Þjóðviljinn - 19.02.1980, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINNÞriðjudagur 19. febrúar 1980
Þriðjudagur 19. febrúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Sigurður
Hjartarson
á dagskrá
1 Ijósi afgreidslunnar á málinu öllu
virðist eðlilegt af menntamála-
ráðherra að endursenda erindið til
heimspekideildar. „Slys” eins og
þetta ætti að verða dómnefndum
framtíðarinnar víti til varnaðar
Vinnubrögð og vísindi
Nokkrar athugasemdir um veitingu
prófessorsembœttis í almennri sagnfrœði
A siöasta ári losnaði prófess-
orsembætti i almennri sagnfræði
við Háskóla Islands. Umsóknar-
frestur var auglýstur og siðan var
skipuð dómnefnd þriggja manna
til að meta hæfni umsækjenda til
embættisins. Dómnefndina skip-
uðu Björn Þorsteinsson,
formaður, Heimir Þorleifsson og
Sigurður Lindal. Dómnefnd skil-
aði álitsgerð 23. nóv. 1979.
Frá þeim degi hafa deilur
magna: t mjög, einkum eftir að
fjölmiðlar tóku að fjalla um mál-
ið. Má þar nefna greinar i Þjóö-
viljanum 6., 7 og 15. febrúar.
Morgunblaðinu 14. febr. og nú sið-
ast i Þjóðviljanum i' dag, 17.
febrúar, en þá gerir formaður
dómnefndar, Björn Þorsteinsson
prófessor, „Athugasemdir við
úlfaþyt”.
Allt er mál þetta hið merkileg-
asta, bæði vegna forkastanlegra
vinnubragða dómnefndar svo og
vegna undarlegs háttalags for-
mannsins eftir aö dómnefndarálit
var lagt fram 23. nóv. s.l.
1 Þjóöviljagreinunum fyrri svo
og i Morgunblaðinu 14. þ.m. er
málið allt rakið ýtarlega og mun
ég þvi ekki fjalla um það i heild,
heldur vekja athygli á nokkrum
atriöum.
1. Umfjöllun
dómnefndar
Ætla verður að hlutverk
dómnefnda sé það eitt að leggja
visindalegt, hlutlægt mat á
menntun, starfsferil og ritstörf
umsækjenda. Ljóst virðist þó að
dómnefndarálitið i heild er afar
hlutdrægt, þar sem einn
umsækjandinn, Sveinbjörn
Rafnsson, fær mun ýtarlegri
umfjöllun en aörir umsækjendur.
Auk þess lýsir formaöur
dómnefndar Inga Sigurösson og
Þór Whitehead óhæfa til starfans,
en þeir hafa báðir bresk doktors-
próf. Ingi og Þór vildu ekki una
niðurstööum nefndarinnar og
sendu forseta heimspekideildar
ýtarlegar greinargerðir, bæði
sameiginlega og hvor i sinu lagi,
þar sem þeir mótmæla harðlega
vinnubrögðum nefndarmanna,
bæöi i sameiginlegu álitsgerðinni
og I séráliti Björns Þorsteins-
sonar.
Ingi og Þór., ákæra nefndar-
menn fyrir rangfærslur, fyrir
órökstutt mat, fyrir að skjóta sér
undan að taka afstööu til
ákveöinna þátta I verkum þeirra
og fyrir aö geta i engu ýmissa
mikilsverðra atriöa I framlögðum
verkum þeirra. Mótmæli Inga og
Þórs eru nálega 18 sfður vélritað-
ar og þvl ógerningur að gera þeim
nokkur frekari skil. Niðurstaða
þeirra beggja er sú að umfjöllun
nefndarmanna sé ónákvæm, hlut-
dræg, illa rökstudd og til þess fal-
in að skapa villandi mynd af
vfsindalegu gildi þeirra.
I Þjóöviljanum í dag, 17. febr.
gerir Björn Þorsteinsson óveru-
lega tilraun til að svara gagnrýni
þeirra Inga og Þórs, og væri þó
full ástæða til, þar sem greinar-
gerðir þeirra er hinn harðasti
dómur á vinnubrögð nefndarinn-
ar.
