Þjóðviljinn - 16.08.1980, Page 8

8 SÍÐA — ÞJÓ0VILJINN i Helgin 16.—17. ágúst 1980
Það er svo leiðinlegt
að lœra þessa dönsku
Maður getur aldrei
náð þessum and-
skotans framburði
Skandínavar skilja
mann miklu betur
á ensku
Er ekki miklu betra
að bœta við sig
ensku?
Lengi lifi danskan
A norrænu málaári er ekki úr
vegi aö spyrja sjálfan sig og
aöra aö þvf hvernig danskri
tungu á fslandi liöi. Þvi þótt
margir tslendingar hafi
persónulega reynslu af norsku
og sænsku, þá er þaö augljóst
mál, aö margar rammar sögu-
legar ástæöur sjá til þess, aö
danska veröur okkar skandi-
navfska á meöan viö á annaö
borö reynum aö byggja brú til
Noröurlanda meö þvi aö gera
noröurlandamál aö skyldufagi I
skólum.
Þegan danskan kom aft-
ur
Danskan var ansi lasin upp úr
strlðinu. Vi6 sem þá vorum aö
byrja i gaggó vorum afar lftið
trúuö á þetta óframberanlega
mál, sem tslendingar höföu
ekki veriö i lifandi tengslum viö
i fimm ár. Viö vorum
amerikaniseraöasta kynslóö
sem uppi hefur veriö á þessu
landi. A því máli voru allar bió-
myndir sem viö þá höföum séö.
öll nýleg erlend blöö sem viö
höföum augum litiö. Viö söfnuö-
um dægurlagatextum á ensku i
póesibækur.
Samt náöi danskan sér aftur á
strik og varö furöu sterk þrátt
fyrir hina voldugu innrás ensk-
unnar. Mæöur okkar fengu aftur
vikublööin sin dönsku, sem
náöu vist svipaöri útbreiðslu
hér og i Danmörku sjálfri.
Menntskælingar og fleiri not-
uöu kennslubækur á dönsku i
allmörgum fögum. Ef aö menn
voru nógu forvitnir til aö hnýs-
ast i verk höfunda úr rómönsk-
um, slavneskum eöa þýskum
heimi, var eins lfklegt aö þeir
læsu danskar þýðingar (mér
hefur lengi fundist aö danskar
þýöingar úr frönsku og rúss-
nesku séu miklu betri en enskar,
en kannski eru þetta fordómar).
Gleymum þvi heldur ekki, aö nú
komu hingaö kvikmyndir frá
fleiri löndum en áöur, og þá ein-
att með dönskum textum. Ef
menn lögöu land undir fót þá
var eins liklegt aö þeir lentu i
Kaupmannahöfn til náms eöa
annarra erinda. Kaupmanna-
höfn var eina erlenda stórborgin
sem menn rötuöu um : þar haföi
frændi stúderaö eöa frænka ver-
iö I vist.
Góðar forsendur?
Þetta eru ekki slæmar for-
sendur fyrir þvi aö íslendingar
teldu dönskukunnáttu miklu
varöa. Og svo efldust Norrænu
félögin meö fundahöldum og
heimsóknum ungkrata, presta,
fótboltamanna og lögreglukóra.
Og skólapólitikin tók miö af
dönskuþörfinni og breytingar á
grunnskólunum komu m.a.
fram i verulegum umsvifum til
aö efla dönskukennslu. Danskan
færöist niöur i fjóröa og fimmta
bekk, þaö var búiö til mikiö af
nýjum námsgögnum, dönsku-
kennarar hresstu upp á
kunnáttu sina á námskeiðum.
En þrátt fyrir allt þetta vita
menn vel, aö danskan stendur
um margt höllum fæti. Þaö er
mjög undir hælinn lagt hvort
tslendingur getur „bjargaö sér”
nokkurnveginn i Danmörku eöa
Dani á Islandi. Þaö er drjúg
dönskuþekking á sveimi yfir
Islandi, en hún er fyrst og
fremst lestrarþekking, ekki
þekking I aö nota máliö til aö
tala og hlusta.
