Þjóðviljinn - 26.06.1980, Side 9

Þjóðviljinn - 26.06.1980, Side 9
8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 26. júnl 1980. Fimmtudagur 26. júni 1980. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9 Frá vfgslu mjólkursamsölu KEA Frágangur allur á byggingu og lóö nýja mjólkursamlagsins er til sérstakrar fyrirmyndar. Þann 19. júnl s.l. á 106.afmælis- degi Kaupfélags Eyfirðinga Akureyri var formlega tekiö I notkun nýtt og glæsilegt mjólkur- samiag kaupfélagsins eins og skýrt hefur veriö frá i Þjóövilj- anum. Til vlgslu hinnar nýju mjólkur- stöövar sem getur unniö úr 28.000.000. ltr. af mjólk á ári, var boöiö forseta tslands hr. Krist- jáni Eldjárn sem vigöi stööina, landbúnaöarráöherra, öllum mjólkurframleiöendum á sam- lagssvæöinu, starfsfólki mjólkur- samlagsins og ýmsum öörum gestum. Aöalræöuna viö vigsluathöfnina flutti Stefán Halldórsson á Hlööum formaöur samlagsráös Forseti tslands dr. Kristján Eid- járn fiytur ræöu viö vigslu mjólkursatnlagsins. Myndir-Erlingur S. Mjólkursamlags KEA og rakti hann i ræöu sinni sögu mjólkur- iönaöarins á Islandi og einkum i Eyjafiröi, en eyfirskir bændur fá u.þ.b. 3/4 bútekna sinna frá mjólkurframleiöslu og framleiöa smjör og osta handa þriöjungi þjóöarinnar. Aörir sem fluttu ræöu viö þetta tækifæri, voru Valur Arnþórsson kaupfélagsstjóri KEA, Hjörtur E. Þórarinsson á Tjörn form. kaup- félagsstjórnar og Kristján Eld- járn sem gat þess m.a. aö hann heföi nú i hartnær hálfa öld veriö félagsmaöur i KEA, þótt veltan á viöskiptareikningnum væri ekki mikil. Mjólkursamlagi KEA bárust margar gjafir og kveöjur viö þetta tækifæri, m.a. frá Osta- og smjörsölunni, Mjólkurfræöinga- félagi íslands, starfsfólki mjólkursamlagsins og frá full- trúum danska og sænska mjólkuriönaöarins. — ES/ — lg. Or mötuneyti starfsfólks. Mynd Studio 28. F ormaimaskipti hjá ljósmædrum formaöur Ljósmæörafélagsins A aðalfundi Ljósmæörafélags tslands nýlega iét Steinunn Finnbogadóttir af störfum eftir 9 ára ötult starf og gaf ekki kost á sér til endurkjörs. Nýkjörinn formaður félagsins er Viiborg Einarsdóttir. Eitt stærsta verkefni félags- ins nú er Utgáfan á stéttartalinu „Ljósmæöur á Islandi” sem unniö er aö af kappi og áætlaö aö komi út á árinu. Stéttartaliö spannaryfir árin 1761—1979, eöa allt frá því, aö fyrsta læröa ljós- móöirin settist aö I Reykjavlk og hóf kennslu I ljósmóöur- fræöum ásamt Bjama Pálssyni landlækni. Útgáfu verksins stjórnar Steinunn Finnboga- dóttir, en ritstjóri þess er Björg Einarsdóttir. t tengslum viö aöalfundinn, sem sóttur var af ljósmæörum viösvegar aö af landinu var haldinn fræöslufundur um ..Mæöravernd á tslandi” Rædd voru á aöalfundinum mikilvæg mál varöandi starfsréttindi og kjaramál ljósmæöra og geröar samþykktir þar sem ma. er beint þeim tilmælum til heilbrigöisráöherra, aö hann beiti sér fyrir þvi aö lögin frá 20. mai 1964 um Ljósmæöraskóla tslands veröi sem fyrst endur- skoöuö. Fundurinn taldi eölilegt aö Ljósmæöraskóli lslands heyri i framtlöinni undir menntamálaráöuneytiö og gerir kröfu um aö skólastjórastaöa viö skólann veröi sjálfstætt Framhald á bls. 13 Nú um stundir/ þegar mikið er talað um flótta- fólk — t.d. þá sem leita á • bátum frá Vietnam eða Haiti að betrá hlutskipti, er undarlega