Þjóðviljinn - 07.03.1981, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN
Kjör danskra náms-
manna og íslenskra
Lánamál íslenskra
námsmanna eru enn á ný í
brennidepli, þar eð ríkis-
stjórnin hefur látið gera
nýtt lagafrumvarp um
lánaaðstoð. Það er því ekki
úr vegi að gera lítils háttar
samanburð á kjörum
íslenskra námsmanna og
námsmanna í nágranna-
löndunum, og hér ætla ég
að bera kjör okkar
íslenskra námsmanna í
Danmörku saman við kjör
þeirra dönsku náms-
manna, sem við sitjum á
skólabekk með.
Ráðstöfunartekjur
Islenska lánakerfið er með
þeim ólikindum, að lifeyrir okkar
er bundinn, — við höfum svo að
segja enga möguieika á að auka
hann með launavinnu. Skv. tölum
Lánasjóðs islenskra námsmanna
frá sl. hausti er framfærslukostn-
aður einstaklings áætlaður 39.600
d.kr. á ári. Hins vegar lánar
sjóðurinn einungis 90% af sn. um-
framfjárþörf, þannig að ef við
vinnum okkur inn þriggja mán-
aða framíærslu, eöa 9,9 þús.
króna, fáum við 29.700 krónur i
lán og höfum Iifeyri að upphæð
36.600 d.kr.
Danskir námsmenn fá hins
vegar bæði styrk og námslán.
Hafi námsmaður náð 23 ára aldri
eru þessar upphæðir óháðar tekj-
um foreldra, og nemur styrkurinn
13.900 kr. og lánið 14.900 eða sam-
tals 28.800. Helsti munurinn á
ráðstöfunartekjum danskra og
islenskra námsmanna er i þvi
fólginn að þeir dönsku hafa mun
meiri möguleika á að drýgja lif-
eyri sinn með launavinnu. Þeir
geta unnið sér inn 22.800 með
launavinnu, þurfa að visu að
greiða nokkurn skatt, þannig að
nettó lifeyrir þeirra með þeirri
tekjuöflun nemur 43.000 krónum.
Ilæmið litur þvi þannig út, aö
islenski námsmaðurinn hefur
3050 d.kr. að lifa fyrir á mánuði,
en sá danski getur haft 3583 eða
17.5% meira.
Lifeyrir islenskra námsmanna
er svo knappur að afar erfitt er að
láta hann nægja. Eftir margra
ára nám hef ég aðeins kynnst ein-
um námsmanni sem hefur tekist
það. Hún býr i kollektifi og heldur
þannig húsaleigu og matarreikn-
ing i lágmarki. Hún reykir ekki
(hér kostar pakkinn 16 krónur),
hjólar ailra sinna ferða, saumar
flest föt sin sjálf og drekkur að
meðaltali einn bjór á viku. A sjö
ára námsferli hefur henni rétt
tekist að láta enda ná saman —
býr að visu fritt hjá foreldrum i
leyfum — og má þá nærri geta,
hvernig fjárhagur þeirra er sem
hafa lifnaðarhætti likari þvi sem
gerist og gengur. Flestir islenskir
námsmenn hér i Danmörku hafa
annaðhvort fyrirvinnu eða njóta
aðstoðar foreldra, og aðrir velta á
undan sér vaxandi lausaskuldum.
Flestir hafa reynslu af þvi að lifai
á brauði og baunum siðasta mán-
uðinn áður en námslánin koma.
Ekki sparar rikið á þvi að
njörva lifeyri námsmanna við
fasta upphæð, þar eð engin vinnu-
hvatning er i núverandi kerfi.
Hefðum við möguleika á að auka
lifeyri okkar iitiö eitt með launa-
tekjum t.d. þannig að einungis
helmingur þeirra væri dreginn
frá láninu, færi það bil minnkandi
sem lánasjóður þarf að brúa.
Þennan möguleika höfðum við
þar til fyrir 2—3 árum, og afnámi
hans verður ekki lýst með öðrum
orðum en: heimska.
