Þjóðviljinn - 16.08.1980, Síða 25

Helgin 16.—17. águst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 25
mlia*
Umsjón:
Adolf J.
Petersen
-
Dægur styttu og drlfu tíð
Mörgum hafa rimurnar
skemmt á meöan þær voru
kveönar i gömlu baöstofunum
á kvöldvökunum og jafnvel á
öörum timum sólarhringsins,
er menn kváöu þær viö störf
sin eftir aö hafa lært þær, og
höföu þær svo yfir viö ýmis
tækifæri, vitnandi i þær i rök-
ræöum, eöa ræddu um þær sin
i milii og sögöu þá á þeim kost
og löst aö eigin mati.
Nú munu fáir taka sér rimur
i hönd og kveöa þær viö raust.
Aöeins sárafáir grúskarar og
eftirlegukindur frá baöstofu-
siöunum eru þó enn aö fletta
rimnablööum og staönæmast
viö vel geröa stöku eöa brag-
arhætti.
Hvort heldur voru lesnar
sögur eöa kveönar rimur, var
hvorutveggja kærkomin
skemmtun sem lika var til
fróöleiks, sérstaklega á sögu-
sviöi. Eftirsókn var mikil i þaö
sem nýjast var.
Hallgrimur Jónsson læknir,
f. 1787, orti meöal annarra
rimna, rimur af Þóröi hreöu. 1
mansöng fyrir 9. rimu vikur
hann aö þessum þætti hins
daglega lifs. Hann kaus aö
yrkja þann mansöng undir
bragarhætti, sem nefndur hef-
ur veriö langhenda og hefur
aöra kveöandi eöa kvæöalag
en t.d. ferskeytt visa.
Mansöngur Hallgrims hefur
boöskap aö bera enn i dag, og
þeim sem vilja kynnast lifs-
viöhorfum skáldsins eins og
þau voru fyrir hartnær 200 ár-
um er nokkur fengur i aö fá aö
heyra:
Dverga gjöldin korta kvöldin,
kætast öldin þar viö fer,
einkum tregar eyöast þegar
yndislega kveöiö er.
Fólk aö skoppar,
hjartaö hoppar,
hýrnar snoppan drungaiig,
sprundin friöu, þankaþýöu,
þó ei siöur gleöja sig.
Þverra styggöir, hverfa
hryggöir,
hyggju byggöir rósemd fá.
Vif og drengir vaka lengur,
vinna gengur betur þá.
Minna rifast menn og ýfast,
mjög viö hlifast geöstæling
eins meö ljótum heiftar hótum
hefja blót og formæling.
Margt ósóma mál á góma
mær og skjóma lundum ber,
þögn ellegar elur trega,
ekkert þegar skemmtaö er.
Margur stúrinn leggst I lúrinn,
lætur dúrinn bæta móö,
hálfu minna verk þvi vinna,
vantar svinna kæti þjóö.
Yndi glæöir, ef I næöi
einn, sem kvæöa listir ber,
skjals á strengi skýrt og lengi
skemmta mengi temur sér.
Disir kvæöa, Kvásis æöa
kerin gæöa beriö inn.
Gleöja hljóöar þá skal þjóöir
þessi ljóöa strengur minn.
Hata styggöir, stunda
dyggöir
stööva hryggö og
skemmta sér,
þaö mun laga þrauta daga.
Þei, þei, sagan bendir mér.
Þaö þjóökunna verkalýös-
og félagsmáladagblaö Þjóö-
viljinn hefur aö undanförnu
eytt miklu af sinu blaösiöu-
rými i aö kynna fyrir lesend-
um sinum flest þaö sem til-
heyrir nauögun og þá sérstak-
lega þann þátt nauögunar sem
varöar kynllf karls og konu.
Fyrir skrifum þessum standa
fjórar konur og einn karlmaö-
ur, ef dæma á eftir myndum
sem þessum skrifum fylgja.
Hvaö kvinnurnar eru aö gera
meö karlmanninn i þessum
nauögunarpistlum er vandséö,
nema þá helst aö þær geti ekki
karlmannslausar veriö. Hugsi
hver fyrir sig, en kveöum meö
hógværö úr Bósa-rimum eftir
Guömund Bergþórsson:
Slökkt var ljós, en dúrinn
djarft
drógst yfir menn I húmi.
Fer þá Bósi á fætur snart
og fetar aö meyjar rúmi.
Klæöi lyfti af kyrtlaslóö
kappinn hljótt þó færi.
Spjalda skipti spöng um hljóö
og spuröi hver þar væri.
Glaövær sprundi greindi frá
geymir auös hiö sanna,
kvaöst hann undir klæði hjá
komast vilja svanna.
„Hægt nú eigi I hvilu mér
hinni mátti veröa,
þó vil ég feginn frú hjá þér
fá minn jarl aö herða”.
„Hvernig, kall minn, hagar
umþann?”
hún aö spyr meö oröum.
„Ungur jarlinn er”, kvaö
hann,
„aldrei hertur foröum”.
Faldahliöi fingurgull
fékk þá randaviöur,
meö hótin blið og hýrufull
hjá ’enni leggst hann niöur.
Eftir hnýsa auös vill gátt
enn hvar jarl hans væri,
kappinn visar kvendi brátt
kýls hvar vopnið bæri.
Hún baö tramar heldur stygg
hans þá jarl aö eiga.
Þó kom saman álmaygg
allt og þöllu veiga.
Lundur skjalda lins viö rist
lék sem þar til hlýöir.
Konurnar halda að meydóm
misst
muni hún hafa um siðir.
Vel sér lika auös kvaö eik
á þegar slikt þau minnast,
þó aö slikan listaleik
léti hann oftar vinnast.
Rimur eru söguljóö, þ.e.
þegar rima er kveöin þá er
veriö aö segja sögu. Fyrir
hverja rimu kváðu skáldin oft-
ast mansöng, og lýstu 1 þeim
viöhorfum sinum til samtiðar-
innar. Þó voru mansöngvarnir
ekki upphaf að rimu sem
margir hafa haldiÖ, þeir eru
miklu fremur um óskylt efni,
en stundum þó meö efni rlmn-
anna sem baksviö. Mansöngv-
arnir voru þá oftar heimspeki-
legar hugleiöingar skáldsins.
Timarnir viröast hafa veriö
aö breytast i lok 18. aldar,
þegar Magnús Magnússon i
Magnússkógum kvaö þennan
mansöng:
Snælands forðum snillingar
snotrir veittu mengi
Fjölnis kera fyllingar
fjörs um dægur lengi.
Fróöar sögur, dæmi dýr,
dikta sumir náöu,
einnig fögur ævintýr,
af sem skáldin kváöu.
Dægur styttu og drifu tiö
drengir menntaháir.
Þetta kætti landsins lýö,
lasta geröu fáir.
Þeirra feta þau i spor,
þjóöum skemmtan veita
og skeröa tiö, er skylda vor,
skáld sem viljum heita.
Hef ég tiðum þægri þjóö
þulins boðiö gjöldin,
fyrir rekka og refla slóö
raulað stöku á kvöldin.
Nú er ekki aö nefna sllkt,
neinu þessu eg hreyfi,
fóstra Skrimnis ráð meö rikt
róm og sansa deyfir.