Þjóðviljinn - 04.04.1981, Síða 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN
Helgin 4.— 5. april 1981.
MEXÍKÓ
PISTILL - 2
Frá Jónu Siguröardóttur og Sigurði Hjartarsyni
Mexikó er öðrum
löndum fremur land
andstæðnanna. Þær
blasa alls staðar við og
skera oft mjög i augun.
Hér blómstra fagrar
listir og er myndlist og
byggingarlist Mexikana
heimsþekkt. Hér trónar
einnig ömurleiki fátækt-
ar, fáfræði, sóðaskapar
og íullkomins bjarg-
leysis. Áhorfandinn fyll-
ist hrifningu og lotn-
ingu, viðbjóði og hryll-
ingi.
meyjarinnar frá Guadalupe og
siðan að lýsa heimsókn okkar i
helgidóm hennar þann 12. desem-
ber siöastliðinn.
Laugardaginn 9. desember
1531, aðeins 10 árum eftir fall
Aztekarikisins, var indiáni nokk-
ur að nafni Juan Diego á leið siðla
nætur hjá Tepeyac-hæð, sem nú
er i norðanveröri Mexikóborg.
Hann heyrði fagran fuglasöng og
leit upp til hæðarinnar, þar sem
hann sá undarlegt ský i miðjum
regnboga. Juan Diego var furöu
lostinn. Brátt heyrði hann rödd
sem ávarpaði hann með nafni og
bað hann koma nær. Gekk hann
upp hæðina og birtist honum þá
kona i skinandi klæðum. Hún
talaöi til hansá hans eigin móður-
máli, nahuátl: ,Juan litli, minnst-
ur sona minna, hvert ætlar þú?”
Hann sagðist vera á leið til
messu. Konan sagði við hann:
,,Minn kæri sonur, ég er Maria,
móðir hins sanna guðs, og það er
skikkju hans. Sagði hún honum að
bera þær biskupi sem áþreifan-
legan vitnisburð um vilja sinn.
Þegar Juan kom á fund biskups
sagðist hann færa honum um-
beðin teikn. Opnaöi hann skikkju
sina og rósirnar hrundu á gólfið.
Fyrir sjónum biskups og annarra
viðstaddara birtist á skikkjunni
mynd Mærinnar eins og vér
þekkjum hana á vorum dögum.
Zumárraga biskup varö furöu
lostinn að sjá hið heilaga teikn á
skikkjunni. Færði hann klæðið til
einkakapellu sinnar. Sagan
spurðist og flykktist brátt fjöldi
fólks til kapellu biskups til aö lita
undrið augum. Flutti biskup þá
klæðið i aðalkirkjuna og geymdi
þar uns klausturkirkja hafði verið
byggð á þeim stað er Mærin haföi
birst Juan Diego.
Þannig hljómar hin viðtekna
saga um upphaf Mærinnar frá
Guadalupe. Fleiri kirkjur hafa
risið siöan við Tepeyac-hæö, nú
MÆRINFRA
GUADALUPE
, Heil og falslaus
blanda
En andstæöurnar eru ekki ein-
ungis efnislegar, þær birtast ekki
siður i menningu og trú hins dag-
lega lifs. Hér lifir hliö viö hliö
evrópsk og indiánsk menning f
öilum blæbrigöum, á einum staö
ber ein af annarri, á öðrum staö
blandast allt saman í undarlega
hræru, sem virðist heilsteypt og
samræmd og á sér hvergi sinn
lika á byggðu bóli.
Þessi undarlega kúltúrblanda,
sem vissulega er heil og falslaus
hér i Mexikó, virðist engu að siður
full þversagna og ósamrýmanleg
i augum og skilningi kúltúr-
fátækra íslendinga. Og það er
ekki sist i trúnni sem þessar þver-
sagnir birtast, i senn eölilegar og
samstilltar, sundurleitar og jafn-
vel fáránlegar, en umfram allt
forvitnilegar og heillandi.
Fyrir daga Spánverjanna i
Mexikó var hér sterkt riki Azteka
meö flóknu trúarkerfi og voldugri
prestastétt. Spánverjarnir fluttu
með sér kaþólska kirkju, sem á
. 16. öld hafði ekki sérstakt orð fyr-
ir umburöarlyndi. 1 Mexikó fékk
kirkjan það sérstæöa hlutverk aö
brjóta niöur sterka indiánska trú
og á sama tima að leggja grunn
a'ð kaþólsku trúarlifi alþýöu. Er
næsta ljóst að ekki tókst aö brjóta
þá gömlu, hún lifir dável. Otkom-
an varð kaþólska sem ekki á sinn
lika i rómversk-kaþólskri páfa-
kirkju.