Stendur höllum fæti
Hér eru ekki bara á ferðum
þeir gömlu fordómar, aö dansk-
ur framburöur sé svo skelfiíega
erfiöur aö hann sé ekki fyrir
nokkurn mörlanda aö skilja.
Þaö er undarleg blanda af
bæöi jákvæöum og neikvæöum
þáttum sem veldur þvi, aö
danska hefur hopaö á hæli á
íslandi. Þeir jákvæöu eru fyrst
og fremst fólgnir I þvl, aö
islenska er blátt áfram notuö
meira en áöur. Danskar
kennslubækur eru horfnar aö
mestu úr menntaskólum og sér-
skólum. Kvikmyndir eru meö'
islenskum texta. Þeir sem leita
sér aö vinnu eöa stunda nám
erlendis fara miklu viöar en áö-
ur og þar meö eru tiltölulega
færri i Danmörku. Feröalög
hafa þróast á þann veg, aö þaö
sýnist miklu skynsamlegra aö
taka sér kvöldnámskeið i
spænsku en aö rifja upp sina
skóladönsku.
Hinir neikvæðu þættir þessar-
ar þróunar eru svo tengdir
framsókn enskunnar, og þá
einkum og sérilagi ástandi i
fjölmiölaheimi. Biómyndir eru
meö islenskum texta — en h.u.b.
90% kvikmyndanna eru á ensku
og þvi verður bióferö næstum
þvi alltaf ensk-Islensk upplifun.
Þessi þróun hefur náö svo langt,
aö bióstjórar og fleiri hafa hald-
iö þvi fram, aö áhorfendur eigi
erfitt meö aö átta sig á öörum
myndum en ensk-ameriskum :
sem fjölmiölavera á Jón Jóns-
son helst heima I Bandarikjun-
um, þar kannast hann viö sig.
Svipaö er uppi á tenlngnum i
sjónvarpi : ætli 60—70% af
erlendu efni sé ekki á ensku, en i
mesta lagi 15% á Noröurlanda-
málum, þar af 3—4% á dönsku.
Menn heyra dönsku mjög sjald-
an. Meira aö segja vikublööin
dönsku eru á undanhaldi. Tinni
og Asterix eru komnir á
islensku. Þaö er bara Andrés
önd sem heldur velli sem hiö
sanna virki danskrar tungu á
Islandi.
Efasemdir
Þaö er þvi ekki aö undra þótt
kennarar veröi varir viö efa-
semdir um dönsku hjá nemend-
um. Þaö er ekkert undarlegt
þótt skólabörn hafi takmarkaö-
an áhuga á tungumáli sem
oftast lendir utan viö þeirra
reynslu. Þau hafa fæst veriö á
feröalagi um Noröurlönd, hvaö
þá þeim hafi dottið I hug aö
starfa þar um tima. Allt tal um
menningarsamstarf og skyld-
leika þjóöa er og Iiklegt til aö
fara fyrir ofan garö og neöan
hjá þeim.
Fullorönir hafa Iika sina
fyrirvara. Jónas Kristjánsson á
Dagblaöinu skrifaöi leiðara um
þessi mál ekki alls fyrir löngu.
Hann sagöi sem svo : þegar ég
hefi komið á alþjóölega fundi
hefur mér oft gramist, aö þeir
sem eiga sér ensku aö móöur-
máli eru miklu betur settir en
við hinir. Viö hinir getum ekki
veriö jafn frjálsir og skjótir I
svörum og þeir. Þýöingar á
tvær-þrjár aðrar stórþjóöatung-
ur rétta ekki viö þann halla. 1
þessum tilfellum hefi ég saknaö
hlutlauss hjálparmáls eins og
esperantos sem gerir alla jafna
i umræöum. A norrænum fund-
um hefi ég reynt sama vanda.