Þess skal getið hér að þegar
Ingi Sigurðsson sótti um lektors-
stöðu i sagnfræði við Háskóla
tslands 1976 var það álit
dómnefndar þeirrar, er um það
mál fjallaði, að Ingi heföi með
doktorsriti sinu unnið braut-
ryðjandastarf, sem hefði mikið
vfsindalegt gildi, á sviði sem til
þess tima hefði ekki verið sinnt.
Formaður dómnefndar 1976 var
sá sami og nú, Björn Þorsteins-
son, prófessor. Nú segir i séráliti
Björns Þorsteinssonar að „...Ingi
hafi hingað til hvorki reynst
frumlegur né markvis rannsak-
andi...” 1976 segir Björn að Ingi
hafi unnið brautryðjandastarf á
sinu sviði, 1979 segir sami Björn
að Inga skorti frumleika!!
I Þjóðviljagreininni i dag segir
prófessor Björn: „Ingi Sigurðs-
son gerir sér ekki ljóst aö Ph.D-
ritgerðir eldast eins og allt ann-
aö. Slik ritgerð frá 1972 óprent-
uð getur veriö gott framlag til
lektorsstarfs 1976, en gagnslitiö
til prófessorsembættis þremur
árum siðar”. Hefur hið fræðilega
gildi ritgeröarinnar rýrnað á
sviði sem ekki hefur verið sinnt?
Hefur fræöilegt maf prófessors
Björns á ritgerð Inga Sigurðs-
sonar breyst á þessum árum?
Það vekur einnig talsverða
athygli i séráliti próf. Björns að
vitnað er I umsögn for-
stöðumanns Arnastofnunar um
Sveinbjörn Rafnsson. Hins vegar
er hvergi getið umsagna, sem
þeir Ingi og Þór lögðu fram með
öðrum gögnum sínum og má þar
geta lofsamlegrar umsagnar
Denys Hay, en hann segir m.a.
um Inga Sigurðsson: ,,... he
certainly worked amazingly well
in his research.” Denys Hay er I
röð fremstu og virtustu sagn-
fræðinga Breta og sérfræðingur I
sögu sagnaritunar. Hermann
Pálsson segir m.a. um Inga,
»... að hann sé einstaklega vel til
fallirin aö stunda sagnfræðileg
visindi. Ingi er einstaklega glögg-
ur fræðimaöur, og að sama skapi
erhonum létt að skýra sagnfræði-
legar hugmyndir fyrir stúdent-
um. Ritgerð hans um „sagn-
fræði” Jóns Espólins er ágætlega
samin og þaulhugsuð....”
Bæöi Denys Hay og Hermann
Pálsson voru kennarar Inga og
þekktu þvi vel til verka hans.
Umsagnir um Þór Whitehead
munu á sama hátt hafa verið afar
lofsamlegar.
Þess ber áb geta að gert er ráð
fyrir aö starf prófessors skiptist i
þrjá höfuöþætti: 40% kennsla,
10% stjórnsýsla og 50% rannsókn-
ir. I ljósi þessa veröur að segja að
hlutur kennslu og stjórnsýslu sé
mjög vanmetinn i umfjöllun
dómnefndarinnar. Hvers vegna?
Er það vegna þess að kennsla
Sveinbjarnar Rafnssonar hefur
nánast alfarið beinst að islenskri
og norxænni menningarsögu
(Heimir Þorleifsson efast
reyndar um getu Sveinbjarnar til
að breyta um starfssviö og stunda
almenna sagnfræði)? Er það
vegna þess að Ingi Sigurðsson
hefur langmesta reynslu af
kennslu I almennri sögu? Eða er
það vegna þess að Ingi Sigurðsson
átti sæti I nefnd þeirri er mótaði
einingakerfið, auk þess sem
hann hefður átt sæti i námsnefnd
og unnið merkilegt starf I mótun
nýs matskerfis, sem lofar góðu og
nýtur vaxandi hylli nemenda?
Dómnefndin, og sér i iagi próf.