Saga meyjarinnar
Við munum nú reyna aö varpa
nokkru ljósi á þetta sérstæöa fyr-
irbrigði með þvi að segja sögu
ósk min að heilagt vé risi hér mér
til dýrðar, þar sem ég get auðsýnt
Aztekum og öðrum þeim er mig
elska, ást mina og miskunn, vé
þar sem ég geti séð tár þeirra,
heyrt kveinstafi þeirra og gefiö
þeim likn og frið. Far og seg
biskupnum að ég sendi þig svo
hér megi guðshús risa.”
Lét segja sér þrisvar
Juan Diego fór á fund biskups
og tjáði honum hvaö mærin hefði
sagt. Zumárraga biskup hlustaði
en virtist eigi trúa. Kvaöst mundu
ihuga máliö. Er Juan Diego sneri
aftur siðla sama dag til að tjá
Meynni hversu slælega erindið
heföi gengið, bað hún hann fara
aftur á fund biskups. Er Juan
kom öðru sinni á fund biskups
vildi sá siðarnefndi fá frekari
sönnur á atburði þessum. Juan
hitti Meyna i þriðja sinn. Hún
sagði honum að koma á sinn fund
daginn eftir, 11. desember og fá
umbeöin teikn. Juan Diego lofaöi
þvi, en gat eigi staðið við orð sin,
þar sem frændi hans varð hættu-
lega veikur. Aö morgni 12.
desember ætlaöi Juan á fund
prests i bón um siðasta sakra-
menti til handa frændanum. Af
ótta við að Mærin teföi-hdnn við
erindið valdi hann aðra leið. Engu
að siöur birtist hún honum, bað
hann eigi óttast um frændann, þvi
hann væri þegar heill heilsu.
,,Gakk upp hæðina”, sagði hún,
,,og tindu rósirnar er þú finnur
þar og set i skikkju þina.” Juan
hlýddi, jafnvel þótt hann vissi aö
á grýttri hæðinni væri engin blóm
að finna. Á hæðinni fann hann
fjölda ilmandi rósa. Hann tindi
eins margar og hann gat boriö I
skikkju sinni og bar þær til Mær-
innar, sem raðaði þeim á ný i
siðast mikil kirkja 1976, þar sem-
klæðiö er nú geymt aö baki háalt-
arisins.
Myndin af heilagri guðsmóöur
frá Guadalupe er riflega 140 sm. á
hæð. Mærin er ekki klædd hefö-
bundnum indíánskum klæöum,
heldur skósiðum kufli likum þeim
er konur Mið-Austurlanda hafa
löngum borið. er kuflinn rauöleit-
ur með gylltu munstri. Utan yfir
kuflinn berhún skikkju, blágræna
meö 48 gylltum stjörnum. Allt
umhverfis Meyna eru sterkir
gylitir geislar likt og sólin sé að
baki hennar. Mærin stendur á
hálfum mána.
Auðvelt er aö gera sér grein
fyrir kaþólsku táknmáli myndar-
innar. Mærin er umvafin geislum
sólar, en hylur jafnframt sólina.
Hún er þvi mattugri en sólin, sem
var mikið goðmagn meðai Azt-
eka. Mærin stendur á hálfum
mána sem var tákn þess ástsæla
guös Quetzalcoatl. Þetta átti að
segja innfæddum aö veldi Quetz-
alcoatl væri lokið. Stjörnurnar I
skikkjunni gætu einnig veriö tákn
þeirra mörgu himintungla er
Aztekarnir dýrkuðu.
Mærin er þó ekki guð. Hún hef-
ur spenntar greipar i bæn og höf-
uð hennar er beygt i lotningu fyrir
almættinu.
