Þjóðviljinn - 16.08.1980, Síða 24

,VV*'' — MV'lV * i'.' < 1*1 V -• iT t í’i'.
24 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 16,—17. ágúst 1980

sem löngum hafa átt aö leysa
mannleg vandamál og sem allir-
taka góöar og gildar, en koma
fram í myndinni f alversta formi.
• Aörir benda á sjálfsblekkinguna
(allt er i lagi hjá okkur) sem
gagntekur ekki bara Svia heldur
meira og minna öll Noröurlönd og
kratismann sem þykist hafa leyst
öll félagsleg vandamál eöa þvi
sem næst.Þaö eru skuggahliöar á
velferöinni sem eiga sér djfpar
rætur i þróun samf élagsins og þaö
reynist mörgum erfitt aö játa þá
staöreynd.
4st til sölu”.
Og þá liöa skuggarnir suöur
eftir S viþjóö niöur til borgarinnar
Málmeyjar sem stendur viö
sundin bláu.
Nýlega kom út bók sem heitir
„Ast til sölu”. (K’árlek för
pengar) og fjallar um vændi. Enn
eitt áfalliö fyrir velferöarrikiö. 1
þrjú ár hafa félagsfræöingar
unniö aö rannsókn og meöferö á
vændiskonum og hafa nú lagt
fram skýrslu sina. Þau Torsten
Fredriksson og Britt Inger Lind
ræddu viö um 400 vændiskonur og
tókst aö hjálpa svo mörgum inn á
betri brautir aö þegar yfir lauk
voru aöeins 17 eftir i „starfinu”.
Þaö hefur löngum veriö fylgst
náiö meö vændi I Sviþjóö, enda
•þykir þaö, sem vonlegt e^ bera
votfúm slæmt þjtíöfélagsástand.
A sföustu árum hefur vændi vaxiö
aömunog er þaö rakiö til þess aö
kröfur neyslusamfélagsins reki
margar konur til aö afla meiri
tekna á þennan hátt. Þá er bent á
eiturlyfjanotkun og vaxandi at-
vinnuleysi, einkum meöal ungs
fólks. Hluti vandans er rakinn til
þess aö stúlkurnar lenda i
höndum þrjóta sem krefjast þess
aö þær vinni fj^rir þeim báöum
meö vændi og þær þora ekki ann-
aö en aö láta undan af ótta viö of-
beldi eöa til aö geöjast sfnum
„heittelskaöa” sem sér þarna
auöfenginn gróöa.
I bókinni kemur fram aö
stúlkursem gerast vændiskonur á
aldrinum 13-18 ára séu yfirleitt
undir stjórn einhverra alfonsa,
oft innflytjenda sunnan aö sem
hafa allt aöra skoöun á konum en
þá sem rikir á Vesturlöndum. Ef
einhverjum dettur I hug aö þarna
sé um fordóma i garö innflytj-
enda aö ræöa má nefna aö i bók-
inni eru birt fjöldamörg viötöl viö
konurnar og öll rannsóknin
byggir á viöræöum viö þær.
Það finnast lausnir.
Stúlkurnar lýsa viöhorfum
sinum til starfsins, flestar voru
fullar af viöbjóöi i fyrstu, en þetta
venst eins og annaö, þó aö þær
vilji auövitaö aílar losna.
Þaö segir ekki aöeins af
vændiskonunum, heldur eru
viöskiptavinir þeirra einnig
teknir fyrir. Hvaö er þaö sem
rekur karlmann til aö leita á
náöir vændiskonu? 1 flestum til
fellum eru þaö menn sem eiga
viö f jölskylduvandamál aö striöa,
þeir leita lausnar i faömi vændis-
kvenna i staö þess aö leysa
vandamálin heima fyrir. Þá eru
all nokkrir sem ekki geta „náö
sér i kvenmann” vegna
óframfærnieöa vanmáttakenndar
og kaupa sér ást.
Sagan um vændiö er mun
jákvæöari en hin fyrri sem hér
var sögö. Þaö finnast lausnir. Þau
Fredriksson og Lind segja aö
ýmislegt sé hægt aö gera og þau
hafa sýnt meö starfi sinu aö það
er hægt a ö b jarga stúlkunum. Þaö
þarf aö veita þeim félagslega
aöstoö, starfsmenntun, sjá þeim
fyrir mat og klæöum meöan þær
eru aö venjast nýju lifi og ekki
sist aö verja þær fyrir melludólg-
unum sem auövitaö vilja ekki
missa vinnudýriö. Þá stinga þau
einniguppá þvi aö þeim mönnum
sem kaupa sér bliöu veröi refsaö,
þaö sé ekki bara sök kvennanna
aö vændi er tU. Eitthvaö annaö
verður aö gera til aö hjálpa þeim
sem ekkki geta svalaö kynhvöt
sinni án aöstoöar vændiskvenna.