Björn,leggur mikið upp úr afköst-
um umsækjenda við rannsóknir
og ritstörf. Þvi má gjarnan
spyrja hvort dómnefnd hefði ekki
átt að meta magn ritstarfa með
hliðsjón af möguleikum umsækj-
enda til að sinna ritstörfum. Það
hlýtur að skipta miklu máli hvort
þeir sinna rannsóknum og rit-
störfum sem hluta af aðalstarfi
eða hvort þeir verða að sinna
rannsóknum i fristundum. Svein-
björn er I rannsóknarstöðu við
Arnasotfnun, Þór hefur um
akamma hrið verið rannsóknar-
lektor, en Engi hefur haft fram-
færi af bókavörslu og umfangs-
mikilli stundakennslu, störfum
sem ekki veita mörg tækifæri til
rannsókna og ritstarfa.
2, Doktorspróf og
sjálfstæð vinna
Þungamiðjan i röksemdafærslu
próf. Björns I séráliti hans er mis-
munandi sjálfstæð vinna að baki
doktorsritgerðum, þ.e. að I
Bretlandi vinni doktorsefni undir
handleiðslu kennara og þvi sé
ekki um sjálfstæða vinnu að ræða,
en á Norðurlöndum, þar með talin
Sviþjóð, vinni doktorsefni „alvel
sjálTstætt”. Ingi og Þór hafa
doktorspróf frá Bretlandi en
Sveinbjörn Rafnsson frá Sviþjóð.
I Bretlandi vinna doktorsefni að
ritgerðum sinum undir hand-
leiðslu kennara. Vill próf Björn
meina aö doktorsefni i Bretlandi
vinni ekki ritgeröir sinar sjálfir,
eða aö þeir vinni engar sjálfstæð-
ar rannsóknir I ritgerðasmiðum
sinum?
Ég fæ ekki séð að handleiðsla
rýri gildi ritgeröar eða þeirrar
vinnu sem aö baki liggur. Þvert á
móti álit ég að handleiðsla tryggi
þjálfun þeirra visindalegu vinnu-
bragða, sem ætlaö er aö afla. Að
lokinni ritgerðarsmiö verður
breskt doktorsefni að verja rit-
gerð sina fyrir tveimur andmæl-
endum, öðrum innan skóla og hin-
um utan skóla (external examin-
er). Eiginleg doktorsvörn fer þvi
fram og er ritgerðum oft hafnað
eftir slika vörn.
I Þjóöviljanum i dag reynir
próf. Björn enn að rökstyðja
þessa skoðun sina um mismun-
andi sjálfstæöa vinnu áð baki
doktorsritgerö. Hann gerir mun
á:
a) doktorsgráðu fyrir rit, unnið
alveg sjálfstætt, og
b) doktorsgráðu, sem lýkur
meö ritgerð unninni undir hand-
leiðslu kennara.
Að dómi próf. Björns fellur
Sveinbjörn Rafnsson undir lið a)
og geti hann þvi einn talist hæfur
til prófessorsstööu.
1 formála doktorsritgerðar
sinnar („Studier I Landnáma-
bók”, CWK Gleerup, Lund;
Bibliotheca Historica Lundensis,
XXXI, febrúar 1974) segir
Sveinbjörn Rafnsson:
Förord
Min lá’rare har varit professor
Jerker Rosén. Han har givit mig
en vardefull handledning, goda
rád, v31behövlig kritik och upp-
muntran under arbetets gSng.
Professor Birgitta Odén har'lSst
avhandlingen i manuskript och
bistatt mig med vSrdefulla r%d
och diskussioner. Professör
Svend Elleh/arj i Köpenhamn har
likaledes last avhandlingen I
manuskript och púpekat átskilligt
för mig som kunde förtÆttras.
Delar af denna avhandling har
ventilerals pa professor Roséns
licentiand- och doktorandsemin-
arium varvid jág fatt tillgodogöra
mig seminariedeltagarnas syn-
punkter. Vardefulla diskussioner
I amnet har jag aven haft med
universitetslektor Björn Lárus-
son.
Þetta mætti þýða svo, lauslega:
„Kennari minn hefur verið
prófessor Jerker Rosén. Hann
hefur gefið mér mikilsverða
handleiðslu, góð ráð, þarfa gagn-
rýni og hvatningu meöan á verk-
inu stóð. Prðfessor Birgitta Odén
hefur lesið ritgerðina I handriti og
hjálpað mér með góöum ráðum
og viðræðum. Professor Svend
Ellehöj I Kaupmannahöfn hefur
einnig lesið ritgerðina I handriti
og bent mér á ýmislegt sem betur
mátti fara. Hlutar ritgerðarinnar
hafa verið ræddir á llsensiats og
doktors-seminarium prófessor.