Klæðiö i skikkju Juan Diegos
var gert af kaktus-trefjum
magueyplöntunnar og er saumur
eftir klæöinu endilöngu, og hefði
Mærin ekki hallaö ögn undir flatt
hefði saumurinn komið i mitt
andlit hennar. Klæðið er óbleikt
og vefnaðurinn mjög grófur. Er
talið að vefnaöur þessi grotni á 20
árum, en nú eru tæp 450 ár siðan
undrið gerðist. Litirnir i klæðinu
hafa i engu dofnað, en enginn hef-
ur getað skýrt hvers eðlis litirnir
eru. Þeir hafa ekki gengið i vef-
.Fólkið var á öllum aldri, frá 2—4 ára börnum upp I gamalmenni
Tónlistin var afar taktföst og dansarnir oft á tfðum ótrúlega hraðir
jafnvel villtir.
„Allir voru fremjendur fkiæddir indiánskum klæðum og bar mikiö á
fjaðraskrauti.”
< : ■ m m a

. | ... .*il 1»
Helgin 4.- 5. april 1981. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 15
,,A torginu f yrir fram an kirkjurnar i r\
Guadalupe voru fjölmargir hóparL/
afar skrautlegra dansara og
hl jóðfæraleikara, sem frömdu
heiðna tónlist og dansa af siikri inn-
lifun og kúnst að trúarfátækir
Lúterssinnar féllu i stafi.”
inn, svo sem þegar blautur litur
er borinn á ofinn dúk. Hafa siðari
tima rannsóknir ekki getað
svaraö þvi á hvern hátt myndin
festist á vefinn. Er likast þvi sem
um ljósmynd sé að ræða, en eigi
er oss kunnugt að ljósmyndun
hafi mikið verið stunduö hér vest-
anhafs á fyrri hluta 16 aldar.
Þrír menn í auga
Einri þáttur rannsókna á mynd-
inni hefur leitt af sér merkilega
niðurstöðu. Fyrir riflega 50 árum
taldi ljósmyndari nokkur aö
myndir sæjust i hægra auga Mær-
innar. Siðari rannsóknir hafa
siðan sýnt svo ekki verður um
villst að i auga Mærinnar birtast
þrir menn og hefur einn þeirra
verið álitinn Juan Diego.
Eigi skal hér lagður neinn
dómur á eðli eða gerð myndar-
innar, en allt er það með ólik-
indum miklum. Geymsla
myndarinnar og saga siðustu 450
árin er einnig harla merkileg.
Eins og áður segir hafa litir
hennar ekki dofnað. Fyrstu 116
árin var myndin óvarin fyrir
kossum og annarri snertingu
fólks, svo og fyrir reyk af kertum
ogreykelsi. Arið 1647 var myndin
loks sett undir gler i gull- og
silfurramma. Ariö 1791 þurfti að
hreinsa rammann. Þeir sem
verkið áttu að vinna helltu salt-
sýru yfir myndina hægra megin.
Hefði mátt ætla aö vefurinn hefði
grotnað sundur, en einu sjáanlegu
ummerkin eru likt og örlitið vatn
hafi komist i vefinn.
Arið 1921 reyndi maður nokkur
að kveða niöur dýrkun Mærinnar
frá Guadalupe með þvi að planta
sprengju i nálægð myndarinnar.
Sprengjan braut einhverja af
boltum þeim er myndinni héldu,
eyðilagði oliumálverk að baki
hennar, braut flesta glugga kirkj-
unnar svo og stór marmarastykki
úr altarinu, fleygði til jarðar og
kengbeygði vænan róðukross af
kopar er á altarinu stóð. Ekki sá á
' myndinni góðu, ekki kom sprunga
i gler hennar.
Kraftaverkanáttúra
Mærin frá Guadalupe hefur
haft feikimikil áhrif i Mexi-
könsku þjóðlifi og sögu. Alþýða
landsins virðist tengja hana mik-
illi kraftaverkanáttúru. Þúsundir
'vitnisburða um aðskiljanleg
kraftaverk streyma látlaust að,
gjafir berast Meynni stööugt og
góð þykir hún til áheita. Fátækir
indiánar og mestizar telja Meyna
sérstakan verndrara sinn, enda
segir sagan að Mærin hafi viljað
„sjá tár þeirra, heyra kveinstafi
þeirra og veita þeim likn og friö.”
Má þvi ætla að persónuleg guðs-
dýrkun I heiðni hafi færst yfir á
Meyna frá Guadalupe.
Þegar byltingin hófst 1810 og
alþýðan reis upp gegn nýlenduá-
þján Spánverja var imynd Mær-
innar gunnfáni byltingarmanna.