Vændiö ber vitni um kynferöis-
vandamál og kvennakúgun segja
þau Fredriksson og Lind, þaö
hljóta allir sem berjast fyrir jafn-
rétti og kynfrelsi beggja kynja aö
vera á móti vændi, en vandamáliö
verur aöeins leyst á félagslegan
hátt, meö þvi aö útrýma
orsökunum.
-ká
sprautunum, aUter gert til aö ná i
skammtinn.
Þeir tveir sem koma mest viö
sögu i báöum myndunum heita
Kenta og Stoffe. Þegar fyrri
myndin var gerö voru þeir báöir i
poppinu, bestu vinir, en siöan
skildu leiöir þangaö tii seinni
myndin færöi þá saman aö nýju.
Að standa einn eftir.
Ariö 1978 eru þeir báöir i sam-
býli, eiga eittbarnhvor. Stoffe er
alkóhólisti og eiturlyfjaneytandi.
Hann pinir hvern eyri út úr kon-
unni sinni.er aUtaf aö lofa bót og
betrun, lendir inni á spitafa og
réttir viö um stund, en hann er
oröinn svo illa farinn aö hann á
sér varlaviöreisnar von.Enda fór
svo aö hann dó af of stórum
skammti meöan á töku myndar-
innar stóö. Kenta hefúr gengiö
öllu betur, hann vinnur viö
skógarhögg, á sina exi, og er
nokkuö meövitaöur um stööu sína
I samfélaginu. Hans stóra vanda-
mál er móöir hans. 1 fyrri mynd-
inni var heimfii hans kynnt, þar
voru slagsmál og fyUeri daglegt
brauö, sem seinna endaöi meö
skUnaöi foreldranna. Þegar hér
er komiö viö sögu er mamma
hans komin i annaö sambýli og
þar gerist sá hwmulegi atburöur
aöhún veröur manninum aö bana
eftir mikla drykkju og áflog.
Kenta er hennar eina stoö og i
lokin erhann einn eftir, áhorfand-
innhefur á tUfinningunni aö hann
muni ekki láta bugast, hann er
sterkurog ætlar ekki aöláta sam-
félagiö eyöileggja sig eins og alla
gömlu kunning janana. Hvaö
veröur um hann, þaö kemur I ljós
eftir önnur 10 ár, þá ætlar Stefan
Jarl aö gera mynd um son hans
Patrik og son Stoffe sem Jan
heitir. Hvaö veröur um hin, hve
lengigeta þau lifaö i heimi eiturs-
ins, hver veröa örlög þeirra?
Að verða undir.
Hvaö segir þessi mynd venju-
legu fólki? Þarna er fjallaö um
heim sem margir hafa heyrt um,
en fáir þekkja af eigin raun. Lif
þessa unga fólks er fest þarna á
filmu, án útskýringa, en af sam-
henginu er aubvelt aö setja hlut-
skipti þeirrra I þjóöfélagslegt
samhengi, þaö er afleiöing af
stéttaþjóöfélaginu, spennunni og
lifsgæöakapphlaupinu, þau eru
fulltrúar þeirra sem veröa undir.
Þaösemmeiraer.þeirra gat ekki
beöiö neitt annaö.
Þau eru upprunnin úr sænskri
verkalýösstétt, alin upp I stórborg
þar sem mörgum liður illa, þar
sem menn reyna aö leysa vanda-
málin meö drykkju og slags-
málum. Þetta er ekki stéttvist
vericafólk sem finnur tilgang i
baráttu fyrir betra þjóöfélagi,
heldur þrælar kapitalsins sem
leiöist vinnan ósegjanlega og
færir börnum slnum i arf, enn
meira tilgangsleysi og vantrú á
eigin getu, þau geta ekki endaö
annars staöar en i göturæsinu,
svo framarlega aö ný von veröi
þeim ekki til bjargar. Þau gera
enn sem komiö er ekki annaö en
aö endurtaka óhaming’u foreldr-
ana meö þvi aö eyðileggja sig og
aöra.
Fyrir „venjulegt” fólk sem
þekkir ekki annaö en „venjulegt”
lif, vinnu, skóla og heimili og sem
fær allar slnar upplýsingar úr
sjónvarpinu er myndin mikiö
áfall. Hulunni er svipt ofan af, öll
vandamál i Sviaveldi eru ekki
innflytjendum aö kenna, eins og
oft er haldiö fram. Sumir gagn-
rýnendur benda á drykkjuheföir,
Skuggahliðar velferðarinnar í Svíaríki
1 okkar hrjáöa heimi er oft horft
til Noröurlandanna meö öfund,
þar rikir velsæld, allir hafa I sig
og á, þar er lýöræðiö i heiöri haft,
þangaö er fyrirmynda aö leita
segja fulltrúar þriöja heimsins.