Roséns, þar sem ég hef getað
tileinkað mér viðhorf þátt-
takenda. Ég hef ennfremur átt
gagnlegar viðræður við Björn
Lárusson háskóiakennara.”
Ég fæ ekki betur séð af þessu en
Sveinbjörn Rafnsson hafi notið
handleiðslu sem reynst hafi hon-
um hjálpleg og notadrjúg. Eöa er
þetta það sem próf. Björn
Þorsteinsson kallar að „vinna al-
veg sjálfstætt”? Hvaða munur er
þá á þeirri handleiöslu, er
Sveinbjörn naut og þeirri er þeir
nutu Ingi og Þór? Vill nú ekki
próf. Björn skýra mismun á
sænskri og breskri handleiðslu?
Ætla má að með þeirri áherslu,
sem próf. Björn leggur á mis-
munandi sjálfstæð vinnubrögð
doktorsefna við samningu
doktorsritgeröa hafi hann reynt
að blekkja heimspekideild. Rétt
er að geta þess hér að I athuga-
semdum Inga og Þórs til deildar-
forseta er ekki vikiö að þessu
mikilvæga atriði. Þetta atriðj hef-
ur heldur ekki borið á góma I um-
ræðum fjölmiöla til þessa. Ég tek
það skýrt fram að með þessu er
ég alls ekki að varpa neinni rýrð á
gildi ritgerðar Sveinbjarnar
Rafnssonar.
Röksemd próf. Björns um mis-
munandi sjálfstæða vinnu að baki
doktorsritgerða umsækjenda er
þvi brostin, a.m.k. aö þvi er varð-
ar þann samanburö á doktors-
verkefnum Sveinbjarnar, Inga og
Þórs.
Af þvi sem hér segir er einnig
ljóst að vangaveltur Guðjóns
Friðrikssonar I Þjóöviljanum 7.
og 15. febrúar um sjálfstæðari
vinnu að baki doktorsritgerðum á
Norðurlöndum heldur en á Bret-
landi fá ekki staöist i þessu tilviki.
Alhæfing um námspróf og sjálf-
stæða vinnu eins og Guðjón setur
fram i blaðinu þann 15. þ.m. eru
þvi villandi. Þaö er einnig rangt
hjá Guðjóni að ekki fari fram
doktorsvarnir við breska háskóla,
samanber það sem áður segir.
Þess má og geta til gamans að i
eftirmála að doktorsritgerð sinni
(Enska öldin I sögu Islendinga,
Mál og Menning, R.vlk 1970, bls
306) færir Björn Þorsteinsson
sjálfur mörgum mönnum, inn-
lendum og erlendum, þakkir fyrir
að leggja sér liö á ýmsan hátt.
Björn Þorsteinsson hefur að sjálf-
sögðu leitað ráða og umsagna til
margra aöila eins og flestir hljóta
að gera I sömu stöömog vafalaust
skrifað betri ritgerð en ella.
3. Doktorspróf hin
minni og stærri
í séráliti slnu, dags. 26.11.1979
segir próf. Björn: „Ingi Sigurðs-
son, Ph.D. er ekki Doctor of
Philosophy. Dh.D.-próf er I
enskumælandi löndum ekki
viðurkenning á hæfi handhafa til
fastrar stöðu við háskóla, heldur
mikilvægur áfangi á þeirri
braut.” Sama segir próf. Björn
um Þór Whitehead.
Þessu mótmæltu þeir Ingi og
Þór i sameiginlegri athugasemd
sinni. Mótmæli gegn þessari stað-
hæfingu próf. Björns munu einnig
hafa komiö fram á fundi Heim-
spekideildar 30. nóvember. Þessi
staöhæfing prófessorsins hefur
veriö fullkomlega hrakin. Mig
langar þó til viöbótar að vitna i
kennsluskrá Edinborgarháskóla,
Til að sýna enn frekar hvaða
kröfur eru þar gerðar til doktors-
ritgerðar (Doctor of Philosophy):
The thesis must, to be judged
adequate, be an original work
displaying knowledge of the field
combined with the exercise of
critical judgment and contain
material worthy of presentation
as a definite contribution to
knowledge. (Edinburgh Uni-
versity Calendar 1978-1979, bls
676)
Þetta má þýða svo:
„Til þess að ritgerö sé dæmd
hæf, veröur hún aö vera frumlegt
verk, þar sem sameinast þekking
á efninu og gagnrýnin umfjöllun
um það. Ritgerðin verður að
geyma efni, sem er verulegt
framlag til þekkingarinnar.”
