Þjóðviljinn - 24.12.1980, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 24. desember 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Dómar
um
Paradísar-
heimt í
þýskum
blöðum:
Eina
Eitt þjóöskáldanna snarar fram kvæði f tilefni konungskomunnar, en aumingja kóngurinn skilur ekki
neitt. Dietmar Schönherr I hlutverki konungs, Jón Laxdal sem Steinar bóndi og Thor Viihjálmsson i
hlutverki skáldsins. Ekki kunnum við að nafngreina túlk konungs, né hefðarmann þann sem að baki
stendur.
aðfinnslan
hve langt
var á milli
sýninga
Vestur f Utahriki þóttust menn hafa fundið Paradfs á jörðu og þangað
lagði Steinar bóndi leið sina. Helga Bachmann og JónLaxdal I hlutverk-
um sinum i Paradisarheimt.
Sjónvarpsmynd Rolfs
HSdrichs, Paradisarheimt eftir
skáldsögu Halldórs Kiljans
Laxness, var sýnd i vestur-
þýska sjónvarpinu i nóvember-
mánuði og leið vika á milli sýn-
inga á hinum þremur þáttum
myndarinnar, sem er á dagskrá
islenska sjónvarpsins nií um
hátiöirnar. Þjóðviljanum hafa
borist nokkrir dómar úr vestur-
þýskum blöðum og fer hér á
eftir endursögn þeirra.
Dómarnir eru mjög lofsam-
legir og gagnrýnendur leggja
áherslu á hversu trilr leik-
stjórinn er efniviði og frásögn
skáldsögunnar og taka myndina
sem dæmi um að hægt sé að
kvikmynda bókmenntaverk án
þess að eyðileggja þau. Þá er
landslagi, kvikmyndatökunni og
leikurunum hælt á hvert reipi og
svo virðist sem eina aðfinnslan
sé hversu margir dagar liðu
milli sýninganna!
Frankfurter Rund-
schau:
Rolf H3drich, sem fyrir átta
árum kvikmyndaði Brekkukots-
annál hefur nú „endursagt”
aðra skáldsögu Halldórs
Laxness i sjó'nvarpsmynd i
þremur þáttum. Þá einbeitni og
þrjósku, sem Hádrich sýnir viö
að útbreiða verk islenska
nóbelskáldsins i gegnum sjón-
varpið má ekki sist rekja til
þess markmiðs hans „að gera
lesendur Ur áhorfendunum”.
Þetta er ástæðan fyrir þvi
hvernig Hfldrich nálgast við-
fangsefnið: hann er fremur eins
og undirgefinn túlkur, og
myndum hans er ekki ætlað að
yfirgnæfa frásögnina og text-
ann.
Rétt eins og i Brekkukots-
annál hefur Hadrich i þessari
sögu um endurheimt Paradfsar
valiö sér stil sem einkennist
jafnt af yfirvegaðri frásögn og
nákvæmri eftirllkingu af sögu-
sviðinu. Þetta er endursögn.
Rödd sögumanns tengir
einstaka atburði og sögusviðið,
— margter þar aðeins til nánari
útskýringar og skrautá, en I
mörgum atriðanna nær Hadrich
einnig hrifandi eðlilegum blæ,
sem að hluta til má þakka
landslagsmyndunum en einnig
frammistöðu hinna óreyndu
leikara sem eru blátt áfram og
eðlilegir. (Söguþráður rakinn).
Söguhetjuna, sem allt snýst
um, Steinar bönda, leikur Jón
Laxdal af óvenjulega góðri
nákvæmni og innlifun ásamt
rikum skilningi á persónu-
sköpun fclenska skáldsins.
Die Welt:
Þegar seinna meir veröur
flett upp i yfirliti yfir sjónvarps-
myndir nútimans og leitað að
kvikmynduðum bókmenntum
verður þar visað til Ham-
borgarstefnunnar. Með Ham-
borgarstefnunni er átt við
myndir Norður-þýska sjón-
varpsins og þó aðallega hópsins
sem kenndur er við Meichner og
Hadrich. S jónvarpsmyndin
Paradisarheimt eftir sögu
Halldórs Laxness er einkenn-
andi fyrir þessa stefnu. Rolf
Hádrich hefur ekki valið sér
metsölubók tilkvikmyndunar til
þess aö myndin nyti góðs af vin-
sældum hennar. Þvert á móti, —
hann er ekki að gera myndir
fyrir þá sem hafa lesið bókina,
heldur ætlar hann sér að afla
henni nýrra lensenda með
leiknum á skjánum. Nýjasta
„Hamborgar”-myndin hefur
lika rik áhrif á áhorfendur.
Okkur birtist landslag, stór-
fenglegt og viðáttumikið, andlit
i sorg og blfðu, við heyrum
hljómmikið mál, knappt og án
aukasetninga sem undir niðri er
fullt tilfinninga, — og fyrr en
varir er maður sokkinn i sögu
sem er svo gömul aö ekkert
getur verið nýtt viö hana:
Maöurinn leitar á vit hins
óþekkta „af þvi hannerhræddur
viö að festast i viðjum vanans”,
ógöngurnar, vonbrigöin, heim-
koman i niðurnidda gamla
bæinn.
Sokkinn i, sagði ég, og þá er
ég aö hugsa um hina stórkost-
legu leikara, um Jón Laxdal,
Friðu Gylfadóttur, Þórð
Sigurðsson. Og ekki má ég láta
hjá liöa að minnast á kvik-
my ndatökumanninn, Frank
Banuscher og svo aúövitaö Rolf
Hádrich, höfund leikgerðar-
innar og stjórnanda.