Endurgreiðslur
Ekki ætla ég þó að hef ja danska
lánakerfið til skýjanna, þvi þar
er margt gagnrýnisvert. T.d.
hækkar lánið ekki ef námsmaður-
inn á barn, eins og i islenska lána-
kerfinu. Það versta við danska
kerfið er þó fyrirkomulag endur-
greiðslna. Rúmlega helmingur
námsaðstoðarinnar er beinn
styrkur en tæpur helmingur
bankalán, með vöxtum sem eru
ivið hærri en verðbólgan. Endur-
greiðslur fara fram á 12 árum og
með jöfnum afborgunum, sem
hefjast strax og námi er lokið.
Þar með leggst endurgreiðslu-
byrðin með stærstum þunga á
fólk, þegar það hefur rétt lokið
námi, hefur lægst laun eða er
jafnvel atvinnulaust, og vantar
ýmsa nauðsynjahluti eftir að hafa
lifað á lágmarkslifeyri á náms-
tima. Algengt er að nýútskrifaðir
kandidatar fári reikning upp á
2—3000 króna á mánuði, og eru
ekki aðrir borgunarmenn en þeir
sem fara beint inn i háa stöðu
(með ca. 7—10 þús. nettó á mán-
uði). Hinir komast i greiðsluþrot,
rikið yfirtekur skuldina og eyðir
siðan ærnum kröftum i að endur-
heimta hana þegar fjárhagur
fólks fer að vænkast,
Að þessu leyti er islenska
endurgreiðslukerfið skynsam-
legra, þar eð það tekur tillit til
tekna kandidatanna og gefur okk-
ur þrjú ár til að koma fjárhagnum
á réttan kjöl eftir námslok.
Endurgreiðsla flestra okkar mun
nema um 3000 á ári miðað við nú-
verandi verðlag.
Sé dæmið hins vegar gert upp i
heild sinni og tekið tillit til þess að
endurgreiðslutími okkar er 20 ár,
að greiðslur okkar fara vaxandi
með verðbólgu og hækkandi tekj-
um, kemur sú óvænta útkoma, að
i heild endurgreiðum við hlut-
fallslega meira af námsaðstoð
okkar en danskir námsmenn.
Skv. opinberum útreikningum
munum við endurgreiða að með-
altali um 60% af raungildi þess
sem við höfum fengið að láni.
Danskir námsmenn fá hins
vegar meirihluta námsaðstoðar-
innar sem styrk, og vextir af lán-
unum losa rétt verðbólguna,
þannig að þeir endurgreiða um
50% af raungildi námsaðstoðar
sinnar. Auk þess fá þeir allar
Framhald á 26. síöu. ’
Einar Karl Haraldsson skrifar
Norræn leið gegn
stríðshættunni
Ritstjórnargrein
Utanrikis-og öryggismál hafa
verið mjög til umræðu á þingi
Norðurlandaráðs i Kaupmanna-
höfn, og er það mjög að vonum
eins og heimsástandið er.
Komið hefur fram stuðningur
við það i ráðinu að öryggismál
verði að föstum dagskrárlið á
þingum ráðsins, en ekki er siður
athyglisverð sú tillaga sósial-
ista á þingi Norðurlandaráðs, að
forsætisnefnd þess efni til sér-
stakrar norrænnar þingmanna-
ráðstefnu um öryggismál, þar
sem einkum verði fjallað um
framkomnar hugmyndir um að
Norðurlönd verði kjarnorku-
vopnalaust svæði.
Hugmyndin um að Norður-
löndin gefi sameiginlega yfir-
lýsingu um að þau séu friðlýst
fyrir kjarnorkuvopnum á sér
talsverða sögu og er tii i ýmsum
myndum. Þær helstu eru kennd-
ar við Kekkonen-áætlunina,
ölvu Myrdal, Jens Evensen og
Norska verkamannaflokkinn.