I Þjóðviljanum I dag, 17. febrú-
ar reynir próf. Björn enn að verja
þessa stöhæfingu með tilvitnun-
um i bresk gögn, m.a. frá Cam-
bridge háskóla. Vill Björn meira
að til séu allmargar prófgráður
æðri en Ph. D. Þessi tilraun
prófessorsins verður þó til litils,
þvi hinar æðri gráöur D.D.,
LL.D., Sc.D., Litt.D./D.Litt. og
Mus.D. eru ekki eiginlegar próf-
gráður, heldur eins konar
heiðursgráður, veittar fyrir
ákveðin verk, bækur eða ritgerð-
ir, sem send eru inn til viöurkenn-
ingar. Þessar gráður eru ekki
veittar stúdentum I námi, heldur
7-10 árum eftir að lokið er fyrsta
háskólaprófi. Doktorsvörn er
engin til öflunar þessum gráð-
um. Gráðan Litt.D./D.Litt er þvi
ekki prófgráða.
Próf Björn segir aö Ph.D.-gráða
dugi ekki til fastrar stöðu við há-
skdla. Þetta er þvættingur. 1
heimspekideild Edinborgarhá-
skóla, svo dæmi sé tekið, er 231
fastur kennari, 30 prófessorar og
201 aðrir fastir kennarar. Af
prófessorunum 30 hafa 4
Litt.D./D.Litt. gráðu og af 201
öðrum föstum kennurum hefur
einn þá gráðu. Samtals hafa þvi 5
kennarar af 231 Litt.D./D.Litt.
gráðu. Þetta er dæmigert fyrir
breska háskóla I heild, t.d. eru
hlutföllin svipuö i St.Andrews og
Hull-háskóla. Er hér stuðst við
kennsluskrár viðkomandi há-
skóla. Hinar æðri gráður próf.
Björns eru I Bretlandi fyrst og
fremst „status-symbol” miöaldra
manna og hafa litil sem engin
áhrif á frama manna innan há-
skölakennslu.
Þess má gjarnan geta hér að
prófessorarnir Olafur Ragnar
Grimsson og Björn Bjömsson
hafa sin doktorspróf frá Bret-
landi. Ekki hef ég heyrt aö þeir
hafi verið álitnir óhæfir. Arnór
Hannibalsson hefur einnig breskt
doktorspróf og var hann dæmdur
hæfur I stööu fyrir ekki löngu af
dómnefnd sem öll var skipuö út-
lendingum. Mun próf. Björn Þor-
steinsson vera fyrstur til að efast
um að bresk doktorspróf (Ph.D.)
nægi til hæfni I prófessorsstöðu
viö Háskóla Islands. Þvi má svo
viö bæta að áöurnefndir þrir
menn ólafur Ragnar, Björn
Björnsson og Arnór fengu sina
hæfnisdóma skömmu eftir ab þeir
luku sinum doktorsprófum i
stjórnmálafræöum, guðfræði og
heimspeki, en slikt taldi próf.
Björn Þorsteinsson af og frá að
gæti gerst.
Fullyrðingar próf. Björns um
að Ph.D.-gráða dugi ekki tilfastr-
ar stööu við háskóla er þvi gjör-
samlega út i bláinn og hin gróf-
asta fölsun.
Próf. Björn reynir á annan hátt
að rýra gildi Ph.D.-gráðu meö þvi
að birta töflu úr starfsmati
B.S.R.B. og rikisins frá 1969, þar
sem hin ýmsu doktorspróf eru
metin misjafnt til stiga og launa.