Nafn hennar hefur oft siðan verið
notað af uppreisnarmönnum I
baráttu þeirra gegn arðrápi og
kúgun yfirstéttanna. Þannig hef-
ur Mærin ávallt verið verndar-
vættur þeirra er minnst mega sin.
Er þvi eigi aö undra þótt undir-
málsfólk sæki stöðugt til hennar
likn I neyð.
Svo mikið er vist aö þúsundum
saman streymir fólk frá öllum
hornum landsins i pilagrimsför til
Guadalupe, og ekki einungis
Mexikanar, heldur trúaðir frá
öðrum löndum Rómönsku
Ameriku. Hefur Guadalupe um
langt skeiö verið sá staöur i
kristnum heimi er flesta pila-
grima dregur og er þá Róm ein
undanskilin.
Dagur mærinnar
frá Guadalupe
Eins og fram hefur komið er 12.
desember dagur Mærinnar og
hefjast hátiðahöldin þegar um
miðnætti. Er útvarpað og
sjónvarpað frá staðnum alla nótt-
ina og langt fram á dag. Við kom-
um til Guadalupe er allmjög var
liðið á morgun og virtist þá enn
sem litt væri tekið að sljákka.
Dagurinn verður vissulega
ógleymanlegur, og kom okkur
flest ókunnuglega fyrir sjónir.
Fólk á öllum aldri skreið á hnján-
um upp tröppur og þvert yfir
torgið i átt að nýju kirkjunni, með
bænarorð á vörum, signandi sig i
sifellu. Allt var hið mikla torg ið-
andi af fólki svo illt var að komast
áfram. Og fleiri en strangtrúaöir
halda hátið. Dagur Mærinnar frá
Guadalupe er ennfremur hávertið
vasaþjófanna, sem hingað
streyma hvaðanæva að, jafnvel
úr öðrum löndum, til ríkulegra
uppskerustarfa. Ogekki gleymist
sölumennskan heldur. Sölumenn
og konur skipta hundruðum eða
þúsundum allt i kringum Guada-
lupe og bjóöa fram varning sinn,
eitthvaö i gogginn, stráhatta og
teppi, skó og skartgripi, glans-
myndir af Meynni sjálfri og kerti
til að færa henni.
Á torginu fyrir framan kirkj-
urnar i Guadalupe voru fjölmarg-
irhópar afar skrautlegra dansara
og hljóðfæraleikara, sem frömdu
heiðna tónlist og dansa af slikri
innlifun að trúarfátækir Lúters-
sinnar féllu i stafi. Dans-
flokkarnir komu alls staðar að og
fólkið var á öllum aldri, frá 3—4
ára börnum upp i gamalmenni.
Tónlistin var afar taktföst og
dansarnir oft á tiðum ótrúlega
hraðir, jafnvel villtir. Allir voru
fremjendur iklæddir indiánskum
klæðum og bar mikið á fjaðra-
skrauti. Við gengum á milli
flokka og fylgdumst vel með þar
sem hver flokkur hafði sina sér-
stöku tónlist og dansa. Inn á milli
dansflokkanna stóðu bilar
hjálparsveita Rauða krossins og
fleiri aðila, enda veitti ekki af, þvi
fólk var að hniga niður, sumt
langt aö komið og örþreytt. Ekki
munum við lengur hversu margir
heimsóttu Guadalupe þennan
dag, en blöðin gátu þessa eftir á
að einungis tveir heföu látist á
staðnum og nokkur hundruð notið
aðstoðar hjálparsveita.
Undarlegur
samhljómur
I bland viö hina indiánsku
tónlist úti fyrir barst innan úr
kirkjunni kristin orgeltónlist svo
og söngur og tölur prestanna og
virtist þar ekkert lát á. Varð af
þessu undarlegur samhljómur
Stundum tóku dansflokkarnir sig
til og færðust hægt inn á kirkju-
gólfið og héldu þar áfram dönsum
sinum og tónlist. Prestarnir létu
þessar heimsóknir litt á sig fá og
héldu áfram sinum gerningum.
Allt virtist þetta eðlilegt og
sjálfsagt og amaðist enginn við
öðrum.
Kirkjan nýja i Guadalupe er
mikið og undurfagurt mannvirki,
nánast hringlaga og þakið dregið
saman i háan turn yfir altarinu.
Helmingur hringsins, sá er fram
snýr að torginu er allur opinn.
