Þjóðviljinn - 24.04.1980, Blaðsíða 16

16 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN: F’immtudagur 24. april 1980
Skólakerfið skoðað
úr kennarastólnum
I fyrri hluta þessa bréfs geröi
ég nokkra grein fyrir forræöis-
valdi kennarans yfir nemendum
og nefndi dæmi þess. Einnig
greindi ég frá þvf hvernig þetta
forræöi er til komiö. Frá þvf aö á
bak viö þetta forræöi kennarans
standi lög, námskrár og heföir
sem leiöa til þess aö kennarinn
sjálfur er undir forræöi annarra
valdameiri stétta seldur — þeirra
stetta sem skipa æösta sess
þjóöskipulagsins.
Ef nánar er athuguö ástæöa
forræöis þd stendur hún 1 beinu
samhengi viö hinar sjálfgefnu
endurnýjunar-hugmyndir sem
liggja aö baki tilvist alþýöu-
skólans þ.e.a.s. alþýöuskólar eiga
aö vera — frá sjónarhóli
auövaldsskipulagsins —
sköpunartæki fyrir menntaC
vinnuafl til endurnýjunar þess
sem slitnar og jafnframt ti!
endurnýjunar valdastéttarinnar
Sem sagt skólarnir eru hluti al
kapitalinu. Innan hans fer franr
innræting þess gildismats, sem ei
forsenda hins kapitaliska kerfis
svo sem neysla ákveöinm
menningarverömæta og sátt vil^
rikjandi ástand. Skólinn er þvi
liöur 1 aö innræta þaö neyslu- o(
framleiöslubandalag alþýöu of
kapitalista sem kapltaliö nærisi
á.
Þessar sjálfgefnu hugmyndir
koma fram sem kröfuþættir
einstakra stofnana og félagshópa
i þjóöfélaginu utan hans svo sem
atvinnurekenda (eöa málpfpna
þeirra), kirkjunnar og félagshópa
tengdra henni, stjórnmálaflokká
foreldra, bindindisfélaga,
iþróttafélaga og ýmsra menn-
ingarfélaga o.þ.h. sem öll heimta
endurnýjun og áframhaldandi
þróun á sinum sviöum. Summu
krafna má finna i námskrám
hinna ýmsu greina. Útkoman
veröur aö minu mati sú aö
nemandaog námsefni er gróflega
ruglaö saman. Til aö heita maöur
I þessu samfélagi sem þú ert þegn
i veröur þú aö sitja viö 9 ár i
grunnskdla og troöa i þig sjálf-
gefinni heimsmynd samfélagsins
án þess aö fá eitt augnablik aö
vefengja þessa heimsmynd.
Rengir þú hana ertu meö uppsteyt
og þaö gæti kostaö þig gæöa-
stimpilinn. Nú mætti ætla aö
einhverjirtækju aö malda I móinn
Þekking okkar sé öllum okkur til
blessunar og þaö sé nú nauösyn á
hinu og þessu sem lært er, en
vandamáliö sé helst i aö staöa
nemenda þurfi aöeins aö vera
jöfn til aö veita þessa þekkingu.
Ég er þvi sammála aö mörgu
leyti, en rannsóknir á alþýöuskól-
um um viöa veröld t.d. i U.S.A.,
Bretlandi, Frakklandi og
Noröurlöndunum sýna fram á aö
allar tilraunir I jöfnunarátt i hin-
um borgaralega skóla hafa mis-
tekist. Borgaraskdlinn (alþýöu-
skólinn) er og veröur mismunun-
artæki (Loftur Guttormsson 1. h.
Haöar 1978). ,,Jitfn aöstaöa’.’ til
náms er falskenning viö rfkjandi
heimsmyndskólans og giidismats
hans.
Böl skólans
Böl skólans liggur i þvi aö
heimsmynd hans er meira I anda
hinnar klassisku heimspeki en
raunmyndar nútimans. Þ.e.
grunnskóli leitar, jafnvel boöar
„algilda” þekkingu þó svo hann i
oröi kveönu viöurkenni hverful-
leikann, mótsagnir og þróun.
Birtingarform þess er sá mæli-
kvaröi sem hann bregöur á þekk-
ingu og sá dómur sem hann fellir
yfir skjólstæöingum slnum. Hann
lltureitt þekkingaratriöi betra en
annaö og skikkar meö valdboöi
nám á þeim, aö öörum kosti
sviptingu gæöastimpilsins. Skól-
inn hefur oröiö fórnardýr ihald-
TVÖ
BLÖÐ A FÖSTUDAG
AUKABLAÐ
um sumarleyfi i Bretlandi
Sérstakt aukablað um ferðalög til Bret-
lands f ylgir Vísi á /östudaginn, en þann dag
hefst „Bresk vika" á Hótel Loftleiðum.
