Þjóðviljinn - 01.05.1981, Side 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 1. maí 1981
hvao

F æðingar-
orlofið
er mikil
réttarbót
Oft heyrist sagt að skelfing séu
nú þessir félagsmálapakkar, sem
verkalýöshreyfingin láti bjóöa
sér i kjarasamningum, innihalds-
litlir, þó almennt sé viðurkennt að
krónutöiuhækkanir einar dugi
verkafóiki skammt i verðbólg-
unni. Við ætlum hér að leysa utan
af einum slíkum pakka, — fæð-
ingarorlofinu, sem samið var um
i siöustu kjarasamningum haust-
ið 1980.
Verkalýðshreyfingin var löng-
um óánægð með það fyrirkomu-
lag sem var á greiðslum i fæðing-
arorlofi og um árabil haföi það
kerfi verið I endurskoöun. Sam-
kvæmt þvi fengu konur gretdda
dagpeninga á sömu forsendum og
um atvinnuleysisbætur væri aö
ræöai þær þurftu að uppfyila
sömu skilyrði, m.a. vera fullgildir
félagar I verkalýðsfélagi, þó ekki
þyrftu þær að mæta til skráningar
á hverjum degi. Margar fengu þvl
algera synjun. Þá var almenn
óánægja með að Atvinnuleysis-
tryggingasjóður stæði undir þess-
um greiðslum,enda er honum ætl-
að annaö hlutverk. Það var svo
s.I. haust að rikisstjórnin lofaði
úrbótum i þessu efni og þó lögin
um fæðingaroriof séu ekki fylli-
iega i samræmi við ýtrustu kröfur
verkalýöshreyfingarinnar er þó
að þeim mikil réttarbót.
Lögin voru sett 29. desember
1980 og tóku þau gildi 1. janúar
1981. Samkvæmt þeim skulu al-
mannatryggingar greiða þriggja
mánaða fæðingarorlof öllum
þeim konum sem lögheimili eiga
á íslandi og ekki eiga rétt á laun-
um i þriggja mánaða fæðingaror-
lofi. Það er ekki skilyrði aö kona
hafi unnið á almennum vinnu-
markaöi en þátttaka á vinnu-
markaðinum hefur hins vegar
áhrif á upphæð fæðingarorlofsins.
Greiðslurnar miðast
við tekjumissinn
Þorgerður Benediktsdóttir, log-
fræðingur hjá Tryggingastofnun
rikisins annast umsóknir um fæð-
ingarorlof i Reykjavik en um-
boösmenn TR á hverjum stað úti
á landi. Við litum inn hjá Þor-
gerði og spurðum hana fyrst
hvaöa regiur giltu um 'þessar
greiðslur.
Upphæðin I þriggja mánaða
fæöingarorlofi miðast við vinnu-
framlag á almennum markaði
siðastliðna 12 mánuöi og er skipt i
þrjá flokka eftir fjölda vinnu-
stunda. Ekki er gerð krafa um
samfellda vinnu eða á sama stað
heldur er það stundafjöldinn einn
sem gildir, sagði Þorgerður. Full
greiösla miðast við að kona hafi
unnið samtals 1032 stundir i dag-
vinnu undanfarna 12 mánuði, en
þetta jafngildir rúmlega hálfri
vinnu. Upphæðin i maimánuði er
5.620 nýkrónur.
Annar flokkur miðast viö 516 —
1032 stundir og fá konur sem i
honum lenda 2/3 hluta fæðingar-
orlofs eða 3.747 nýkrónur á mán-
uöi. 1 þriðja flokki er miöað við
515 dagvinnustundir eða minn^en
515 stundir jafngilda um þriggja
mánaða starfi. Greiðslur i þess-
um flokki eru 1/3 hluti eða 1.873
nýkrónur á mánuði. Þetta er sá
lágmarksréttur sem öllum kon-
um er tryggður meö lögunum og i
þessum flokki eru m.a. húsmæð-
ur, námsmenn og aðrir sem hafa
stundað litla eða enga vinnu á al-
mennum markaði. Upphæðirnar
hækka sfðan skv. 8. taxta Verka-
mannasambands Islands og næst
þann 1. júni.