Þrihyrningurinn (Danir, Norö-
menn og Sviar), sem geta notaö
sitt móöurmál, ráöa feröinni, en
viö Finnar erum fyrirfram mál-
haltir. Þessvegna hefi ég
stundum gert uppreisn á slikum
samkomum og talað ensku, viö
góöar undirtektir Finna. Þvi aö
ensku má hafa aö einskonar
esperanto á Noröurlöndum, húri
er þaö mál sem er okkur öllum
nokkurnveginn jafnframandi....
Jaf nvægiskúnst
Þaö er ekkert eölilegra en aö
sjónarmiö eins og þessi komi
fram.
En þaö er lfka mikil nauösyn
aö andmæla þeim. Og ekki aö-
eins af þvi aö þaö er skratti
dapurlegt aö heyra Noröur-
landamenn tala saman á ensku.
Danska (sem af sögulegum
ástæöum veröur okkar skandi-
naviska) er afar mikilvæg blátt
áfram vegna þess aö án dönsku-
kunnáttu stöndum viö utan
Noröurianda. An hennar er
enska tJtlenskan meö stórum
staf, án nokkurrar samkeppni
og þaö mundi hafa ófyrirsjáan-
legar afleiöingar fyrir menning-
arsjálfstæöiö viökvæma. Sú brú
til Noröurlanda sem viö byggj-
um úr dönsku er þýðingarmikill
hluti af þeirri jafnvægislist, sem
lltið samfélag veröur aö kunna
til aö geta lifaö af meö sérkenn-
um sinum og sérvisku, haldiö
áfram aö viöhalda margbreyti-
leika heimsins.
Nytsöm reynsla
Og danska er ekki aöeins mót-
vægi gegn ensku. Eins og Peter
Rassmussen lektor minnir mjög
rækilega á i ágætri grein
(„Hvorfor skal vi lære dansk?”,
Um dönskukennslú, Skólarann-
sóknadeild 1976), þá skiptir
norræn reynsla Islendinga
meira máli en önnur. Þeir geta
blátt áfram lært meira af þeirri
reynslu sem safnaö hefur veriö
á Noröurlöndum en af enskri,
bandariskri eöa franskri. Vegna
þess aö Noröurlönd likjast
islensku samfélagi meira en
nokkur önnur mannleg félög.
Hjá okkur koma mjög svipuö
vandamál upp i flestum grein-
um og hjá þeim — og þá yfirleitt
aðeins seinna. Þaö er þvi hægt
aö læra af þvi sem Sviar eöa
Danir hafa gert — bæöi til aö
flýta fyrir lausnum og til aö
foröast vitleysur : til hvers aö
brenna sig tvisvar á sama soö-
inu? Annaö mál er, aö viö höfum
kannski ekki alltaf fært okkur
slika lærdóma I nyt en þaö er þá
okkur sjálfum aö kenna. Sem-
sagt : það er ekki reikul ósk-
hyggja aö halda þvi fram, aö viö
höfum þörf fyrir málakunnáttu
sem gerir miklum fjölda Islend-
inga kleift aö átta sig á þróun
mála innan ýmissa starfsgreina
og áhugasviöa sem og á þeirri
virku samfélagsumræöu sem
fer fram á Noröurlandamálum.
Þvi er þaö ágætt, aö mikiö
starf er unniö aö þvi aö hressa
upp á dönskunám. Og þaö er
lika góös viti, aö nú er hafiö
samstarf viö Dani um gerö
námsdagskráa I dönsku fyrir
sjónvarp og útvarp, sem von-
andi veröa mörgum landa til-
efni til aö hressa upp á færni
sina I þessari tungu, sem áöur
fyrr gat, af eölilegum ástæöum,
vakiö pólitiska gremju, en verö-
ur okkur nú fyrst og fremst lyk-
ill aö samskiptum sem miklu
skipta. Arni Bergmann.
*sunnudags
pistill
David Brierley: Blood
Group O.
Faber and Faber 1980.
David Brierley er nýr hroll-
vekjuhöfundur. Þetta er önnur
hrollvekja hans, sú fyrri heitir
„Cold War”.