Innan frá séð eru miklar svalir á
framhelmingi kirkjunnar og geta
góðborgararnirsetiö þarog fylgst
með. Þaðan er einnig unnt aö
ganga fram á svalir þær er út visa
að torginu. Haföi fréttaritari
Þjóðviljans mikinn hug á aö kom-
ast þangaö upp og taka myndir
yfir torgið og upp til altarisins þar
sem frummynd Meyjarinnar frá
Guadalupe trónar fyrir miðju.
Ekki ryndist auðvelt að komast á
svalirnar. Smðkingklæddur
Kér lifir hlið við hlið
evrópsk og indiánsk
menning i öllum
blæbrigöum, á einum stað
ber ein af annarri, ™
á öðrum stað blandast
allt saman i undarlega
hræru, sem virðist
heilsteypt og samræmd
og á sér hvergi sinn
lika á byggðu bóli.
■
sjentilmaöur er uppgangsins
gætti spurði um uppgönguleyfi.
Var oss tjáö að sækja þyrfti um
slikt leyfi með góöum fyrirvara.
Verður þvi uppgangan að biða
betri tima.
Undir kirkjunni eru kjallarar
og hvelfingar þar sem söfn eru
geymd, auk snyrtinga og minja-
gripasölu og siðast en ekki sist
einn merkilegur undirgangur. Er
þar opið upp og blasir þar mynd
Mærinnar við að baki altarisins.
Renna þar færibönd fram og aftur
i gólfinu, svo unnt sé að anna
þeim þúsundum er staðinn sækja
dag hvern. Kemst almúginn þar
næst Meynni, rennandi framhjá á
færibandi, tuldrandi bænir sinar
og signandi sig af ákafa.
Príslisti hvíluskápa
1 kjallara kirkjunnar er einnig
mikil grafhvelfing, þar sem
virðingarmenn þjóðarinnar og
aðrir auðmenn geta keypt sér og
fjölskyldum sinum hviluskáp aö
loknum hérvistardögum. Fylgir
hér prislistinn:
4 pláss: Fyrsta útborgun 650
pesos. — Mánaöarl. afborgun I 35
mán. 720 pesos. Samtals: 25.850
pesos.
6pláss: fyrsta útborgun 1150.50
pesós. — Mánaðarl. afborgun i 35
mán. 1145.70 pesós. Samtals:
41.250 pesos.
Allt greitt á tveimur árum veit-
ir 10% afslátt og staðgreiðsla
20%. Ljóst er að tryggustu
fylgjendur Mærinnar frá Guada-
lupe munu ekki margir hvila I
návist hennar að loknum
þrautagöngum þessa lifs.
Líkn og von
lífsbaráttu
Er nú mál að linni og verður þó
að draga nokkrar niðurstöður. A
þvi leikur varla vafi aö Mærin frá
Guadalupe er ekki einungis
sunnudaga-og tyllidaga fyrirbæri
meðal þjóöarinnar heldur lifandi
tákn i þjóðlifinu. Til hennar
sækja þeir minnimáttar likn og
von i erfiðri lifsbaráttu. Þeir
betur settu stija á svölum, votta
Meynni virðingu sina og láta
siöan grafa sig undir skikkjufaldi
hennar.
Mexikönsk kirkja er aö þvi leyti
frábrugðin evrópskri kaþólsku að
hér blandast saman indiánsk trú
og kaþólsk i merkilega, lifandi
heild. Og allt er þetta harla at-
hyglisvert i landi þar sem
gerningar kirkjunnar hafa ekkert
lagagildi. Kirkjuleg framkvæmd
á skirn, fermingu, giftingu eöa
greftrun er óþörf að mati rikisins.
Einungis borgaraleg gifting er
lögleg (trúaðir gifta sig siöan aft-
ur i kirkju) og fólk er einnig
grafiö borgaralega.
Allt ber þvi að sama brunni,
kirkjan er bara einn hluti af
þverstæðum mannlifsins hér i
landi. Kannski er hún lika hluti af
þeim tviskinnungi sem mjög svo
gætir i skiptum rikis og þegna,
þar sem Byltingin skrifast með
stórum staf, en gætir litt i raun,
þar sem kirkjan er nánast ekki til
að mati rikisins, en á sama tima
notuð sem plástur á sár alþýðu,
svo hún sætti sig við hlutskipti
sitt.
Bestu kveðjur.
Mexikó, 27. febrúar 1981.
Jóna og Sigurður.