Sú skoöun liggur að baki þeim
tillögum sem lengst ganga aö
upphleðsla atómvopna sem á
sér stað i Evrópu á sjó og i landi
þjóni eingöngu hagsmunum
risaveldanna og sé ekki
öryggisstefna heldur óöryggis-
stefna, sem auki lfkurnar á
kjarnorkustriði i Evrópu, er
aðallega yröi háð utan lands-
svæða stórveldanna.
Ræöa Svavars
Svavar Gestsson félagsmála-
ráðherra fjallaði nokkuð um
þessi mál i ræðu sinni á þingi
Norðurlandaráðs i vikunni. Fer
sá kafli hér á eftir:
„Þegar norræn samvinna fær
að þróast á eðlilegan hátt á nor-
rænum forsendum og án annar-
legra áhrifa er árangurinn vis.
Þetta hefur komið I ljós á öllum
sviðum norrænnar samvinnu.
Það er viðurkennt, að á þessum
vettvangi eigi hinar norrænu
þjóðir að ræða og finna lausnir á
vandamálum, sem þær snerta.
En sú skoðun hefur verið rikj-
andi um langa hrið, aö sam-
Svavar Gestsson: Ráöstefna
norrænna þingmanna um kjarn-
orkuvopnalaust svæði á Norður-
löndum væri þýðingarmikið
skref á jákvæðri leið, á leið nor-
ræns samstarfs.
vinnan skuli ekki ná lengra. Til
að mynda hafa þjóðirnar farið
mismunandi leiðir i varnar- og
öryggismálum, og þessvegna
verið álitiö, að málefni sem
snerta umheiminn séu ekki á
verkefnasviði Norðurlandaráðs.
Ég er ekki sammála þessum
sjónarmiöum, og ég harma það
að Norðurlöndin skuli ekki hafa
fundið norræna leið til samstöðu
i utanrikismálum.
A siðustu árum hefur þó þeirri
skoðun vaxiö fiskur um hrygg
aö Norðurlöndunum beri að
styðja hvert annað einnig á
þessu sviði i málum er snerta
þau sameiginlega. t þessu sam-
bandi vil ég minnast á þær hug-
myndir, sem fram hafa komið,
um að Norðurlandaráð hvetji
stjórnir landanna til þess að
kanna möguleika á þvi að lýsa
Norðurlönd kjarnorkuvopna-
laust svæði, og að Norðaustur--
Atlantshafið og Eystrasalt verði
friðlýst.
Friölýsing
N-Atlantshafs
Þingheimi er örugglega i
fersku minni sú harða barátta
sem við íslendingar háðum fyr-
irstækkun lögsögu okkar i 12, 50
og 200 sjómilur. Tilgangurinn
með stækkuninni var að vernda
fiskistofnana. Ákvörðun um
friðlýsingu væri rökrétt fram-
hald af þeim árangri, sem þjóð-
irnar við norðanvert Atlantshaf
hafa náð i útfærslu lögsögu sinn-
ar. Verndun lifbeltisins i sjónum
er á hinn bóginn ekki einvörð-
ungu i þágu fiskveiðiþjóðanna
sjálfra — slik vernunarstefna er
i þágu alls mannkyns, þar sem
enn eru fyrir hendi verulegir
möguleikar á að auka hlutdeild
sjávarafurða i eggjahvitufram-
leiðslu heimsins. Það er skoðun
min og flokks mins, Alþýðu-
bandalagsins á Islandi, að frið-
lýsing Norður-Atlantshafsins
væri þýöingarmikill skerfur
Norðurlanda til þess að draga
úr spennu i heiminum, og
tryggja heimsfriðinn.