lítið rætt um það . land sem hefur sett heims- I met í landflótta. Landið er Uruguay. Um ein miljón Uru'gáymanna hafa flúið pólitiskar ofsóknir eða örbirgð, flestir síðan her- inn tók völdin í sínar | hendur 1973 eftir hörð átök við þá róttæku borgar- skæruliðahreyfingu sem 1 nefndi sig Tupamaros. I Eftir eru 2/8 miljónir: for- eldrar, makar og börn > þeirra ungu manna á I aldrinum 25—40 ára, sem hafa í gífurlegum mæli leitað hælis i grannríkjun- , um, í Mexíkó, Bandaríkj- unum eða Vestur-Evrópu. Ariö 1972—73 fór fram alls- herjaruppgjör viö Tupamaros, sem lauk meö þvi aö alræöi hers- ins var komiö á. Þeir sem nú ráöa iandi og eiga helstu fyrirtæki * státa sig mjög af þvi, aö landiö J hafi rétt viö efnahagslega aö undanförnu (I fyrra varö 8% framleiösluaukning), þar rlki nú friöur og ró og sé landiö aftur oröiö aölaöandi fyrir erlenda I fjárfestingaraöila. Hæpnar framfarir. En friöurinn er gjarna kenndur I viö friö kirkjugarösins. Fjárfest- I ingar eru freistandi i Uruguay, , vegna þess aö stjórnin þar er talin standa traustari fótum en vald- hafar Argentinu. Verkalýöurinn I er enn múlbundnari en I Brasiliu. Þær efnahagslegu framfarir sem ■ oröiö hafa meö nokkrum hrossa- skammti af efnahagsstefnu Milt- ons Friedmans, hafa komiö , borgarstéttinni einni aö liöi — þær hafa kostaö gifurlegar fórnir: Mikiö atvinnuleysi, glfurlegan landflótta, ekki sist menntaöra , manna, minnkandi rauntekjur hinna fátæku, meiri ungbarna- dauöa. Sá visir aö velferöarþjóö- félagi sem var til oröinn I , Uruguay á sjöunda áratugnum er ■ I rústir lagöur af þeirri haröstjórn herforingja og markaöslögmála, sem sendir mikinn fjölda manna , til aö snapa úrgang og afganga á | torgum borga eftir aö mörkuöum hefur veriö lokaö. Og friöurinn, sem laöar aö fjármagniö, er ■ keyptur þvl dýra veröi, aö I land- inu eru á milli 2.500—10.000 pðli- tlskir fangar. Efnahagsframfarirnar eru ■ heldur ekki allar þar sem þær eru I séöar af hagvaxtarreikningi. Er- lendar skuldir halda áfram aö vaxa, og veröbólgan nam I fyrra ■ um 69%. Þétt setin fangelsin Stjórnarfariö er, eins og þegar ■ hefur veriö gefiö til kynna, eitt hiö svíviröilegasta I Suöur-Ameriku, I og væri þó synd aö segja aö I sú álfa heföi upp á marga sól- ■ skinsbletti aö bjóöa I þeim efnum. Aöur var þess getiö, aö pólitiskir fangar væru nú einhversstaöar á I milli 2500 og 10.000. En á þeim sjö 1 árum sem liöin eru siöan pólitisk | réttindi voru afnumin I landinu hafa miklu fleiri haft lengri eöa skemmri viödvöl I fangelsum og J pyntingarklefum stjórnarinnar. Eöa aö minnsta kosti 50—60 þús- undir manna. Hér er um margs- konar fólk aö ræöa — þá sem ' taldir eru hafa haft samúö meö tlunda hvern dag og ekki fara á milli bæja án þess aö sækja um sérstakt leyfi hjá lögreglunni. Ofan á þetta bætast haröar at- vinnuofsóknir, gifurlegur fjöldi manna er fyrirfram svipur réttin- um til aö vinna hjá hinu opinbera og ofsóknir gegn raunverulegum og Imynduöum vinstrisinnum eru svo hatrammar I skólakerfinu, aö menntun og kennslu hefur stór- lega hrakaö I þessu landi, sem áöur átti best menntuöu þegna Suöur-Ameriku. Stúdentar sem fá aögang aö háskólanum veröa ekki aöeins aö heita þvl skriflega aö fást ekki viö neitt annaö en þaö sem beint varöar