Þjóðviljinn - 30.03.1980, Síða 19

Sunnudagur 30. mars 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 19’
visna-
mál *
Umsjón:
Adolf J.
Pefersen
Smíði vandað eign þín er
Þjóöllf öreiganna, mátti svo
kalla þaö bláfátæka þjóö-
félagslega ástand sem rlkti
hér á landi um sjöhundruö ára
skeiö, þegar, erlent vald réöi
hér, ásamt sifelldum haröind-
um af náttúrunnar völdum,
hafis, eldgosum, sjúkdómum,
barnaveiki bólusótt og fleiru
sem þjáöi þessa lífseigu þjóö.
En i þjóölifi öreiganna var
þó til sá auöur sem ekkert fékk
grandaö og bjargaöi þjóöinni
frá algjörri tortimingu; þaö
var kjarkurinn, þrautseigjan
og skáldskapurinn.
Benedikt Einarsson f. 1852
bóndi á Hálsi i Eyjafiröi kvaö
þessa visu sem hann kallaöi
Nótt:
Dali, hóla og himininn
huldi njólan svarta.
Grætur fjóla. Geisla sinn
geymir sólarhjarta.
Felstir munu lesa þessa vlsu
sem lýsingu á einni nótt i
náttúrunnar riki, en ef menn
lesa visuna sem þjóölifslýs-
ingu þá var Benedikt aö segja
hug sinn og viöhorf til þess
svartnættis sem skyggöi yfir
himin og jörö, þjóö sem stóö
hnuggin i vanda, grætur örlög
sin en geymir þó vonar geisla I
hjarta sinu. Sá vonarneisti
kemur fram hjá Benedikt I
vísunni Dögun:
Jökla skjaldmey bjarmans
brá
blika á faldi lætur.
Ljósguö alda landsýn frá
lyftir t jaldi nætur
Benedikt sér blika fyri nýju
frelsi I landsýn, ljósguöinn
lyftir tjaldi liöinna alda og
skuggalegra nátta, þaö bjarm-
ar fyrir nýjum degi i
þjóölifinu, en þá er aö vanda
til verka sinna, þvi óviss er
framtiöin. Enginn veit sina
ævi fyrr en öll er. Benedikt
segir:
Smiöi vandaö eign þin er,
eigin handaverkin,
mikli andi — enginn sér
ystu landamerkin.
Hverfileikinn lætur
sjaldnast á sér standa. Vonir
fæöast til aö deyja fremur en
aö rætast. ólína Andrésdóttir
kvaö um land ánægjunnar:
Eigiröu land, sem ástin fann
unnt er aö standast táliö.
En þegar andast ánægjan,
aftur vandast máliö.
Vonbrigöin sem vilja veröa
æriö mörg á æsku árum valda
jafnan sárindum sem aldrei
gróa til fulls, en veröa oftast
viökvæmari þegar á ævina
liöur. Séra Einar Friögeirsson
f. 1863, kvaö þegar hann var
kominn á efri ár:
Braga oft ég biö um liö,
brenndur harmi sárum,
bara til aö banda viö
bölsýni og tárum.
Þó ég hafi elst um ár,
ei vill skapiö kyrra.
Enn þá ber ég sömu sár
sem mér blæddu I fyrra.
Samt minnast margir æsk-
unnar meö hlýju i huga og
sakna hennar sem hins besta
þáttar á lifsleiöinni. Jón S.
Bergmann mun hafa saknaö
æskuáranna þegar hann kvaö:
Timinn vinnur aldrei á
elstu kynningunni,
ellin finnur ylinn frá
æskuminningunni.
Ég hef gengiö grýtta slóö
glapinn lengi sýnum
skal þó enginn harmahljóö
heyra i strengjum mlnum.
Þó má lesa þreytu á brá
— þyngjast taka soprin —
þegar innsta æskuþrá
er til grafar borin.
Klónni slaka ég aldrei á
undan blaki af hrinu,
þótt mig hrakiö hafi frá
hæsta takmarkinu.
Yfir lifsins öldusog,
eftir blindri hending,
held ég inn á Heljarvog,
hann er þrautalending.
Jón S. Bergmann kvaö til
ferskey tlunnar:
Meöan einhver yrkir brag
og tslendingar skrifa,
þetta gamla þjóöarlag
þaö skal alltaf lifa.
Eru skáldum arnfleygum
æöri leiöir kunnar,
en ég vel mér veginn um
veldi ferskeytlunnar.
En hann var ekki einn um
þaö aö yrkja til ferskeytlunnar
Andrés Björnsson f. 1883. kvaö
þessa kunnu visu:
Ferskeytlan er Frónbúans
fyrsta barnaglingur,
en veröur seinna i
höndum hans
hvöss sem byssustingur.
Ef eitthvaö var ekki sem
vera skyldi hjá Gisla ólafs-
syni frá Eiriksstööum, þá vissi
hann hvert leita skyldi:
Þegar bjátar eitthvaö á
ört og viökvæmt sinni,
alltaf finn ég friöinn hjá
ferskeytlunni minni.
Unaösstundir viö oröslistina
hafa oröiö mörgum hugarfró.
Kolbeinn Högnason i Kolla-
firöi kvaö:
Best hefur oft mér
stundir stytt
stakan yndisrika
Hún gat veriö hjarta mitt
himinn og veröld lika.
Þannig lýstu þessir þekktu
hagyröingar viöhorfum sinum
til ferskeytlunnar, en um leiö
er þeim ofarlega i huga aö þeir
búa viö kröpp kjör I fátæku
landi, en aölaga sig þó eftir
þvi.
Menn fögnuöu hverri stund
sem bauö betri lifsaöbúö, þó
ekki væri nema einn dagur
sem var öörum betri hvaö
tiöarfar snerti, þá tóku þeir á
móti honum sem góöri gjöf
sem þeir fögnuöu og þökkuöu
fyrir, þjóöin öll gleymdi I
svipinn öllum þjáningum sin-
um og leit bjartari augum á
lifiö og framtiöina.
Sem dæmi um þetta má sjá
hjá Stefáni frá Hvitadal þegar
hann orti Bjarta morgna:
Vora tekur. Arla er.
Æskan rekur gullna þræöi.
Sólin vekur, gegnum gler
geislum þekur rekkjuklæöi.
Sálin hressist, fær nú friö.
Feigö úr sessi hné i vaiiuu.
Flutt er messa. Vakniö viö.
v’oriö blessar yfir dalinn.
Gekk þar lengi staö úr staö,
stukku hengjur blárra mjalla.
Vföa þrengir vetri aö,
voriö gengur nú til fjalla.
Lækir flæöa, hækka hreim.
Hugljúf kvæöi skap mitt
yngja.
Engin mæöi amar þeim.
Æskubræöur minir syngja.
Arglöö kalla ærslin þar,
yngist sjálfur vori feginn.
Hálfar falla hendingar,
hoppa álfar fram á veginn.