Próf. Björn veit væntanlega að
þessi tafla hefur misst gildi sitt
fyrir löngu, auk þess sem hún
kemur háskólamenntuöum
mönnum innan B.H.M. ekkert
við. Staðreyndin er sú að innan
B.H.M., en þar eru flestir há-
skólamenntaðir menn, gildir að-
eins eitt mat á doktorsprófum;öll
doktorspróf innan starfsstétta
B.H.M. eru metin jafnt til stiga og
launa. Tilraun próf. Björns til að
rýra Ph.D.-próf á þennan hátt er
þvi harla óvisindaleg og reynist
vindhögg eitt.
Próf. Björn gerir enn eina til-
raun til að rýra Ph.D. gráðu I
Þjóöviljagrein sinni i dag. Hann
talar um „færibandaframleiðslu”
á Ph.-D.-gráöum og getur þess að
háskólinri I Cambridge hafi út-
skrifað 369 stúdenta með Ph,p.-
gráðu 1976. Hvað sannar þetta?
Hvað eru stúdentar margir i
Cambridge? Hvað eru margir út-
lendingar við framhaldsnám i
Cambridge? Hvað telur próf.
Björn hæfilegan fjölda stúdenta i
doktorsnámi hjá 50-60 miljón
manna þjóð, þjóð sem hefur auk
þess menntað fjöldann allan af
útlendingum um langan aldur?
Færibandatal próf. Björns missir
þvi marks og þarf að rökstyðja
betur ef taka skal prófessorinn
alvarlega. Það vekur ennfremur
athygli lesenda er próf. Björn
segir: „Sumir þeir stúdentar,
sem ég hef útskrifaö sem kandid-
ata, hefðu staðist Ph.D.-próf með
prýði að óbreyttum námstima.”
Þessi fullyrðing er algerlega
órökstudd án þess að ég varpi
rýrð á kandidata Björns. Próf
Björn ætti að vita aö það heyrir til
undantekningum ef doktorsrit-
gerö I Bretlandi er lokið á
skemmri tima en þremur árum,
og er þá miðað við fullt starf.
Eftir að hafa kynnt mér öll
gögn þessa máls langar mig að
draga saman nokkrar niðurstöð-
ur af skrifum þessum:
1. Vinnubrögð dómnefndar í heild
virðast ófullnægjandi og ekki
sæmandhþvi gera verður þær
lágmarkskröfur að fjallað sé
um umsækjendur á sem hlut-
lægastan hátt, og að þeim sé
ekki mismunaö.
2. Sérálit próf. Björns Þorsteins-
sonar er hörmulegt slys. óþol-
andi hlutdrægt og enn siður
marktækten sameiginlega álit-
ið. Vinnubrögö próf. Björns svo
og ummæli eins og
„Afganistaninnrás” og „færi-
bandaframleiðsla á Ph.D.-
gráöum” eru hneyksli og vekja
upp þá spurningu hvort
prófessorinn sé hæfur til að
sitja I dómnefnd, sem ber að
vinna á hlutlægan og visinda-
legan hátt.
3. Próf. Björn virðist gera miklar
kröfur um magn ritstarfa, jafn-
vel á kostnað gæða.
4. Próf. Björn vitnar I umsögn
um einn umsækjanda en ekki I
umsagnir um aöra. Slikt getur
vart talist heiðarlegt.
5. Hlutur kennslu og stórnsýslu
er vanmetin I álitsgerð dóm-
nefndar.
6. I ljósi afgreiðslunnar á málinu
öllu virðist eðlilegt af mennta-
málaráðherra aö endursenda
erindið til heimspekideildar.
7. „Slys” eins og það sem hér
hefur gerst ætti aö verða dóm-
nefndum framtiðarinnar viti til
varnaðar.
8. Spyrja má hvort ekki væri
skynsamlegt að taka máliö al-
gerlega upp að nýju.
Reykjavik, 17, febrúar 1980
Sigurður Hjartarson
B.A.,M.Litt. (Edinburgh),
stundakennari I sagnfræði við
heimspekideild Háskóla Islands á
vor-og haustmisserum 1979.
Vikuritið Time hefur
búið til nokkuð fróðlegt
yfirlit um „flóð og fjöru"
sovéskra áhrifa í heim-
inum.