nám þeirra, heldur veröa þeir aö sverja aö þeir skuli segja frá hverjum sam- stúdent sem bryddar upp á slíku. Bönn á bönn ofan Ritskoöunin er afar ströng og stefnir eins og oft vill veröa þegar ótti forréttindastétta fær byr undir vængi, út I hreinan fárán- leika. Meira aö segja ævintýri H.C. Andersens hafa oröiö fyrir baröinu á skærum ritskoöunar- innar. Listinn yfir bannaöar bækur, kvikmyndir, söngva og er firnalangur. Allir bestu rithöfundar landsins, skáld og söngvarar eru I útlegö og verk þeirra bönnuö I landinu sjálfu. Meira aö segja sjö vinsælir tangóar eftir Carlos Cardel, tangókóng allra tima, mega ekki lengur heyrast I landinu. Og þaö minnir óneitanlega sterklega á frægt rit Orwells, 1984, þegar mabur les þaö, aö herstjórnin hefur bannaö lestur á öllum blöö- um, sem út komu næstu 25 árin á undan valdaráni þeirra áriö 1973! Og bandarísk flotastöð Herforingjarnir segjast vera meö timasetta áætlun um aukinn sveigjanleika kerfisins, en þeir eru sjálfum sér sundurþykkir um þaö hve skammt á aö ganga og hvenær. Hinsvegar eru þeir aö semja viö Bandarlkin um flota- stöö I Uruguay. AB. Betl — algeng sjón á aöalgötum Montevideo. Miljón manna á besta aldri hefur flúiö ástandiö. tupamaroshreyfingunni, Komm- únistaflokknum eöa haft einhver áhrif I CNT, verkalýössam- bandinu, sem tókst aö efna til næstum þvl allsherjarverkfalls I tvær vikur eftir valdatöku herfor- ingjanna 1973. Ennfremur hafa margir þeirra sem komu viö sögu I varfærnu en vinstrisinnuöu kosningabandalagi, Frente Amplio, I forsetakosningunum 1971, fengiö aö kenna á ofbeldi lögreglurlkisins. Lögregluriki. Gagnrýni erlendis frá hefur oröiö til þess, ab pólitlskum föng- um hefur fækkaö. En þeir sem látnir eru lausir eru ekki frjálsir menn; þeim er gert aö skyldu aö gera vart viö sig hjá lögreglunni Þegar markaöir loka koma þeir á vettvang sem búa viö mikiö atvinnu- leysi og skertar tekjur og reyna aö tlna upp af götunni eitthvað þaö sem drýgir rýran kost fjölskyldunnar. Eitt versta lögregluríki heims: Fj óröi hver Uruguay- búi hefur flúið land á dagskrá „Fjöldi manna hafði þaö lika á tilfinningunni aö enn væri ekki fram komið trúverdugt forsetaefni er væri líklegt til aö auka spönn við sjálfsskilning þjóðarinnar. Sú var liklega meginástæðan fyrir þvi að Vigdís Finnbogadóttir var kvödd til leiks.” Loftur Guttormsson sagnfræðingur Um hvað snúast forsetakosningarnar? Vlst eru forsetakosningar á Is- landi kynlegt fyrirbæri. Þær snú- ast um pólitlk undir yfirbragöi pólitlsks hlutleysis, birtast á ytra boröi sem keppni þar sem ein- staklingar leggja persónu slna undir þjóöaratkvæöi án þess ab félagslegar hreyfingar og hags- munir séu lögö aö veöi I leiöinni. Þessar forskráöu leikreglur sem forsetakosningar fylgja eru vissulega ekki til þess fallnar aö skerpa pólitlska vitund meöal þegna lýöveldisins. Þaö er t.d. hægur vandi fyrir talsmenn stéttabaráttu aö skella skollaeyr- um viö kosningunum sem ein- skærri sviösetningu og leiöa þær hjá sér á þeirri forsendu ab þær séu óplum fólksins. Hér er þó ekki allt sem sýnist. Þaö er vitab mál aö I stjórnmál- um beita menn gjarnan fyrir sig táknum; þvl veröur oft aö ráöa I þau til þess aö átta sig á um hvaö baráttan snýst. I þeirri umræöu sem átt hefur sér