í þessu aukablaði, sem er 24 blaðsíður að
stærð, er m.a. fjallað ítarlega um skosku
hálöndin, Loch Ness og ,,Nessie", ferða-
mannamiðstöðin í Aviemore, Whisky-leið-
ina og Jólasveinaland, sem opið er allan
ársins hring. Þá er f jallað um eyríkin Mön
og Jersey, og ýmislegt fleira efni er í blað-
inu.
BL AÐSÖLU BÖRN
Komiö á afgreiðsluna
Vinniö ykkur inn
__ __ •
seminnar — hins óávirka vana.
Samkvæmt öllum sólarmerkjum
aö dæma veröur nemandinn
fórnardýr firringarinnar strax I
byrjun,og svo viröist sem firring
hans vaxi þvi ofar sem dregur i
grunnskólanum. Þessi fullyröing
. tengist auövitaö merkingu hug-
taksins I marxiskum skilningi.
Vitsmunafram-
leiösla
„Samkvæmt Marx er firring
félags- og efnahagslegt hugtak.
Þaö þýddi (i einföldu máli), aö
undir auövaldsskipulaginu gætu
menn og konur ekki fullnægt getu
sinni og þörfum — og allt var þaö
vegna framleiösluhátta
auövaldsins sjálfs, — og þessu
væri aöeins hægt aö breyta meö
byltingakenndum breytingum á
sömu framleiösluháttum” (H.
Marcuse, Þjóöv. Jólabl. ’78)
Þessari athugasemd má auöveld-
lega snúa upp á grunnskóiann. 1
raun er ekki um neinn snúning aö
ræöa því skólinn, eins og hann
birtist okkur I dag, er aöeins hluti
af framleiösluháttunum þar sem
hluti kapitalsins er endurnýjaöur
Innan þessa kerfis er vits-
munalifinu beint I ákveöinn
farveg lagalega markaöan og
embættismenn trúlofaöir kerfinu
settir yfir þá vitsmuna-
framleiöslu. Sjálfir eru þessir
embættismenn sérstaklega
framleiddir til framleiÖ6lunnar
og visindin — sálfræöin ásamt
öörum hagnýtum vfsindum um
manninn — notuö til aö ná fram
markmiöinu. Vitsmunalif
nemandans er skoöaö i ljósi
möguleika hans á aö innbyröa
hina opinberu heimsmynd
skólansog þaö vegiö og mælt eftir
magni eins og vertlöarbátar —
aflahlutur veröur þar hæstur sem
afli er mestur. Stööumöguleikar I
þjóöfélaginu fara svo eftir þessu.
Þetta verömætamat skólans
veröur þvi rikari áhrifavaldur á
lif einstaklingsins þvi lengra sem
dregur I náminu og þaö stendur I
beinu samhengi viö þaö aö eöli og
þarfir einstaklingsins veröa
flóknari samstæöa þvi þroskaöra
sem vitsmunalif hans veröur.
Þess vegna veröur áherslan á
skoröur þær, sem vitsmunalifinu
eru reistar til sjálfstæörar
nýtingar og stefnumiöa i námi,
þeim mun meiri.
petta leiöir hugann aö þeirri
spurningu hvaöa möguieika vits-
munallf nemenda hefur til aö losa
sig úr firrtu ástandi. Þetta mál
hlýtur aö vera flókiö og varla á
minu færi aö leysa úr þvi. En þaö
hlýtur þó aö vera ljóst aö leysa
þarf vitsmunallfiö úr þeim viöj-
um sem fyrirfram mörkuö stefna
skólanna hefur fest þaö 1, þ.e.a.s.
einstaklingurinn fái aö marka
stefnu sina sjálfur og ákvaröi
sjálfur nýtingu vitsmunalifsins.
Þaö eitt hefur þó ekki nema
timabundna frelsun I för meö sér
þvi utan skólans er samfélagiö
sem áfram stjórnast af firrtum
aöstæöum og þaö er þetta
samfélag sem endanlega leggur
dóm á vitsmunalifiö og þaö er
samfélagiö sem ákvaröar endan-
lega nýtingu þess. Þetta segir
okkur aö þó svo tækist aö gera
byltingarkenndar breytingar á
timabundnum aöstæöum
nemandans — skólanum — þá
standa enn eftir reikningsskil
hans viö samfélagiö. Hinsvegar
má e.t.v. varpa þeirri hugmynd
fram hvort sllkar breytingar geti
orsakaö breytingu á viöhorfinu til
samfélagins og þannig oröiö
byltingarafl á samfélaginu, þvi
þrátt fyrir allt er þaö skoöun
margra vinstrisinna (t.d
H.Marcuse) aö utangarösfólk og
menntamenn séu I nútimasamfé-
lagi hiö raunverulega byltingar-
i afl (en þaö stendur I samhengi viö
taörar grunnhugmyndir en skóla-
byltingu). Aftur á móti er líka
hugsanlegt — og sennilega er þaö
raunsærri imynd — aö engar
verulegar breytingar á samfélag-
‘inu fylgi I kjölfarbyltingar á skól-
anum og aö I megindráttum yröi
hin borgaralega menntun ofan á
einmitt vegna utanaökomandi
þrýstings á einstaklinginn. En
engu aö siöur ef afnumin yröi
borgaraleg námsskrá, yröi námiö
mun manneskjulegra, þar sem
einstaklingarnir gætu, -ef þeir
vildu, látiö sjálfgefna heimsmynd
skólans lönd og leiö.