Kjarnorkuvopna-
laust svæði
önnur hugmynd sem ég vil
fjalla um hér snýst um kjarn-
orkuvopnalaust svæði á Norður-
löndum. Henni hefur verið
hreyft i Norðurlandaráði nokkr-
um sinnum og einnig á þessu
þingi. Forsendur hinna viðtæku
krafna um kjarnorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum eru
margar. Hér er um að ræða
sameiginleg málefni sem snert-
ir Norðurlandabúa alla, og af
þeirri ástæðu er ég þeirrar
skoðunar að tillaga Lars Wern-
ers um norræna þingmannaráð-
stefnu um þessi mál, sé skyn-
samleg og gagnleg. Nauðsyn
þess að ræða öryggismálin er
almennt viðurkennd hér, og ég
fæ ekki séð að neitt mæli þvi i
mót, að slikar viðræður fari
formlega fram á vegum
Norðurlandaráðs.
ísland
yröi með
t þessum efnum er ekki hægt
að aðskilja Norðurlöndin. t
skandinaviskum blöðum hef ég
séð yfirlýsingar um að Islend-
ingar hlytu að verða utan við
kjarnorkuvopnalaust svæði
vegna þess að á tslandi væri
bandarisk herstöð. Ég vil leyfa
mér hér að mótmæla slikum
sjónarmiðum kröftuglega. ts-
lendingar taka ákvarðanir i
utanrikismálum sjálfir og án
tillits til þess hvort i landinu er
bandarisk herstöð eða ekki.
Bandarikjamenn gera það ekki
fyrirokkur, og stæði tsland utan
sameiginlegrar yfirlýsingar um
kjarnorkuvopnalaust svæöi,
myndi það leiða til aukons
þrýstings á íslendinga.
Tiltrú Norður-
landaráðs
Það er mikill misskilningur
að hlutir sem þessir skuli ekki
vera ræddir i norrænu sam-
hengi, þvi að öðrum kosti grafa
menn undan tiltrú fólks á
Norðurlandaráði og möguleik-
um þess til sjálfstæðra athafna.
Kalda striðið markaði sin spor i
störf Norðurlandaráðs á sinum
tima, en ráðið verður að hafa til
að bera þá viðsýni og þann
sveigjanleika sem dugar til þess
að brjóta af sér brynju kalda
striðsins. A þann hátt myndi
ráðið best vinna i þágu nor-
rænna þjóðhagsmuna og hefða.
Norrænt samstarf
sem fyrirmynd
t upphafi þessarar ræðu ræddi
ég um samvinnu Norðurlanda i
menninga- félags- og heil-
brigðismálum. Ég hélt þvi fram
að á þessum sviðum hefði náðst
mikill árangur, fyrst og fremst
vegna þess að við höfum ekki
þolað nein afskipti frá annarleg-
um eða utanaðkomandi áhrifa-
völdum. A þessum umræddu
sviðum eru Norðurlönd fyrir-
mynd heimsins alls. Hvarvetna
er sú skoðun höfð uppi að
Norðurlöndinséui forystu iþess-
um efnum. A þann veg gæti
einnig farið ef við sameinuð-
umst um friðlýsingu Norður-At-
lantshafsins og yfirlýsingu um
kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum.
Með slikri samstöðu myndu
Norðurlöndin enn einu sinni lýsa
öðrum þjóðum fram á veginn
með fordæmi sinu, ekki sist
þeim smáþjóðum sem eiga i vök
að verjast fyrir ágangi risaveld-
anna, sem best kemur i ljós i
Afghanistan og E1 Salvador, og
hún myndi einnig verða merkt
framlag i þvi að stemma stigu
við vaxandi hættu á heimsstriði.
Hugmyndin um kjarnorku-
vopnalaus Norðurlönd er friðar-
hugmynd sem allir ættu að sam-
einast um. Ráðstefna norrænna
þingmanna um þetta mál væri
þýðingarmikið skref á jákvæðri
leið, á leið norræns samstarfs”,
sagði Svavar Gestsson að lokum
i ræöu sinni.
Frumkvæði norrænna sósial-
ista á þingi Norðurlandaráðs
hefur vakið verðskuldaða at-
hygli og verður vonandi til þess
að umræður hefjast um norræna
leið til þess að hamla gegn vax-
andi striöshættu.
—ekh
N