Þjóðviljinn - 16.08.1980, Page 13

Helgin 16.—17. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 13
Hér má sjá gömlu bókhlöðuna eins og hún nú er eftir aö forskallningin
hefur veriö brotin af. Til hliöar viö húsiö liggur timburhlaöi þvi nú á aö
fara að gera hana í upprunalegt horf. í sumar fengust fjárveitingar úr
Þjóöhátiöarsjóöi og Húsafriöunarsjóöi og veröur húsiö sett f stand aö utan
fyrir veturinn. Viö teikningar hefur veriö höfö hliösjón af Reykhólakirkju
og eystri enda Félagshússins
FLATEY
FYRR OG NÚ
Flatey fjölmenn og þar var mikiö
um að vera. Sá bragur hélst fram á
þessa öldog á þeim árum sem Guð-
mundur Bergsteinsson útgerðar-
maöur i Asgarði var sem umsvifa-
mestur I Flatey bjuggu milli tvö og
þrjúhundruö manns þar. Hann var
siðasti plásskóngurinn i Flatey.
Siöan tók að halla undan fæti, árið
1925 eru skráðir 156 manns heimil-
isfastir i Flatey og fer sifellt fækk-
andi eftir það. Fiskurinn hvarf og
fólkið hlaut aö fara á eftir. Nýir
verslunarstaðir f Stykkishólmi og á
Patreksfirði tóku til viö að þénusta
byggöarlögin kringum Breiðafjörð.
Uppúr 1950 var reynt að snúa þess-
ari þróun við og stórt frystihiis var
reist úti á Tanga upp af bryggjunni
en það var um seinan og hefur það
staðið autt alla tlð. Búskapur var
lika erfiður, landsetar margir og
jarðirnar smáar.
Þannig stóðu mál i Flatey þegar
Jökull heitinn Jakobsson reit bók
sina „Siðasta skip suður” árið 1963.
Hann segir þar m.a.: „Fólkiö er á
förum. Þessar fáu sálir sem eftir
eru, þær eru i rauninni ferðbúnar.
Þó það fari ekki suöur, þá fær það
ekki umflúið annað ferðalag sem
allir eiga í vændum.” Þá bjuggu 27
manns í Flatey.
Jökull lýsir aökomunni i þorpiö,
sem stendur upp af Eyjólfsbryggju
og Grýluvogi á þennan veg: „Hús-
ins standa auo og tóm og horfa hol-
um gluggatóftum út í bláinn, sum-
staðar bærist slitur úr gluggatjaldi
og á einum stáð hefur gleymst að
taka smádótið úr gluggakistunni.
Kannski hefur einhver ætlað sér aö
vitja um það seinna. Þau hallast
hvert að öðru þessi hús, umkomu-
laus oghnlpin eins og reiðingshest-
ar sem allt I einu hefur verið sprett
af og skildir eftir I reiðileysi.”
GÖMLU
HÚSIN
1 næst siðasta kafla bókarinnar
segir Jökull frá þvl aö tveir menn
heimsækja eyna til að mæla upp
elstu húsin. Hann segir: „Kannski
var ekki seinna vænna að bregöa
máli á hin elstu hús I Flatey. Óöar
en varir verður byggðin þar liðin
saga ef svo fer sem nú horfir. Þá
verður hætt að kveikja upp I þess-
um fáu húsum sem enn þróast
mannlif i, þaö verður ekki lengur
dyttað aö feyskinni fjöl i gólfi né
borin málning á gluggapóst. Þegar
regn og vindar eru orönir einir eftir
um hituna i plássinu i Flatey verð-
ur þess ekki langt aö biöa að húsin
hætti að vera hús. Þau drabbast
niður og verða aö óhrjálegum
skrokkumog þaö litla sem minnir á
fyrra lif i þessum yfirgefnu og
tómu húsum veröur enn ömurlegra
enella. Þeir sem komu sunnan tíl
að mæla, þeir voru töluvert alvöru-
gefnir eins og likkistusmiöur sem
bregður máli á likið áður en kistan
er smiðuð.”
