Þjóðviljinn - 16.08.1980, Qupperneq 15

Tryggvi Felixsson skrifar frá Mexíkó.
Ungur lágvaxinn indiáni sagöi
viömig I spurnartóni: „þaö sagöi
mér maöur aö komiö væri nýtt
ár”. „Þaö er rétt”, svaraöi ég,
„nií er áriö 1977”. Indiáninn var
Pedro frá Guanajuato og haföi
flutt til Mexikóborgar ásamt
bróöur slnum 3 mánuöum áöur.
Hann var verkamaöur og vann
viö aöbyggja hús I götunni minni.
Hann eyddi nóttunum 1 bygging-
unni viö hliöina á sementspokun-
um og næröist á kókakóla og tor-
tillum (maisflatkökum). Hann
haföi unniö i þrjá mánuöi þarna i
húsinu og ekki enn haft kjark til
aöyfirgefa vinnustaöinn og halda
út I ys og þys stórborgarinnar.
Hann spuröi mig oft um flugvél-
arnar sem svifu lágt yfir
Coyoacanhverfinu áöur en þær
lentu á flugvellinum. Hvernig eru
flugvélar? Er mjög dyrt aö ferö-
ast I flugvélum? Pedro var tæp-
lega 16 ára, gat hvorki lesiö nafn-
iö sitt né skrifaö, en gat sér rétti-
lega til um aö eigandi hússins
sem hann vann viö aö byggja ætti
talsvert af peningum.
Nú I vor, 3 árum síöar, kom ég
aftur til Mexikóborgar. Eg labb-
aði um þekktar slóöir og sá aö
húsiö sem hann Pedro vann viö aö
reisa var orðiö veglegur minnis-
varði þeirra sem peninga hafa I
Mexikó. Pedro var hvergi sjáan-
legur en er sjálfsagt að finna
meöal milljóna öreiga I fátækra-
hverfum Mexikóborgar.
Mexíkanska byltingin
Ollkt öörum rlkjum Rómönsku
Ameriku hafa herforingjastjórnir
veriö óþekkt fyrirbæri I Mexikó á
þessari öld. Slöustu 50 árin hefur
einn og sami stjórnmálaflokkur-
inn farið meö öll völd I landinu.
Þetta er PRI, Partido
Revolucionario Institucional,
sem Stofnaöur var af sigurvegur-
um Mexikönsku Byltingarinnar á
öörum áratug þessarar aldar.
Byltingin hófst sem bændaupp-
reisn gegn harðstjóranum
Porfirio Dlaz (forseti 1877-1911)
og snerist upp I borgarastríö þar
sem leiötogar miöstéttanna höföu
töglin og hagldirnar eftir 10 ára
blóöuga baráttu.
Réttarbætur og uppskiptin á
stórum landareignum bændum til
handa bættu hag allrar alþyöu á
fyrstu áratugunum eftir umskipt-
in. En frá þvi um 1940 hefur litið
boriöá umbótum.PRI, sem I oröi
kennir sig viö byltinguna, hefur
haldiö á lofti óskum miöstéttanna
og eignafólks um iðnvæöingu og
aukinn hagvöxt, en kröfu alþyöu
um réttlátari skiptingu þjóöar-
auðsins hefur Iltiö veriö sinnt.
„Flokkur allra stétta”, segja
leiötogar PRI og stjómarhættir
eru áþekkir Italiu Mussolinis og
Argentlnu undir Peron. Verka-
lýösfélög em undir handleiöslu
Stjórnvalda og yfirlýstu frelsi
fjölmiölanna er meö ýmsum hætti
settar skoröur. Tölur um skipt-
ingu þjóðartekna segja sina sögu,
50% þegnanna, þeir fátækustu, fá
14% þjóöartekna I sinn hlut á
meöan þeir 5% ríkustu skipta á
millisln 29 prósentum af kökunni.
Stjórnvöld eru föst I sessi og
flestir stjórnarandstööuflokkarn-
ir halda starfsemi sinni innan
þess ramma sem PRI setur þeim.
Blóöug uppþot landlausra bænda,
verkamanna og stúdenta em þó
óyggjandi merki um þá óánægju
sem kraumar undir sléttu yfir-
boröinu.
Fjölmennasta borg i
heimi?
