Þjóðviljinn - 29.11.1980, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN'Helgin 29. — 30. nóvember 1980.
*mér
datt það
i hug
Steinunn Jóhannesdóttir leikari
Afmælisávarp fyrir tímann
...eöa kæra ómissandi útvarp
...aö stundum ætti Ríkisút-
varpiö inni hjd hlustendum.
Ekki bara afnotagjaldiö, heldur
umfjöllun, sem grundvallaöist á
einhverju ööru en ógurlegum
geöshræringum og uppþotum út
af einstökum þáttum, einstök-
um mönnum eöa krumma á
skjánum. Þaö ætti inni hjá
þeim, sem hafa haft af þvi veru-
leg not um ævina, gagn og
gaman oftar en ama og óþæg-
indi. Og þar sem þaö er alveg aö
veröa fimmtugt, datt mér i hug
aö setja saman lftiö ávarp og
fann engin betri upphafsorö en
þau sem byrja annaö hvert bréf
til laga unga fólksins, eöa...
Kæra ómissandi útvarp.
A þessum merku timamótum
tilvistar þinnar er mér bæöi
ljúft og skylt aö þakka þér þann
þátt, sem þú munt eiga I uppeldi
minu. Þú hefur meö margvis-
legum fróöleik, framhaldsleik-
ritum og óskalögum sjómanna,
haft ofan fyrir mér ótaldar
stundir allt frá æsku. Aö visu
var ég svo heppinn krakki aö
eiga bæöi foreldra, afa og
ömmur tvær, oftast innan seil-
ingar, fyrir utan stóran frænd-
garö, sem skipti sér af mér og
gerir enn, en þrátt fyrir þaö
varö ég fljótt móttækileg fyrir
uppeldisáhrifum þinum. Ég tók
opnum hlustum flestu, sem þú
sendir mér i gegnum loftiö yfir
sjóinn á milli Reykjavikur og
Akraness. Nema barnatiman-
um. Þegar Vinardrengjakórinn
byrjaöi aösyngja ihihihi ihihihi,
ahahaha ahahaha, ohohoho
ohohoho HOOOO, þá fór ég
heldur út aö leika mér. Þaö
fylgdi þessu lagi svo undarleg
lykt, þó ekki slorlykt, en svona
óþægileg tilfinning i nefinu, sem
geröi þaö aö verkum aö ég átti
bágt meö aö hlusta á þaö, sem
mér var einkum ætlaö. Eöa
kannski mér hafi bara fundist
textinn uppgerö og illa ortur.
Voru þá kórdrengir Vinar engir
utangarösmenn.
Svo var lika oft talaö i ein-
hverjum sérstökum tón, svona
barnatimatón sem fór alveg
ægilega i taugarnar á mér.
Hannfer enn i taugamar á mér,
ef ég heyrihonum bregöa fyrir,
hvort sem er i deginum og veg-
inum, útvarpsmessunni, eöa
einhverjum af hinum eiginlegu
barnatimum. Svolitiö hræsnis-
fullur og pinulitiö forheimsk-
andi siöbótartónn.
En fyrir utan þetta litla sam-
bandsleysi okkar á milli og um
er aö kenna þessum tóni, þá
hefur yfirleitt fariö heldur vel á
meb okkur. Þó játa ég aö hafa
stundum reiöst þér illa, eins og
öörum uppalendum minum, og
langaö til aö svara þér fullum
hálsi, þegar þú hefur fengib t.d.
Hannes Hólmstein til aö útskýra
fyrir mér marxismann, eöa Vil-
mund Gylfason til aö semja
söguskýringar til varnar Gylfa
Þ. og hans pólitisku geröum. Ég
greiöi engum atkvæöi mitt út á
fjölskyldupólitik af þessu tagi.
