn I notkun 1976.
EldhUs var þá stækkaö og tengt
viö læknastofuálmu.
Af öðrum framkvæmdum ber
að nefna verksmiöjuhUs fyrir
vatnsröra- og filmuframleiðslu,
sem komst i gagniö I ársbyrjun
1974. HUsið er um 820 fermetrar
aö stærð. Skrifstofubygging var
fullbUin 1978 og þessa dagana er
unnið að endurinnréttingu á hUs-
næöi læknastöðvar. HUn verður
um 490 fermetrar en þar af fara
um 170 ferm til sérnota fyrir
heilsugæslustöð Mosfellslæknis-
umdæmis.
NU eru að hefjast framkvæmdir
við hráefnalager sem veröur 535
fermetrar að stærö. Lagt hefur
veriö varanlegt slitlag á götur og
bilastæöi, hellulagt og gróðursett.
Gangstigar og bilastæöi fatlaöra
eru upphituð meö afgangsvatni.
Til allra þessara framkvæmda
hefur Vöruhappdrættiö lagt
Reykjalundi til 275 miljónir króna
á þessum áratug og nemur þaö
um 44% heildarfjármögnunar.
Byggingar á Reykjalundi eru
nU um 13.570 fermetrar að
flatarmáli. Þar af fara um 4200
ferm undir iönaöarstarfsemi.
Iönreksturinn hefur i heild staöið
undir sér að jafnaði.
60 vistmenn ad starfí
Starfsfólk er alls 259 manns, en
stöðugildi eru 188. A Reykjalundi
eru 150 rUm. A siöastliðnu ári
komu 562 sjUklingar til meðferöar
þar, 277 konur og 285 karlar.
Um 60 vistmenn eru nU daglega
viö störf i hinum ýmsu iðnaöar-
deildum og á heimilinu sjálfu.
Vinnutimi er ákveðinn af læknum
i samráði við verkstjóra, allt aö
6 stundir á dag. Vinnulaun eru
60% af taxta viðkomandi starfs-
greinar.
Alhlida endurhæfíng
Haukur Þóröarson yfirlæknir
sagði, að endurhæfing heföi veriö
i gangi á Reykjalundi alla tiö
'siöan 1945, eða i 35 ár. Fyrstu 17
ár starfstimans var öll starfsem-
in miðuð viö berklasjUklinga, en
um 1962 var þörf þeirra að mestu
mettuð.
Sl. 15 ár hefur verið rekin á
Reykjalundi alhliöa læknisfræöi-
leg, félagsleg og atvinnuleg
endurhæfing, sem þróast hefur
ört frá ári til árs.
U.þ.b. helmingur vistmanna
koma aö heiman og hinn
helmingurinn af öðrum stofnun-
um. Meöferöarprógram og
dvalartimi er breytilegur, en
algengur dvalartimi er 8-10 vikur.
A Reykjalundi starfa 7 læknar,
12 hjUkrunarfræðingar, 7
sjUkraþjálfar og 5 iöjuþjálfar
ásamt aöstoöarfólki, mál- og
talmeinafræöingur, félagsráö-
gjafi og sjUklingar hafa aögang
aö sálfræöingi.
Atvinnuþjálfun,sem fram fer á
verkstæöum og meö annarri
vinnu, miöar aö þvi aö gera fólkið
aftur vinnufært og fjárhagslega
sjálfstætt. „Við hikum ekki viö aö
setja fólk hér i ýmis störf, sem viö
Forráöamenn SÍBS og Reykjalundar kynna starfsemina fyrir fréttamönnum.
Mikiö er framleitt úr plasti á Reykjalundi. Þarna er verið aö leggja siöustu hönd á heröatré.
teljum að gagni megi koma,”
sagði Haukur Þórðarson yfir-
læknir
Endurhæfíng
med iþróttum
Magnús B. Einarsson læknir
fræddi viöstadda um endur-
hæfingu meö iþróttum en sá þátt-
ur endurhæfingarlækninga hefur
þróast mjög á siöustu árum.