— Hvernig er staöið að kynn-
ingu á þessum lögum?
Kynningarbæklingur Trygg-
ingastofnunar um fæðingarorlofið
liggur frammi á öllum sjúkra-
stofnunum á landinu, félagsmála-
stofnunum og fleiri opinberum
stöðum. Þar eru þessar reglur
skýrðar, hvernig eigi að sækja
um og hversu háar greiðslurn-
ar eru. Þá hafa félagsráðgjafar
sem starfa á Fæöingadeildinni
einnig umsóknareyðublöð,og eins
komum við upplýsingum á fram-
færi gegnum mæðra- og ung-
barnaeftirlitið auk hefðbundinna
leiða gegnum útvarp og dagblöð.
Ég held að á höfuðborgarsvæð-
inu og I kaupstööum úti um land
sé þessi kynning almenn og nokk-
uð góð, sagði Þorgerður, en hins
vegar er erfiðara að ná til hús-
mæðra I sveitum eins og gefur að
skilja.
Afturvirkni
að marki
Lögin sjálf tóku gildi 1. janúar
s. l., en giltu þrjá mánuði aftur i
timann eftir vissum reglum.
Þannig fengu konur, sem fæddu i
október 1980 greiðslur i einn mán-
uð, þær sem fæddu i nóvember i
tvo mánuði og þær sem fæddu i
desember i þrjá mánuöi. Það var
erfitt að ná til þessara kvenna og
t. d. gat Fæðingadeild Lands-
spitalans ekki gefiö okkur nöfn
þeirra sem þar höfðu fætt,en Fæð-
ingarheimiliö gat það hinsvegar.
Hér I Reykjavik hafa a.m.k.
hundrað konur sem fæddu á þess-
um þremur siðustu mánuðum
ársins fengið greitt fæðingarorlof
skv. þessari heimild.
500 greiðslur
í Reykjavík
— Hversu margar hafa þegar
notið þessa?
Þaö er erfitt að segja til um
það, þvi uppgjör utan af landi
berast ekki fyrr en i árslok. Hins
vegar er auðvelt að fylgjast með
þessu hér i Reykjavik og Trygg-
ingastofnunin hér hefur afgreitt
tæplega 500 mál frá áramótum.
— Hversu stór hluti er það af
fjölda fæðinga á sama tima?
Sú tala er ekki fyrirliggjandi,
enda segir hún litið, þar sem stór-
ir hópar eru utan við þetta kerfi,
þ.e. BSRB, BHM og bankamenn,
en þessir hópar höfðu áöur samiö
um þriggja mánaða greiðslur i
fæðingarorlofi fyrir sina félags-
menn.
— Er þá öllum konum tryggður
þessi lágmarksréttur?
Þaö er engin sem fellur alveg út,
en hins vegar er beðið eftir reglu-
gerð sem á að setja með lögunum
og mun væntanlega kveða nánar
á um ýmsa hópa svo sem þær sem
stunda sjálfstæðan atvinnurekst-
ur eða vinna fyrir tekjum inni á
heimilinu eins og dagmömmur
t.d. Sjálfstæðir atvinnurekendur
fá nú 1/3 og það hefur valdiö
óánægju.
— En er ekki llka óánægja hjá
öðrum sem lenda i þriðja flokki
og fá 1/3?
Jú, þessar greiðslur miöast við
vinnu utan heimilis og hugsunin
er sú aö bæta þann tekjumissi
sem konan verður fyrir i þriggja
mánaða fæðingarorlofi. Eðlilega
eru húsmæður óánægðar með
þetta, svo og námsmenn og þær
sem stunda stopula og litla vinnu.
Takmarkaður
réttur feðra
— Nú er feðrum gefinn kostur á
að nýta hluta af fæöingarorlofi
móður. Hvernig hefur þvi verið
tekið?