Og Gylfi getur fullvel variö sig
sjálfur. Hann talar oft i út-
varpiö. — Nei, ég get ekki
slökkt. Ég slekk ekki á pólitfsk-
um andstæöingum minum,
nema mér finnist þeir alveg
óforbetranlega heimskir eöa
ódó. Frekar gnisti ég tönnum og
engist undir ósannindum, rang-
færslum og lygum en hugsa þér
og þeim þegjandi þörfina. Eöa
ég segi við sjálfa mig — nei, ef
þetta er ekki brot á hlutleysis-
reglunni, nú skrifa ég lesenda-
bréf! -
En ég er ekki farin til þess
enn, enda ekki ætlun min aö
gera uppþot út af einstökum
þáttum. Eg er aö semja þakkar-
ávarp og óska þér til hamingju
meö afmæliö. Og ég óska þér til
hamingju meö stereógræjurnar,
sem þú færö i afmælisgjöf. Þaö
veit ég, að margur maöurinn
hlakkar til að heyra i sjálfum
sér í stereó. Leikarar hlakka til.
En nú eru þeir í verkfalli.
Þaö kemur til af þvi, aö þeir
og útlimur þinn sjónvarp-
ið geta ekki komið sér sam-
an um, hver eigi að vera
hlutur islenskrar leiklistar
i sjónvarpi. Leikarar vilja
hann mikinn, þvi þá vænk-
ast þeirra hagur og menningin
blómgast. Sjónvarpiö vill hann
litinn, þviþaö er minna vesen og
peningar sparast. Auk þess er
enginn vandi að flytja inn til-
búin leikrit, þ.e.a.s. þangaö til
verkfalliö fer aö segja til sín,
filmur er hægt aö kaupa i dós-
um, óg þaö vita allir að fljdt-
legra er aö opna dós en elda
sjálfúr. Þaö er aöeins svo, aö
slika fæöu getur enginn ábyrgur
uppalandi boöiö börnum sinum
til lengdar. Þá hætta þau aö
þrifast. Þaö kemur á þau hvap.
Þaö er eins og aö fá ekki aö
finna muninn á rauöum islensk-
um og úidnum hollenskum kart-
öflum.
t alvöru talað, þá er þessi deila
ekki siður spuming um islenska
menningu, en atvinnuhorfur
leikara. Hún er spuming um
þaö, hvort viö viljum gera okkar
eigin islenska veruleika skil i
þessum miðli eöa láta okkur
nægja aö kikja á gluggann hjá
grönnum okkar I austri og
vestri. Hún er spurning um þaö,
hvort við eigum aö reyna aö
halda í okkar menningarlega
sjálfstæöi og sérkenni svo lengi
sem fært er, eöa gefast upp fyrir
seriuframleiöslu riku landanna
strax á morgun. Hún er spum-
ing um stolt og metnað og
minnimáttarkennd.
Ég veit, aö þó að þú fáir
stereógræjur i afmælisgjöf, þd
vantar þig hús og möstur og
rásir og bylgjur og allt er þetta
svo dýrt og afnotagjaldið lágt og
þjóöin getur ekki risiö undir
meiri auglýsingalestri og þaö
eru fimmtiu ár þangaötil þú
veröur hundraö ára og ey gir von
I næstu stórgjöf, svo hvaö er
annab aö gera en dunda sér viö
aö móta sjónvarpinu, stórhuga
stefnu i menningarmálum.
Þvi svo lengi, sem Rfkisút-
varpiöheldur velli sem miöiller
nær aö einhverju leyti til allra
landsmanna er von til þess aö
okkar islenska menning veröi
áfram ein menning. A meöan
erum viö tilneydd aö vita hvert
um annað, unnendur tslend-
ingasagna og ástarsagna, aö-
dáendur barnatima og óska-
lagaþátta, áhangendur sin-
fóniugargs og alþýðutónlistar-
gargs, sjúkir i leikrit og ljóö,
hlustendur Austfjaröaþokunnar
og vestangarrans og allra ann-
arra ótölulegra kjaftaþátta um
veöur og vind, lifiö og tilveruna,
atvinnumálin og pólitikina, þar
sem einn karl talar viö tvo karla
og kona heyrist ekki nema I
vikulokin.