Þessi starfsemi hófst i kringum
1970 og var Noregur eitt af braut-
ryöjendalöndunum. 1 fyrstu var
nærri eingöngu miöaö viö fatlaö
fólk, en fljótlega kom i ljós aö
flestir þeir sem eru aö ná sér eftir
erfiöa sjUkdóma ná fljótar bata
en ella með þvi aö stunda iþróttir
ásamt annarri endurhæfingu.
VIBa á erlendum endurhæfing-
arsjUkrahUsum er fariö aö stuðla
aö þátttöku sjúklinga i iþróttum
og sums staðar eru sjUklingar aö-
stoöaöir viðaö koma á fót iþrótta-
félögum fatlaöra i heimabyggö
sinni.
Yfirlæknir og forstjóri Reykja -
lundar hafa kynnt sér þessa
iþróttastarfsemi I Noregi og
MagnUs læknir hefur starfaö þar
á endurhæfingarstofnun sem
leggur megináherslu á ilþ.róttir.
Hestamennska
Allt siðan 1973 hafa vistmenn á
Reykjalundi stundað hesta-
VORUHAPPDRÆTTI
ARA
mennsku á sumrum og hefur sU
starfsemi færst stööugt I vöxt.
önnur iþróttaþjálfun hófst i haust
i smáum stíl og hefur hUn gefist
mjög vel. Stundaður hefur verið
borötennis, blak (sitjandi), hóp-
leikfimi, diskódans, skokk og
skiðaganga. Ráðnir hafa verið
tveir starfsmenn i eina stööu til
að sjá um þessa starfsemi og
munu þeir einnig sinna ýmissi
annarri félagsstarfsemi á staön-
um.
íþróttagreinum
fjölgad
Fyrirhugað er að fjölga grein-
um smám saman þannig aö allir
eigi kost á aö finna eitthvað viö
sitt hæfi. A næstunni verður byrj-
að á boccia, sem er vinsælt kUlu-
spil. Einnig mun fljótlega hefjast
körfubolti, bogfimi og sund og
siðar i vetur er bUist viö aö hægt
veröi að taka upp issleðaakstur
og snjóþotuakstur.dans i hjólastói
og lyftingar.
Kjartan Guðnason formaður
SIBS ræddi m.a. um MUlalund,
sem hóf starfsemi 1958 en þá
höfðu veriö uppi hugmyndir all-
lengi um aö byggja slikan
verndaöan vinnustaö i Reykjavik.
Alltaf hefur verið töluverður
halli á rekstri MUlalundar. en
Kjartan sagði aö ekki mætti lita
eingöngu á þaö, þvi Múlalundur
hefur skapaö fjölmörg-
um einstaklingum betra og virk
ara lif og félagsskap viö aöra.
Seinni árin hefur SIBS haftsam-
vinnu viö Endurhæfingarráö um
ráöstöfun atvinnu á MUlalundi.
Þar eru nU 45 vinnupláss en á sl.
ári komust 67 á launaskrá.
Nýbygging
í Reykjavík
I ráöi er aö byggja nýjan vernd-
aöan vinnustað við HátUn 10, á
milli hUsa öryrkjabandalagsins.
SU vinnustofa veröur reist i sam-
starfi viö önnur öryrkjafélög og
hefur Blindrafélagið þegar tekiö
upp samvinnu viö SIBS um máliö.
Beiöni um byggingarleyfi hefur
borist borgaryfirvöldum og er
vonast til aö unnt veröi aö
hefjast handa við bygginguna
fljótlega á þessu ári.
IIHI illili9''1MllillRl'nTTi'"T?Ti'J‘'nnTír7ITflT7[ih)r«T,(,'TlíI^lii'iltflfi'Ii1ill>iHtlíIlt!<|i[1T^rTiinWBIilliWinnifllI8FnnUinTiiTITiilT?rTiíBTFT7r
r
A þrjátíu ára afmœli
Vöruhappdrœttis SÍBS
1 sjúkraþjálfun. Konan þjálfar hendurnar meö þartilgeröu tæki.
tþróttir hafa rutt sér til rúms i endurhæfingu. Hér eru vistmenn I blaki.