Tele:
Aö kvikmynda Laxness er likt
og að dansa á þaninni taug
áhorfandans. Þaö virðist nær
ómögulegt að halda jafnvæg-
inu: svo hægt sveiflast pendúll-
inn i heimi Laxness (sem miöar
timatalið við eilifðina) og svo
hratt (mælt i sekúndubrotum)
sem viö áhorfendur viljum láta
hlutina gerast. Þetta hlýtur að
leiða til árekstra, jafnvel þess
aö gripið sé til slökkvarans á
tækinu og væri það ekki maöur
einsog Rolf Hádrich sem i llnu-
dansinn legði myndi lika taugin
bresta. Undir hans stjórn gerast
hins vegar stórfenglegir hlutir.
Sá sem gefur sig pendúlnum á
vald sveiflast inn i heim liking-
anna, ævintýrisinsum manninn,
heim sem er fullur trega yfir þvl
að maöurinn er eins og hann er
en ekki öðruvisi. En tika fullur
skilnings á þeirri staðreynd og
fullur kimni.
Paradisarheimt er meistara-
verk, ekki aðeins hvaö varöar
leikstjórn Hadrichs (sem setur
efniö fram á sinn eigin hátt sem
skáldsagan nýtur góös af),
heldur lika i öðrum þáttum:
Undurfagrar myndatökur
Franks Banuschers, sem sýna
heim Steinars bónda og sam-
rýmast heimsmynd hans (þar
sem hvorki þekkist já né nei,
eins og Laxness segir) — kyrr-
látt og hrjóstrugt sögusviöið,
tónverk úr brimhljóði hafsins,
bergmáli fjallanna, þyt I grasi,
fólkinu i þessum heimi: Steinar
bóndi Steinsson (túlkaður á
hógværan en innilegan hátt af
Jóni Laxdal), dóttir hans,
Steina (hreint undur i heimi
leiklistar, — 14 ára áhugaleik-
ari!), Þjóðrekur biskup
(snilldarverk hins mikla is-
lenska leikara Róberts Arn-
finnssonar), svo maður nefni
bara þá sem eftirminnilegastir
eru.
Bara að bókmenntir, — hið
skrifaða orð sem ætlað er til af-
lestrar, væru alltaf svona vel
fram reiddar I leiklistargerð.
Laxness, sem fremur öörum
höfundum dregur lesendur sina
inn i myrkviði likinganna, er nú
kannski I fyrsta sinn orðinn aö-
gengilegur breiöari hópi fólks.
(C. Kammerling).
Berliner Morgenpost:
Fyrsti hluti verksins varhrein
upplyfting fyrir augu og eyru.
Einmitt vegna þess hvað
myndin er frábrugðin öðru þvi
efni.sem venjulega er matreitt
ofani s jónvarpsáhorfendur,
nýtur maöur hins hrjúfa skáld-
skapar betur j þessari hægu og
yfirveguðu kvikmyndafrásögn:
regluleg heilsubót fyrir ruglaða
og stressaöa sjónvarpsáhorf-
endur. Rolf Hadrich krefst mik-
illar þolinmæði af áhorfendum
sinum og sjálfsagt leiddist
mörgum. En hvað segir ekki
máltækiöi myndinni: Guð varö-
veiti mig frá þvi að festast i
viöjum vanans, — eins og t.d.
sjónvarpsefni hversdagsins!
Nordwest Zeitung:
Fyrirhöfnin og kostnaöurinn
borgaði sig: Það tókst að koma
Paradisarheimt i mynd án þess
að skáldsaga hins islenska
nóbelsverðlaunahafa glataði
nokkru af sinum upprunalega
krafti. Slik eru að minnsta kosti
áhrifin af fyrsta hluta sjón-
varpsmyndarinnar, en hann
einkenndist af orðræðum en þó
framar öðru frábærum lands-
lagsmyndum. Hið stórkostlega
og hrjóstruga landslag lslands,
sem myndavélin náði fullu valdi
á, hæfði áleitinni og skáldlegri
frásögninni og leiktúlkunin,
m.a. hjá óreyndum leikurum
fyllti upp I þá mynd.
Þessi mynd.sem er árangur
þýskrar, norrænnar og sviss-
neskrar samvinnu, sannar að
það er mögulegt að kvikmynda
bókmenntaverk án þess að
gæðin tapist. Þrátt fyrir ein-
dæma trúnað viö hið yfirgrips-
mikla söguefni leiddist manni
ekki eitt augnablik.
Kölner Stadt Anzeiger:
Rolf HSdrich heldur sér enn
þétt við frásögn skáldsögunnar,
tákn þess að það er líka hægt aö
kvikmynda söguleg verk án
þess þau verði langdregin og án
þess að fagrar landslagsmyndir
taki yfirhöndina. Rolf H3drich
tengir á fullkominn hátt íbúana
og eyjuna þeirra.
Hann gefur áhorfendum
góðan tima til að kynnast og
skilja sögupersónur Laxness,
þvi hin dulda kaldhæðni
höfundarins gerir ekki strax
vart við sig. Gleöi og sorg eru
ekki máluö æpandi heldur
mjúkum tónum, — mild en þrá-
lát angurværðin er jafn rikur
þáttur i fólkinu sjálfu og hrika-
legu landslagi tslands.
Eins og I fyrstu Laxness-mynd
sinni hefur Rolf HSdrich nær
eingöngu notað innfædda leik-
ara og áhugafólk og þar hefur
hann aftur valið rétta leið. Þvi
miður liður heil vika á milli
þáttanna, styttra hlé myndi
þjóna verkinu og áhorfendunum
betur.
Þessi bær austur á Hvalnesi var dubbaður upp og gerður hinn reisulegasti áður en kvikmyndun Para-
dísarheimtar hófst. Þar nefndist I Hliðum undir Steinahliðum, þar sem hverjum degi var látin nægja
sin þjáning.