Já viö sem heima sitjum yfir
kaffibolla og sherryglasi og
sokk til að stoppa i komumst
ekki hjá þvi" aö vita, hvaö þetta
land á mikiö af andrikum og
málglööum körlum. Og síðan
Framsóknarmenn eignubust
formann útvarpsráös og
byggöastefnan fór aö segja til
sin I alvöru, þá hefur margur
maöurinn, sem var oröiö mál aö
fá aö tala i útvarp, látiö til sin
heyra. Og úti á landi gildir
reglan: „Herrene först”, eins
og allir vita. Þar talar prestur-
inn viö skólastjórann og skóla-
stjórinn viö prestinn, fram-
kvæmdastjóri fiskiöjunnar viö
útgeröarstjórann og útgeröar-
stjórinn viö framkvæmdastjóra
fiskiöjunnar, kennarinn viö
samkennara sina karlkyns, og
þeir aftur viö sina gömlu kenn-
ara, ef þeir voru karlkyns.
Þannig höfum viö sem heima
sitjum, þótt viö sitjum kannski
ekki eins mikiö og viö stöndum,
fengið aö kynnast aragrúa karl-
manna um allt land og þeirra
áhugamálum, fyrir milligöngu
þina, kæra ómissandi útvarp.
Og ef viö vissum ekki, aö kon-
urnar eru i fjósinu eöa frysti-
húsinu aö bjarga verömætum i
bónus, og mættu þess vegna
ekki vera að þvi aö láta taka viö
sig viötal, þd er ég hrædd um aö
viö heföum alvarlega bjagaða
mynd af lifinu úti á landi.
Um leið og ég lýk þessu
ávarpi minu, þá langar mig til
aö þakka fyrir nokkra nýja
þætti, sem hafa byrjaö göngu
sina i vetur, þ.á m. heimilis.og
fjölskylduþátt, innan stokks og
utan,og þrjá afar vel tilreidda
tóniistarþætti, Tónlistarrabb
Atla Heimis á laugardögum,
tónskáldakynningu Guðmundar
Emilssonar á sunnudögum og
Abrakadabra þeirra Karólinu
Eiriksdóttur og Bergljótar
Jónsdóttur sama dag.
Auk þess légg ég til aö
Kvennaklósettið veröi næsta
framhaldssaga á laugardags-
kvöldum. Hún er ekki nema 458
blaðslður og gæti enst i tvö ár.
Aö lokum kæra, ómissandi út-
varp, þú mættir vera helmingi
ja ef ekki lengra þá betra.
Steinunn Jóhannesdóttir.
Haukarnir kveðast á
Ritstjórnargrein
Eftir forsetakosningar i
Bandarikjunum hafa fjölmiðlar
verið fullir með vangaveltur um
það hvernig Reagan muni reyn-
ast þegar til kastanna kemur á
sviöi alþjóöamála. Þó nokkrir
hafa slegið á bjartsýnisstrengi:
þeir hafa sagt sem svo, aö
Reagan hafi dregið úr hérská-
um yfirlýsingum þegar á leið
kosningabaráttuna, þeir hafa
sagt að stundum eigi ihalds-
samur Repúblikani auðveldara
meö aö semja viö Sovétrikin en
frjálslyndur Demókrati — hann
hafi meira svigrúm, hann veröi
ekki sakaöur um aö ganga
erinda kommúnismans, eins og
frjálslyndir foringjar eru jafnan
sakaðir um að gera þegar hinn
pólitiski leikur æsist þar vestra.
Vafasöm bjartsýni
Þessi bjartsýni sýnist ekki á
sérlega traustum grunni reist.
Kosningarnar voru ekki aðeins
ósigur Carters f þeim var öllum
helstu frjálslyndum áhrifa-
mönnum ýtt af þingi, sem nú er
mjög hægrisinnaö, hvort sem
litið er til Repúblikana eða
Demókrata. Og Reagan er
grjótharður á þeirri megin-
stefnu sinni aö SALT-II samn-
ingurinn um takmarkanir á vig-
búnaöi, sé úr sögunni. Hann
segir þess i staö, aö innan tiöar
geti hafist samningar um SALT-
III — þ.e.a.s. þegar Bandarikja-
menn hafa um nokkurn tima
vigbúist af kappi og náö góöu
forskoti yfir Sovétmenn. En fáir
munu þeir sem halda i alvöru aö
unnt sé að fá af stað hrundið al-
varlegum umræöum um tak-
markanir vigbúnaðar meö
undirspili slikrar vigbúnaðar-
áætlunar, sem gerir ráö fyrir
þvi aöeyöa á næstu fimm árum
250—310 miljöröum dollara um-
fram það sem Carter ætlaði að
setja i herinn, og var hann þó
ekki smátækur um aukningu út-
gjalda i þá veru.