Mexikó hefur yfir stóru lands-
svæði aö ráöa — nær tveimur
miljóna ferkllómetra (tuttugu
sinnum stærö Islands). Viö eðli-
legt stjta-narfyrirkomulag ætti
þetta landflæmi aö geta talist
nægilegt fyrir hina tæplega 70
miljón lbúa landsins. Feröamaö-
Helgin lé.—17. ágás't SÍDA*'lS 1
Mexíkanska byltingin
ur sem gistir Mexikóborg, höfuö-
borg landsins, fær þó aöra mynd
af ástandinu. Höfuöborgin hefur
u.þ.b. 15 miljón Ibúa og ber ýmis
merki þess, s.s. hávaöa og loft-
mengun, skort á vatni, gifurlega
stór fátæktarhverfi, mikil
þrengsli og samgönguerfiöleika.
Borgin hefur vaxiö ört á undan-
förnum árum og taliö er aö íbúa-
fjöldinn fari yfir 20 miljónir viö
lok þessa áratugar.
En hvaö veldur þvi aö tæplega
fjóröungur þjóöarinnar leitar I
þrengsli og mengun höfuöborgar-
innar?
Ég kann ekki vel aö svara þess-
ari spurningu, en get bent á nokk-
ur atriði.
Stór hluti iönfyrirtækja lands-
ins og svo aö segja allt stjórnar-
bákniö er i höfuöborginni.
Atvinnutækifærin eru þvl mörg og
landlausir bændur og atvinnu-
leysingjar úr öllum héruðum
sækja inn I borgina til aö freista
gæfunnar.
Glys og peningar stórborgar-
innar kalla á marga. Þar er að
finna helming af sjónvarpstækj-
um, simum og útvarpstækjum
þjóöarinnar, 125 kvikmyndahús,
30 útvarpsstöövar og 18.000 leigu-
blla. Þá er vertað benda á aö 82%
aföllum launagreiöslum i Mexikó
fara fram i höfuðborginni. Þaö er
þvi augljóst hvar peningarnir
iiggjá.
1 hversdagsleikanum er hlut-
skipti Indfjána miklu ömurlegra
en opinberar lofræöur um menn-
ingu frumbyggjanna gætu gefiö
til kynna.
Stjórnvöld þekkja vandann og
hafa i mörg ár stefnt aö þvl aö
snúa þróuninni viö. En til þess
þarf aö flytja úr borginni ótal
fyrirtæki og stofnanir og skapa
sambærilega aöstööu annars
staöar. Ekkert sllkt hefur átt sér
stað. E.t.v. hafa einhverjir sem
hagsmuna hafa aö gæta komiö I
veg fyrir sllk áform og sjá til þess
aö framkvæmdir I borginni drag-
ist ekki saman.
Hver eru örlög fólksins sem
leitar hamingjunnar I heimsborg-
inni? Ort vaxandi fátæktarhverfi
I iltjaðri borgarinnar er ólygnasta
vlsbendingin um lifskjör meiri-
hluta ibúanna.
Frumbyggjarnir
Mannfræöisafniö I Mexikóborg
(Museo de Antropologia) þykir
einhver merkilegasta stofnun
sinnar tegundar I heiminum. I
sölum safnsins er aö finna grein-
argóöa lýsingu á þeim þjóöfélög-
um sem til voru I Mexikó fyrir
daga spænsku nýlenduherrana,
s.s. Maya, Azteca og Tolteca. Þar
er einnig aö finna yfirlitssyningu
sem lýsir hinum mörgu indiána-
samfélögum sem enn eru við lýöi
I afskektari hérööum Mexikó.
Fjórðungur ibúa Mexikó eru
indlánar (5% hvitir og um 60%
eru kynblendingar). Indíánarnir
hafa 1400 ár verið 3. flokks þegnar
I slnu eigin landi. Vissulega hafa
Fátækrahverfin 1 höfuðborginni eru griöarlega stór
Stórmarkaöur i Mexfkóborg
þeir hlotiö veglegan sess I lista-
verkum þeim sem prýða höfuö-
borgina og i’ boöskap stjómvalda
er indíánskri menningu mikil
viröing sýnd. En i hversdagsleg-
um veruleikanum er hlutskipti
frumbyggjanna dapurt. Lág-
marks laun þeirra nægja varla
fyrir hinni einföldu máltlö
Mexíkana sem samanstendur af
baunum, hrlsgrjónum og tortill-
um. Húsin þeirra, sem oftast eru
gluggalaus og hlaöin úr sólþurrk-
uðum leirsteinum, hafa hvorki
rennandi vatn né einföldustu
snyrtiaöstööu og heimilismenn
eru oftast ólæsir og óskrifandi.