staö aö undanförnu um ebli forsetaem- bættisins hafa menn virst nokkuö samdóma um aö forsetinn hafi mjög takmörkuö stjórnmálavöld, a.m.k. I reynd, en þeim mun þyngri áhersla hefur verib lögö á hina táknrænu hliö embættisins — hlutverk forsetans sem „samein- ingartákns þjóöarinnar”, „sátta- semjara” o.s.frv., Skílaboðin frá 1968 Hinn tiltölulega mikli og al- menni áhugi á forsetakosningum hér á landi, bæöi fyrr og slöar, ber vott um aö almenningur telur skipta ekki litlu máli hver velst til embættisins hverju sinni og þá ekki slöur hvernig menn veljast til framboös. Er þvi llkast sem al- menningur finni meira til máttar sins en I almennum þingkosning- um meö þvl aö frambjóöendur koma hér ekki fram sem fulltrúar pólitiskra flokka, eru ekki „búnir til” af dularfullum flokksvélum, heldur er þeinv sumum hverjum, teflt fram af óformlegum sam- tökum manna sem telja sig finna I frambjóöandanum Imynd ein- hvers þess sem sæmir viröuleg- asta embætti lýöveldisins. Aö þessu leyti fara forsetakosningar á Islandi fram I lýöræöislegri anda en alþingiskosningar. Sllk viröist a.m.k. hafa veriö reynslan af forsetakosningunum 1968 þeg- ar mikill meiri hluti þjóöarinnar sætti sig ekki viö „sjálfskipaöan” fulltrúa valdakerfisins og hóf til vegs Kristján Eldjárn, er var þekktur fyrir sem varögæslu- maöur Islenskrar þjóömenning- ar. Enginn getur efast um þaö eftir á aö sá þjóöarúrskuröur var afdrifarlk pólitisk athöfn, þótt ekki væri nema vegna þess aö hún áréttaöi þann skilning aö forseta- embættiö skyldi skipa lýöhollur maöur fremur en fulltrúi hins pólitiska ættarsamfélags og valdakerfis á Islandi. Flest bendir til þess ab sá skiln- ingur sem lýst er ab framan ráöi enn viöhorfi meiri hluta lands- manna til þeirra frambjóöenda sem nú gefa kost á sér til forseta- kjörs. Sá er þó munurinn, miöaö viö siöustu forsetakosningar, aö nú eigast viö fjórir I staö tveggja þá; þessar aöstæöur valda þvl aö viöhorfin kristallast ekki svo mjög sem þá, drepast þvi meira á dreif sem skautin eru fleiri. Sölumennska og hirðsiðir Ekki ætla ég mér þá dul ab ráöa hiö pólitíska táknmál sem lýsir sér I framboöi fjórmenninganna. En ómaksins vert er aö athuga uppistööurnar I þeirri forseta- ímynd sem reynt hefur veriö aö búa til úr frambjóöendum. Eins og aö llkum lætur hefur þetta reynst misjafnlega auövelt eöa brösótt eftir hver bakgrunnur þeirra er og persónuleiki. Skv. framansögbu er vonlegt aö heildsalinn og atvinnupólitlkus- inn sem og aöstandendur hans finni hjá sér þörf til aö lappa upp á alþýöleikann meö vigoröinu: „Albert er maöur fólksins”. Til marks um þaö er sagt aö hann hafi hafist til auös af eigin ramm- leik og komist til pólitiskra met- oröa meö gamalkunnum aöferö- um rómverskra nýrikismanna, þ.e. meö þvl aö bjóöa lýönum brauö og leiki, panem et circens- es. Aöspuröur hefur frambjóö- andinn reyndar sagst mundu halda uppteknum hætti, næöi hann kjöri, ástunda enn sem fyrr þaö sem heitir fyrirgreiöslupóli- tik á nútíöarmáli. Diplómatinn I hópnum, sem hefur haft lengi aö atvinnu aö blanda geöi viö stórmenni á er- lendri grund, er naumast sam- keppnisfær á markaöi alþýöleik- ans. I staö þess aö sýnast „maöur fólksins” kemur hann fram eins og sá sem vitib hefur á millirlkja- samskiptum