Þannig leit framtið Flateyjar út I
flestra augum uppúr 1960 en þó ibú-
um hafi ekki fjölgaö þar siöan hef-
ur þó öfugþróuninni veriö snúið við
að hluta. Mest munar þar um að
rikiö tók stærstan part eyjarinnar
eignarnámi árið 1968 og siðan er
eyjan tvísetin og bændur sæmilega
haldnir. Hér er þaö þó ekki sauð-
kindin sem stendur undir búskapn-
um eins og viöast annars staðar
heldur eru það hlunnindin,: selur,
fugl og æðardúnn sem björgin
byggist á. Auk bændanna tveggja
eru I eynni simstöövarstjóri og
kennari en fleiri eru atvinnutæki-
færin ekkiá þessum fyrrum mann-
marga staö. Verslun er þar engin
og sjósókn af lögð nema hvað grá-
sleppan og lúðan veiðast enn.
SUMARLÍF OG
VETRARDVALI
Ef viö vfkjum aftur aö þorpinu
sem Jökull lýsti eins og að framan
er greint þá hefur þar ýmislegt
breyst og þeir sem á undanfömum
árum hafa heimsótt eyna hafa orð-
ið vitni að þvi hvernig hinir „óhrjá-
legu hússkrokkar” hafa smám
saman lifnaö og fengið á sig lit og
lögun. Fyrir flesta er þetta gleði-
efni en þeir em lika til sem lita
framkvæmdirnar hornauga og
sakna liðinnar tiöar þegar allt var I
niöurniöslu og annarlegur blær
deyjandi byggðar hvildi yfir þorp-
inu. Þar er nú aðeins búið i fjórum
húsumáriðum kring, (býlin eru of-
ar og vestar á eynni), en á sumrin
eru öll hús þéttsetin. Þorpið er þvl
að mestu oröið sumardvalarstaöur
og veröur svo að vera meöan ekk-
ert er aö gert I atvinnumálum
hreppsins.
En sumarfólkið situr ekki auðum
höndum I Flatey og það er ekki aö-
eins að menn séu aö dytta að eigin
húsum heldur eru sameiginleg
verkefni eins og viðgerð á sam-
komuhúsinu og gömlu bókhlöðunni
einnig á dagskrá. Þá var nýlega
lögð vatnsveita I nokkur húsanna
og sameiginlegt frárennsli er i bí-
gerö. A sumrin er þvi mikiö lif I
þorpinu sem flestir spáðu dauða
fyrir um tuttugu árum, oftlega
dveljast þar tugir manna og ferða-
mönnum fer fjölgandi. Eftir stend-
ur þó sú staöreynd aö meö haustinu
leggst kyrröin yfir á ný. íbúum I
hreppnum heldur áfram aö fækka
enda eru samgöngumál, öryggis-
mál og atvinnumál eyjaskeggja í
megnasta ólestri og er þar ætið tal-
að fyrir daufum eyrum stjórn-
valda. Hversu lengi svo verður veit
enginn. — AI
t kirkjugaröinum ræður þögnin og hvönnin rikjum. Þar eru margir skrautlegir legsteinar frá fyrri öld
en enginn veit hversu margar grafir hafa veriö teknar I garðinum. Hér má sjá Jóhannes Glslason, sókn-
arnefndarformann og bónda I Skáleyjum, brýna Ijáinn. Ljósm.-AI
Eystri endi Félagshússins sumarið 1977. Þá hafði ekki verið búið i húsinu i um 30 ár en siðast var þar
iager frá verslun Jóninu Hermannsdóttur sem bjó i vestari endanum. Hér er veriö að byrja á endur-
byggingunni eftir að húsið var friðlýst og ákveöiö að gera það I upprunalegt horf. Skúrinn hægra megin
á myndinni og stóri kvisturinn vinstra megin eru siðari tlma viöbætur sem rifnar voru burt. Ljósm. IGG
Sama hús sumariö 1980. Hér hafa mikil umskipti orðið eins og sjá má en cftir er þó að gera húsið i stand
að innan. Eigendur hússins eru hjónin Valgeröur Bergsdóttir og Arnmundur Backman og bróðir Val-
gerðar, Þorsteinn. Þau hafa sjálf unniö aö endurbyggingunni undir stjórn Halldórs Backman bygginga-
meistara en að teikningum hefur Hjörleifur Stefánsson.arkitekt^inniö. Ljósm. AI