Time segir á þá leið, að flestir
Bandarikjamenn liti svo á, að
saga eftirstriðsáranna sé saga
samfelldrar útþenslu hins sov-
éska áhrifasvæðis. A árunum
1944-1948 urðu átta Evrópuriki
hluti af hinni sovésku blökk, og
réði þar mestu um framsókn sov-
éska hersins i striðslok. Þessi
ann isManB
Flód og fiara sovéskra
áhrifa
Hafa „misst” ríki
þar sem um 1200
miljónir manna
búa
lönd voru Pólland, Tékkóslóvak-
Austur-Þýskaland, Ungverja-
land, Rúmenia, Búlgaria, Júgó-
slavia og Albania. Nokkru siðar
bættust Norður-Kórea og sjálfur
risinn, Kina, við ‘I Asiu. Fimm
árum siðar varð Norður-VIetnam
sjálfstætt riki undir kommúnista-
stjórn. Arið 1960 tengdist bylt-
ingarstjórn Castros á Kúbu
vináttuböndum viö Kremlverja.
A áttunda áratugnum komu upp
„marxiskar og Moskvuhollar”
stjórnir i Eþlópíu, Angólu,
Mozambique, Suður-Vietnam,
Laos og Kampútseu.
(Time gerir litinn greinarmun
á þvi hvernig þessi tiðindi gerðust
I einstökum löndum: DDR, A-
Þýskaland, varð til við sovéskt
hernám, kommúnistar náðu völd-
um t.d. i Ungverjalandi með til-
styrk sovésks þrýstings — meðan
kommúnistar i Júgóslaviu og
Albaniu komu til valda vegna for-
ystu sinnar i andspyrnuhreyfingu
gegn fasistum. Með öðrum
orðum: sumstaðar fór fram
ósvikin byltingarþróun (Kúba),
annarsstaðar komu sovésk vopn
mjög við sögu (Eþiópia).
Auk þessa getur Time um
nokkur rlki sem ekki lúti stjórn
kommúnista, en hafi „sterk
tengsl'” við Sovétrikin. Þar er
efst á blaði Indland, sem hefur
gert vináttusamning við Sovét-
rikin — en fáir munu efast um að
reki óháða stefnu. Þar er og
Kongó, Mali, Sýrland, Libýa og
smárikiö Grenada á Karibahafi.
Spónar úr aski
Time getur þess einnig, að
Sovétmenn hafi alls ekki haldið
öllum áhrifum sinum, hafi þeir
margan drjúgan spón misst úr
aski sinum. Meðal þeirra eru
fimm riki sem lúta stjórn
kommúnistaflokka. Fyrst fór
Júgóslavia Títós, sem lýst var i
bann þegar árið 1948. Mest munar
að sjálfsögðu um Kina, sem upp
úr 1960 hefur þróast til harðsnúins
fjandskapar við sovéska utan-
rikisstefnu. Norður-Kórea og
Rúmenia reyna að halda sig i
vissri fjarlægö frá valdhöfum i
Moskvu, og Albania, eina rikið
sem gengið hefur úr Varsjár-
bandalaginu, lýsir óspart fyrir-
Opposed'
to U.S.S.R.
C0MMUNIST REGiME
1960: China
i Broken from Soviet
Influence
N0N-C0MMUNIST REGIMES
1966: Indonesia 1971: Sudan
! 1972: Egypt 1975: Guinea
1977: Somalia 1978: Iraq
1979: Equatorial Guinea
i_
1,178,750,000
Firmly in the Soviet Camp
COMMUNIST REGIMES
1946: Bulgaria
1947: Hungary, Poland
1948: Czechoslovakia, E. Germany
1954:
N. Viet Nam
1960: Cuba
1969: S. Yemen
1975: Angola. Laos.
S. Viet Nam
1977: Ethiopia,
Mozambique
1978: Afghanistan
1979: Cambodia
Strong Ties
with U.S.S.R.
NON-COMMUNIST REGIMES
1963: Congo 1968: Mali
1971: India 1972:Syria
1974: Guinea-Bissau
1975:Libya 1979:Grenada
878,771,000
62,840,000 Population
litningu sinni á öllum jafnt —
Sovétrikjunum, Bandarikjunum
og Kina.