1 kynningu forlagsins segir:
„Spennan i sögunni er gifurleg,
atburöarásin vel uppbyggö og
persónurnar gæddar holdi og
blóöi, og sagan er mjög vel
skrifuö”. Þessi lýsing er alveg
rétt. Sagan hefst 13. október 1977
meö ráni Lufthansa vélarinnar,
sem siöast lenti I Mogadishu, þar
sem þrir terroristanna voru
skotnir og einn særöur, af liösveit
úr þýska hernum, sérþjálfaöri I
aö fast viö terrorista. A sama
sólarhring frömdu þrlr terror-
istar sjálfsmorö I fangelsinu i
Stammheim, þeir, sem flugvéla-
ræningjarnir ætluöu aö heimta
lausa, Andreas Baader, Jan-Carl
Raspe og Guörún Ensslin, en
mottó sögunnar er eftir hana
„Rökræöiö ekki, eyöiö”.
20. mars áriö eftir er sögusviöiö
Paris. Aöalpersóna sögunnar og
franskur leyniþjónustumaöur
r.æöast viö, en þau hófu feril sinn i
Cold War. Barnsrán og vafasöm
viöbrögö fööur barnsins. Leikur-
inn berst til Amsterdam og þar og
I nágrenninu, kynnist aöalper-
sónan terroristunum nánar.
Lýsingin á þeim er lýsing tveggja
vidda einstaklinga, sem réttlæta
eigin drápsfýsn meö hugsjóna-
blaöri. „Þaö hafa alltaf veriö til
einstaklingar haldnir eyöilegg-
ingarhvöt, drápsfýsn, og nú er
réttlætingin auöveld, þaö er þetta
fólk, sem hefur unun af þvi i
barnæsku aö slita vængi af flug-
um, trampa á eggjum mófugla og
kvelja þá minnimáttar, hugsjón-
irnar eru yfirskin...” Spennan
eykst eftir þvi sem liöur á bókina.
Fyrirlestrar Ulrike og Cathy eru
á sinn hátt hliöstæðir réttlæt-
ingu My Lai gangstéranna.
Eyöileggingar og drápsfýsnin eru
samkynja hjá báöum hópunum,
réttlætingin skilgreind á öörum
forsendum. Höfundurinn tengir
atburöarásina atvikum, sem hafa
átt sér staö og þaö eykur á raun-
sæiskennd sögunnar.
Ef menn leita sér spennandi
hrollvekju, þá er þessi saga kjör-
in til lestrar. Hún er eins og rétti-
lega segir I kynningu, æsispenn-
andi og vel uppbyggð og ákaflega
vel skrifuö.
Erich Maria Remarque:
All Quiet on the Western Front.
Translated from the German by
A.W.Wheen. Putnam 1980.
Þessi bók var lesin og lesin.
Hún kom út i Þýskalandi 1929, i
janúar, var þýdd á ensku og gefin
út I Englandi i mars sama ár og
endurprentuð þar i Iandi 28 sinn-
um, alls i 413.000 eintökum. Hún
var þýdd á islensku og mikiö lesin
hér á landi á sinum tima.
Remarque eöa Kramer eins og
ættarnafniö var, var af frönsku
ætterni, ættmenn hans höföu horfiö
frá Frakklandi i frönsku stjórnar-
byltingunni og sest aö I Rinar-
löndum. Erich Maria var sendur I
herinn af skólabekk 1914 og var
óslitiö hermaöur til striösloka. A
þeim árum dó móöir hans og allir
æskuvinir hans féllu í styrjöld-
inni. Hann reyndi aö gleyma og
losna undan martröö minning-
anna um styrjöldina, meö ýmsum
ráöum. Þaö var ekki fyrr en hann
tók aö skrifa um styrjaldar-
reynslu sina og æskuvina sinna,
sem martrööin tók aö fjara. Fyrri
styrjöldin varö mörgum heims-
endir, eöa lok þess heims, sem
aldrei kemur aftur, biturleiki og
einsemd var hlutskipti margra
þeirra, sem eyddu bestu árum
æsku sinnar I skotgröfunum, og
þaö er inntak þessarar vel skrif-
uöu sögu.