Reagan og þeir „haukar”
sem honum eru skyldir halda
þvifram, aö vegna þess að efna-
hagskerfi Sovétrikjanna sé sýnu
veikara en hið bandariska, þá
muni sovéskir þegar til lengdar
lætur þrevtast og Bandarikja-
menn geta þvingaö þá til SALT-
samkomulags sem sé vestur-
veldinu mun hagstæöara en
SALT-II. Reynsla undanfarinna
ára bendir til aö þetta sér sjálfs-
blekking: vigbúnaöarkapp-
hlaupiö er Sovétmönnum aö
sönnu mjög dýrkeypt, en
forystumenn þeirra munu vafa-
laust áfram sem hingaö til setja
þaö öllu ofar aö hafa í fullu tré
viö bandariska hernaöarvél.
Ný lota
Það má færa að þvi gild rök,
aö Bandarlkin hafi ráðiö stefnu
og hraða vigbúnaðarkapp-
hlaupsins frá striöslokum — hitt
er og jafnvist, að Sovetmenn
hafa fylgt fast á eftir. Haukarn-
byrja störf I janúar. Nú getur
hafist ný lota I kjarnorkuvig-
búnaöarkapphlaupi — sú hættu-
legasta til þessa.
Þvi þaö er þetta þing og
stjórn Reagans sem munu taka
endanlegar ákvaröanir um
þróun nýrrar „kynslóöar” ná-
ir i Washington og Kreml hugsa
um þessi mál með svipuðum
hætti og i raun verða þeir hver
öðrum hvatning og styrkur. Þaö'
væri bernsk bjartsýni að búast
við ööru nú þegar Reagan og
„haukfránasta” þing i áratugi
kvæmra atómvigtækja, sem
ætluö eru til aö heyja svokölluð
takmörkuö atómstriö með
árangri — og þaö meö munu
vaxa aö mun likur á þvi aö slik
styrjöld brjóstist út. Nýtt
kapphlaup meö nýjum geröum
vigbúnaöar mun eiga sér stað
viö þær aðstæður, þegar ekkert
formlegt samkomulag gildir
milli Bandarikjanna og Sovét-
rikjanna um takmarkanir á
gjöreyðingarvigbúnaöi. Það má
með réttu gagnrýna margt i
SALT-II en þar var þó að finna
vissan ramma utan um eftirlit
með vigbúnaði, vissar
hámarkstölur, margskonar við-
bótarsamninga um aögerðir
sem áttu að skapa aukið traust
milli hinna sprengjuriku risa.
Hvað um Evrópu?
Viö þessar aðstæður verður
ekki sist aö þvi spurt hvernig
riki Vestur-E vrópu munu
bregðast við. Vafalaust mun
stjórn Reagans krefja þau um
aukin framlög i vopnabúskap-
inn. En þau hafa aö undanförnu
verið treg i taumi, meira aö
segja jafn hollur bandamaður
og stjórn Vestur-Þýskalands
hefur ekki hug á þvi að bæta viö
sig þeim þrem prósentum i út-
gjöldum til hermála, sem
Carter bað um. Ef aö nokkurn
jákvæöan tón er aö finna i
haukagargi liðandi stundar þá
er það helst i efldum áhuga
vesturevrópskra sósialdemó-
krata á að skapa samstööu um
eitthvað það frumkvæði i af-
vopnunarmálum sem risarnir
tveir verða að taka tillit til. Það
er mikil nauðsyn aö vinstri-
sósialistar álfunnar fylgist vel
meö þeirri viöleitni sem nú
kemur fram með ýmsum hætti
hjá sænskum og hollenskum
sósialdemókrötum sem og
vinstramegin i verkamanna-
flokkum Noregs og Bretlands —
og viöar. —AB.