Frumbyggjamir likjast ekki
Mexikananum fræga meö barða-
stóra hattinn sem dottar undir
hvltkölkuöum húsvegg meöan
hiti dagsins er hvaö mestur. Nei,
þá er aö finna I einhverju
afskekktu þorpi, t.d. i fjcfllum
Chiapasfylkis, og hreysunum i fá-
tæktarhverfum Mexikóborgar. 1
Stórborginni hverfa þeir I nafn-
lausan fjöldann en uppi I f jöllun-
um viðhalda þeir siöum og klæða-
buröi forfeöranna og sækja I
menningararf sinn styrk til aö
standa á móti vaxandi áhrifum
„kókakólamenningarinnar”. Þeir
eru enn sem fyrr, þrátt fyrir
fyrirheit stjórnvalda, ódýrt
vinnuaflá ekrum stórjaröanna og
uppspretta auöæfa þeirra sem
meira mega sin.
Olia og guðshús
Olia og pýramíöar setja mikinn
svip á Mexikó. Tökum fyrst oli-
una.Isuöurhluta landsins, I fylkj-
unum Campeche og Tabasco, er
aö finna auöugar oliulindir. Aö
aka i gegnum þessi héruö aö næt-
urlagi er ævintýri llkast. A alla
vegu á margra tuga kllómetra
svæöi, má sjá logandi gasstróka
þar sem svartagullinu er pumpaö
úr jöröu (þar eö Carter og L.
Portillo forseta Mexikó tókst ekki
að koma sér saman um sölu á
gasi til Bandaríkjanna 1977 er
gasinu bara brennt). Oliuævin-
týriö hófst fyrir 98 árum og var I
upphafi i höndunum á erlendum
fyrirtækjum. 1938 þjóönýttu
landsmenn öll ollufyrirtækin, i
óþökk Bandarikjanna. Ollugróö-
inn hefur aö miklu leyti fjár-
magnað iönaöaruppbyggingu
landsins og gert Mexíkönum
kleyft aö standa upp I hárinu á
nágranna sinum I noröri, en af þvi
hafa þeir vissulega mikla ánægju.
En olian setur ekki bara efna-
hagslegan og stjórnmálalegan
svip á Mexikó. Mengunin af henn-
ar völdum hefur lika skilið eftir
djúp spor. Frægasta dæmiö er
olluslysiö I Mexikóflóanum I
fyrra. I hálft ár streymdi ollan
stjórnlaust úr einni borholu I haf-
iö. Tjörulitaöir fætur eftir
ánægjulegan sólardag á strönd-
um Karablhafsins eru óþrifalegt
dæmi um olíumengun sjávar.
Vlða finnast pýramlöar og aör-
ar glæsilegar byggingar frum-
byggja Mexikó. Frægustu bygg-
ingarnar er aö finna I
Teotihuacan I Mexikódal,
Palenque 1 frumskógum Chiapas
og Uxmal á Yucatanskaga.
Feröamenn eyöa aö jafnaöi
mörgum dögum og ómældum litr-
um af svita viö aö klöngrast um
þessar merku byggingar sem
frumbyggjarnir reistu guöum
sinum til dýröar. 1 hvert sinn sem
ég klifraði upp pýramlöa I steikj-
andi sólskininu vaknaöi sú spurn-
ing hvernig prestastéttirnar I
þjóöfélögum Maya og Azteca
náöu svo miklum tökum á fólkinu
aö hægt var aö skikka hundruö
þúsunda verkamanna til bygg-
ingastarfa. Hallgrimskirkja I
Reykjavlk er smá I samanburði
viö þessigömlu guöshús I Mexikó.
Erfiölega hefur samt kennimönn-
um Islands gengiö aö sannfæra
reykviska alþýöu um nauösyn
þess aö koma kirkjunni undir
þak.