Það hefur litið verið notaö enn-
þá, en þó hafa nokkrir sótt um það
hér I Reykjavik. Mönnum finnst
að þetta borgi sig ekki og það er
ekki mikil ánægja meö að vinnu-
framlag konunnar skuli gilda en
ekki vinnuframlag karlsins þegar
greiöslurnar eru reiknaðar út. Þá
er nokkur óánægja með aö feður
hafi ekki sjálfstæðan rétt til or-
lofsins, heldur aðeins rétt á
launalausu leyfi, en reglurnar um
þetta eru þær að faðir á rétt á
greiðslu fæðingarorlofs siöasta
mánuð fæöingarorlofsins i stað
móður, ef móöir óskar þess. Hann
þarf aö tilkynna atvinnurekanaa
sinum þetta með þriggja vikna
fyrirvara og hann fær sömu
greiðslu i orlofinu og réttur
móðurinnar segir til um.
— En hvert snúa konur sér til að
fá þessar greiðslur?
Umsóknareyðublöð og upplýs-
ingar fást hér i Tryggingastofnun
rikisins, hjá umboðsmönnum TR
úti um land og á fæðingastofnun-
um. Umsókninni þarf að fylgja
fæðingarvottorð ef barnið er fætt,
en vottorð ljósmóöur eða læknis
um áætlaðan fæðingartima ef sótt
er um áður en barn fæðist. 1 lög-
unum er ákvæði um að fyrsta
greiösla geti farið fram mánuði
fyrir áætlaðan fæðingartima og
margar hafa notfært sér það
ákvæði. Þá þarf vinnuveitandi að
votta þann stundafjölda sem um-
sækjandi hefur unnið hjá honum i
dagvinnu s.l. 12 mánuði. Það er
hans að halda stundunum saman
og gefa upp laun fyrir þær, en
konan þarf að safna vottorðunum
saman sjálf ef hún hefur unniö
hjá fleirum ein einum atvinnu-
rekanda.
— Hvað tekur langan tima að
afgreiða þessar umsóknir?
Þaö tekur aðeins nokkra daga,
viku oftast næi; en hámarkið er 10
dagar hér i Reykjavik.
Fleirburar og
fósturbörn
— Hverjar fá greiöslu I fjóra
mánuði?
Fæðingarorlof greiðist alltaf i
þrjá mánuði nema I sérstökum
undantekningartilfellum i fjóra,
aldrei lengur. Þessi undantekn-
ingartilvik eru fleirburafæðingar,
þá er alltaf greitt i f jóra mánuði,
og ef móðir er veik fyrir barns-
burð eða barnið veikt þannig að
það þarfnast sérstakrar umönn-
unar, en þá þarf læknisvottorð að
fylgja. Tryggingayfirlæknir úr-
skurðar i tveimur siðarnefndu til-
vikunum.
— Hvað með fósturforeldra?
Þeir sem ættleiða börn eða taka
til fósturs eða uppeldis eiga rétt á
tveggja mánaða fæðingarorlofs-
greiðslu ef barnið er undir fimm
ára aldri og fólk getur sótt um
strax og fósturráðstöfun er gerð
og verða þá að fylgja vottorð um
hana. Þessar greiðslur miöast við
fyrsta flokk.
— Lita konur á þetta sem ölm-
usp.eins og gert var hér fyrr á
árum meö greiðslur frá bæ eða
riki?
Nei, ég verð ekki vör við það.
Þvert á móti finnast mér konur
vera mjög áhugasamar um að
nýta sér þennan nýfengna rétt og
ef eitthvaö er finnst þeim hann
mætti vera rýmri og ná til feðr-
anna lika. En miðað við gamla
kerfiö er aö þessu mikil réttarbót
sem ailir ættu að vera ánægðir
með, sagði Þorgerður Benedikts-
dóttir að lokum.
Rætt við ÞORGERÐI BENEDIKTSDOTTUR hjá Tryggingastofnun ríkisins