Hagsmunir borg-
arastéttar og
skólabylting
Marx og Engels segja á einum
staö I Kommúnistaávarpinu:
„A sama hátt og borgarastéttin
leggur aö jöfnu afnám
stéttbundins eingaréttar og
afnám framleiöslu, svo telur hún
og, aö afnám stéttbundinnar
menntunar muni nema á brott
menntun yfirleitt”. (Marx og
Engels-.Úrvalsrit I. b. bls. 40)
Þessa staöhæfingu þeirra
félaga er, hváö lslandi viövíkur,
Morgunblaöiö löngu búiö aö
sanna. En máliö væri einfalt ef
viö Morgunblaöiö eitt væri aö
etja. 011 hróflun viö borgaralegri
þekkingu (en i henni er vitaskuld
faliö gildismat ríkjandi stéttar),
virkar á sérfræöinga eins og
kjaraskeröing. Tlmabundnir
hagsmunir sérfræöinga ráöa
nefnilega geysimiklu um viöhald
núverandi skólakerfis. Gott dæmi
um slikt er þróun örtölvufram-
leiöslunnar (samanber sjón-
varpsþættina nú á dögunum)
Skólinn er nefnilega háöur vald-
inu yfir þekkingunni og sér-
fræöingarnir aftur háöir stétt
sinniog lærdómi. Þaö má lika rétt
Imynda sér hversu byltingar-
kenndar breytingar á skólanum
hljóta aö vera tengdar innihalds-
breytingu á námsefni skólanna.
Jafnvel formsbreytingar á
námi og kennslu ganga hægt fyrir
sig sem er órækur vitnisburöur
um ótta hins borgaralega
þenkjandi kennara. Þaö er hins-
vegar spá mln aö innan tiltölu-
lega skamms tlma tileinki
borgaralega þenkjandi kennarar
— hvort heldur þeir telja sig til
vinstri eöa hægri — þær umfangs-
miklu kennsluaöferöa- og náms-
efnisbreytingar sem eiga sér staö
nú um stundir, þegar þeim veröur
þaö ljóst aö borgaralegri þekk-
ingu er ekki hætta búin, aö mark-
'aukur Viggósson
Haukur
Viggósson
skrifar
opiö bréf til
Gísla Asgeirs-
sonar, kennara
á Akureyri
Sídari hluti
miömenntunarinnar sé þaö sama
og innihaldi hennar aöeins á
tæknilegri hátt komiö fyrir 1
vitund nemandans og forræöi
skólans tryggt. Og einmitt þessar
nýju formsbreytingar veröa til
þess, aö ég tel, aö tefja fyrir
öörum róttækarí, en aö minu viti
óhjákvæmilegum breytingum á
skólakerfinu — sér I lagi
grunnskólanum.
Þvi sannaöu til, Gisli, viö
- ráöum yfir svo góöri og ýtarlegri
sálfræöi og þjóöfélagslegri þekk-
ingu aö þaö mun veitast hinu
borgaralega samfélagi tiltölulega
auövelt aö innræta hugmynda-
fræöi sina og viöhalda stéttar-
skiptingu einviddarsamfélagsins.
Og þaö er vist, aö þessi þekking
munnýtastauövaldinu jafn vel til
aö múlbinda alþýöu manna
skoöanalega, félagslega og efna-
hagslega, eins og þaö hefur tekist
heimsvaldasinnum aö hagnýta
efnafræöi, eölisfræöi og stærö-
fræöi, til aö ofurselja heiminn
óttanum viö ógn atómsprengj-
unnar.
Þannig veröa miöstýrt for-
ræöisvald og skipuleg kennslu-
fræöi, byggö á góöum sálfræöi-
kenningum, höfuöóvinur róttækr-
ar menntastefnu. Þetta, Gísli, er
megin niöurstaöa mln eftir hinn
fyrsta vetur minn sem kennari.
Kæri vinurég biöþig vel aö lifa,
Þinn vinur
Haukur Viggósson.
1. maí-kaffi
Alþýðubandalagið i Kópavogi efnir til
fagnaðar 1. mai h.k. i Þinghól. Húsið
verður opnað kl. 15
Avarp: Benedikt Davíðsson
Baráttusöngvar: Bergþóra Amadóttir.
Gott kaffi verður á boðstólum.
Allir
velkomnir
Stjórn
ABK
Útboð — bOastæði
tilboð óskast i frágang bílastæða við þjón-
ustumiðstöðina Hólagarð i Breiðholti.
Útboðsgagna má vitja á skrifstofu Hóla-
garðs Lóuhólum 2—6 Reykjavik gegn
10.000 kr. skilatryggingu.
Tilboðin opnuð þriðjudaginn 6. mai 1980.