og kunnáttu i hirö- siöum; sem diplómat hafi hann löngum setiö viö fótskör þjóöhöfö- ingja og á þeim alvörutimum.sem nú séu framundan, sé þaö allt ab þvl ábyrgöarleysi aö færa viðvan- ing I stjórnmálum á forsetastall. Þaö er ekki laust viö aö embættis- maöurinn Pétur vilji vanda um viö þjóöina vegna grunsemda um aö hún leggi helsti sveitamann- legan skilning I forsetahlutverkið. Bræðingur eða skýr þjóð- arímynd Eru þar meö upp taldir þeir frambjóöendur sem gengu til þessa leiks I krafti pólitlskra valda, auös eöa embættis? Ekki er gott aö segja. A.m.k. má spyrja hvaö þeim mönnum gekk til sem tefldu fram Guölaugi Þorvaldssyni. Var þaö fyrst og fremst sameiginlegur vilji manna af óliku sauöarhúsi til aö gefa þjóöinni annan valkost og trú- veröugri en hinn knattfima stjórnmálamann sem þá haföi einn boöiö sig fram? Var sátta- semjaranum ætlaö, aö breyttu breytanda, aö gegna svipuöu hlutverki gagnvart honum og þjóöminjaveröi á sinum tima andspænis Gunnari Thoroddsen? Atti Guölaugur aö vera Imynd hins alþýölega menntamanns sem almenningur haföi úrskurö- aö aö sómdi sér vel á Bessastöö- um? Svo mikiö er vlst aö mál- flutningur þessa frambjóöanda og aöstandenda hans dregur dám af þeirri blendnu fylkingu sem hann var gerbur aö samnefnara fyrir. Hinn umsvifamikli Grind- vlkingur, sem hefur þjónaö jöfn- um höndum háskólamönnum, herrum stjórnsýslu og vinnu- markaöar, mun hafa verib talinn vænlegt sameiningartákn fyrir annars dálitib sundurlynda þjób. Er nú helst svo aö skilja sem hann þurfi ekki annab en halda áfram á æöra plani þvi sáttasemjarahiut- verki milli „aöilja vinnumarkaö- arins” sem hann haföi nýlega tekist á hendur. En viö hvab átti blessuð þjóöin aö sættast eöa á hvaö var henni ætlab aö sættast meö þvi aö veöja á Guðlaug Þorvaldsson? Inntak sáttargjöröarinnar var óljóst i upphafi og þaö skýröist siöur en svo meö tlmanum. Fjöldi manna haföi lika á tilfinningunni aö enn væri ekki fram komiö trúveröugt forsetaefni er væri liklegt til aö auka spönn viö sjálfskilning þjóö- arinnar. Sú var liklega megin ástæöan fyrir þvl aö Vigdls Finn- bogadóttir var kvödd til leiks. Frair.boöi leikhússtjórans var svo vel fagnaö aö ótöldum þúsundum manna þótti þá fyrst ástæöa til aö taka virkan þátt I kosningabar- áttunni; bæöi fyrir þá sök ab frambjóöandinn er fjölhæfur verkamaöur I Islenskum menn- ingargaröi og eins vegna þess aö hann er kona. Annaö er reyndar ekki óskylt hinu: með framboöi Vigdlsar var reist merki jafn- réttishugsjónar sem er gildur þáttur þessarar þjóömenningar. Þegar til lengdar lætur má ætla ab tildrög forsetakjörsins og gangur kosningabaráttunnar muni þykja fullt eins markverö og sjálf úrslitin. A siöustu vikum og mánuöum hefur ásannast, reyndar ekki I fyrsta sinn, aö póli- tlsk viNiorf I vlöustu merkingu — þau sem lúta aö menningu og samfélagsskilningi — fara litt eftir markallnum stjórnmála- flokka. Þannig hefur þaö sýnt sig aö oddvitar alþýölegra félags- hreyfinga geta veriö manna glámskyggnastir á pólitisk tákn, svo firrtir félagslegum rótum aö þeir eru reibubúnir til aö fylgja riddara sérgæöingslegrar privat- mennsku upp aö bæjardyrum á Bessastööum. 24.6. 1980. Loftur Guttormsson.

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.