Time minnir og á það, að I
þriðja heiminum hafi töp Sovét-
rikjanna veriö allt að þvi eins
hrikaleg og vinningarnir. Sovésk
áhrif i hinu risastóra og oliu-
auðuga eyriki Indónesia hrundu
árið 1966 þegar herforingjar tóku
þar völd. Árið 1971 sneri Súdan
við blaði og hefur hallast að
Vesturveldunum siðan. Arið 1972
ráku Egyptar sovéska ráðgjafa
heim og hafa siðan hallað sér að
Bandarlkjunum af miklu kappi.
Time minnir og á að Sovétrlkin
hafi misst fótfestu i Guineu árið
1977, Sómallu 1978 (vegna
aðstoðar við Eþiópiustjórn), i
írak 1979 og i Miðbaugs-Guineu
sama ár.
Time umreiknar þetta i tölum
og fær það út, að I hinni sovésku
blökk, eða nálægt henni, séu riki
sem hafa um 880 miljónir Ibúa (og
munar þar langmest um Indland,
sem i raun veröur varla kallað
sovéskt áhrifasvæði). Um 1200
miljónir manna eru I þeim rikjum
sem hafa slitið vinskap við Sovét-
rikin eða tekið upp beinan fjand-
skap við þau — og þar munar
mest um Kina, Indónesiu og
Egyptaland. Að lokum eru svo
um 63 miljónir manna i fjórum
kommúnistarikjum , sem hafa i
einum eða öðrum mæli tekið upp
sjálfstæða stefnu eða hlutlausa i
deilum Sovétrikjanna við aðra
risa heimsins. (Sjá mynd.)
Lausaskuldamál bœnda
Staðið sé við gefin fyrirheit
Formannafundur Búnaðar-
sambands Austur-Húnvetninga,
sem haldinn var 31. jan. sl. krefst
þess að staðið verði við gefin
fyrirheit i lausaskuldamálum
bænda og væntir þess jafnframt
að unnið verði aö þvi að gera lán-
in hagkvæmari fyrir bændur og
viðskiptaaðila þeirra en útboð
lánanna gera ráð fyrir.
Astæðan til þessarar kröfu er
sú, að á sl. ári var boöinn út lána-
flokkur af hálfu Stofnlánadeildar
landbúnaðarins til breytingar á
lausaskuldum bænda i föst lán.
Brýn þörf var á þessu útboði til
þess að bæta stöðu hinna lakast
settu bænda, enda verið fast sótt
af hálfu bændasamtakanna um
nauðsynlega úrlausn á fjárhags-
erfiöleikum þeirra. I allmörgum
tilfellum er það forsenda fyrir
áframhaldandi búskap að slikir
timabundnir erfiðleikar séu
leystir með aðgengilegri lána-
kjörum, en fást á hinum almenna
útlánamarkaði.
Útboð þessa lánaflokks hefur
valdið miklum vonbrigðum eink-
um vegna þess að fjárhagsaö-
staða bænda er nú, af völdum
árferöis, miklum mun lakari en
verið hefur um langt skeið. Vill
fundurinn fyrst og fremst vekja
athygli á eftirfarandi atriðum:
1. Gert er ráð fyrir að lánin séu
veitt i skuldabréfum og þvi óað-
gengilegt fyrir lánardrottna
bænda að taka þau sem greiðslu.
Sérstaklega ber að vekja athygli
á stærstu viöskiptaaðilum bænda,
samvinnufélögunum, að þessu
leyti. Þau eiga i miklum erfiðleik-
um með aö veita bændum nauð-
synlega fyrirgreiðslu I þjóöfélagi
óðaverðbólgu og hávaxta,
ekki sist með tilliti til rikjandi að-
stæðna I framleiðslu- og sölumál-
um landbúnaðarins, auk þess sem
afleiðingar undangenginna harð-
inda sniða bændum og samvinnu-
félögum þeirra þröngan stakk.
2. Lánin eru aðeins til 10 ára og
með fullri verðtryggingu. Slikt
geta ekki talist nægilega hagstæð
lánskjör við rikjandi efnahagsað-
stæður. Skal það rækilega undir-
strikað aö þýöing þessara lána er
mjög mikil fyrir marga yngri
bændur, sem nýlega hafa byrjað
búskap og hafa ekki haft aðgang
að nema litlum hluta nauðsynlegs
fjármagns i hinum venjulegu lán-’
um Stofnlánadeildar.
3. óeðlilegrar tregöu virðist
Framhald á bls. 13