Þeir sem búa hér á norðurhjara
heims vita betur, þaö er ekki allt
sem sýnist, velferöin hefur sfnar
dökku hliöar.
Alltaf ööru hverju koma fram
ógnvænlegar upplýsingar I
bókum, skýrslum eöa kvik-
myndum sem vekja upp spum-
ingar um þaö hvert hin riku sam-
félög stefna, hvort velferöar-
kapphlaupiö sé ekki komiö lang-
leiöina meöaöeyöileggja allt sem
mannlegt getur kallast. Hér á
eftir veröur sagt frá tveimur
skýrslum um sænskt samfélag,
önnur er I formi heimildamyndar
um ungt fólk i Stokkhólmi, hin er
bók um vændiskonur i Malmö.
Báöar hafa ýtt rækilega viö þeim
Svium’sem hingaö til hafa veriö
harla ánægöir meö sitt „social-
demokrati” og hafa ekki séö ver-
öldina ööru visi en út yfir þök
háhýsanna eöa út um rúöur
Volvoanna.
Mannsæmandi lif.
Maöur er nefndur Stefan Jarl.
Hann er kvikmyndageröarmaöur
oghefureinkum fengist viöheim-
ildamyndir. Ariö 1968 var hann aö
ljúka námi frá Filminstitutet i
Stokkhólmi og geröi þá prófmynd
um unglinga þar I borg. Hún hét
„Dom kallar œs mods”. Þetta
var á timum ’68 byltingarinnar,
hippatiskan var i algleymingi,
strákar gengu meö sitt hár og
draumur allra unglinga var aö
veröa poppstjarna, hassiö haföi
völdin.
Hópur af krökkum á aldrinum
16-18 ára unnu meö Stefan Jarl
viö gerö myndariimar og hún
fjallaöi um þau sjálf og lif þeirra.
öll voru þau úr verkalýösstétt,
voru hætt i skóla og gerðu lltið
annað en aö slæpast. Nokkrir
strákanna spiluöu i hljómsveit og
þau voru i uppreisn gegn for-
eldrum sinum og kerfinu, en hvaö
þau vildu I raun og veru gátu þau
ekki sagt.
Svo liöu 10 ár og aftur tók
Stefan Jarl sig til, leitaöi uppi
krakkana sem nú voru aö nálgast
þritugt. Hvaö haföi oröiö um þau, *
hvaö voru þau aö gera, hvernig
haföi verkalýðsarmur hippaæsk-
unnar staöiö sig i velferöarkapp-
hlaupinu?.
Niöurstaöan varö hrikaleg.
Sviar sátu sem lamaöir, eftir aö
myndin „Mannsæmandi Hf” (Ett
anstandigt liv) var frumsýnd
1979. Þegar menn fóru aö jafna
sig þurftu allir aö tjá sig, kvik-
myndagagnrýnendur áttu ekki
orö, og stjtímmálamenn eins og
Olof Palme settu upp alvöru-
svipinn og lýstu þvl yfir aö sam-
féiagiö heföi brugöist þessu fólki
— hér væri á feröinni vandamál
sem þyrfti aö taka föstum tökum.
Eitur og vændi.
Hvaö haföi þá gerst á þessum 10
árum? Af upphaflega hópnum
voru fjögur á kafi i eiturlyfjum,
tvær stúlknanna unnu fyrir sér og
eitrinu meö vændi, einn var
sæmilega staddur, en átti viö
mikil fjölskylduvandamál aö
striöa. Aöeins einn haföi komiö
sér sæmilega fyrir, var oröinn
ráösettur.
Myndinleiöir áhorfandann inn I
heim þessa unga fólks, þar sem
vin og eiturlyf eru eins og dagleg
fæöa. Jarl fékk aö fylgja einum I
eiturlyfjakaup, hann var aö veröa
friölaus af þvi aö hann vantaöi
skammtinn sinn. A aöaljárn-
brautastööinni I Stokkhólmi er
miöstöö sölunnar og þangaö
heldur hann, æöir fram og aftur
þangaö til sölumaöur birtist.
Þegar hann loks fær heróiniö
laumast hann inn á klósett,
sprautar sigog nautnin flæöirum
likamann. Þaö er sýnt hvernig
stúlkurnar standa á götuhomum
á karlaveiöum, hvemig þær eru
orönar maröar og bláar af
Félagarnir Stoffe og Kenta sem
sagt er frá I heimildamyndinni
„Mannsæmandi lif”.