Þjóðviljinn - 31.12.1981, Qupperneq 3

Finimtudagur 31. desember 1981. ÞJÓÐVXLJINN — SÍÐA 3
Jakob S. Jónsson skrifar um kvikmyndir
Jón Oddur og Jón Bjami
Stöðugt eru að koma fram nýj-
ar sannanir um mátt og megin is-
lenskrar kvikmyndageröar.
Margar nýjar kvikmyndir hafa
verið gerðar á undraskömmum
tima og það er að sönnu merki-
legt, hversu fjölbreyttar þær eru
að gerð og taka fyrir margvisleg
efni. Auðvitað er þó of snemmt að
ætla sér að rekja einhverja þróun
i islenskri kvikmyndagerð nútim-
ansennsem komið er. En visirinn
er þó svo sannarlega efnilegur og
á væntanlega eftir að leiða margt
gott af sér.
Islenskir kvikmyndargerðar-
menn — handritshöfundar og
leikstjórar — leita mjög gjarnan i
bækur, þegar þeir velja sér efni
til að kvikmynda. Að mörgu leyti
er þetta skiljanlegt. Bækur hafa
ávallt vakið áhuga okkar Islend-
inga, við höfum gaman af bókum,
og hvi skyldi okkur þá ekki finn-
ast gaman að sjá sögupersónur
bókanna birtast ljóslifandi á
kvikmyndatjaldinu? Þó felur
þessi háttur i sér margar vara-
samar gildrur, sem ekki hefur
alltaf tekist að þræða hjá i is-
lenskum kvikmyndum. Hvaða
hugmynd gerir lesandi sér um
einhverja tiltekna sögu og per-
sónur hennar?
Þær hugmyndir eru sjaldnast
mjög eins. Og það getur verið aö
verr sé af stað farið en heima set-
ið, þegar á að fara að kvikmynda
þekktar bækur, að bregða lifi i
kunningja allrar þjóðarinnar.
Ekki er þetta sist spurning um
leiðir i túlkun á bókinni, sem til
grundvallar liggur.
Þvi er þetta nefnt, að kvik-
myndin um Jón Odd og Jón
Bjarna byggir á bókunum þrem-
ur um þessa kostulegu og kot-
rosknu tvibura, og handritshöf-
undur leyfir sér að fara frjálslega
með söguþráð bókanna.
Það er auðvitað alltaf svo, þeg-
ar um kvikmyndir byggðar á bók-
um er aö ræöa, aö einn saknar
margs úr bókinni, sumir sakna
einhvers og aðrir vildu gjarnan
sjá öðru sleppt á móti. Hjá þvi
verður eðlilega ekki komist. Og
margt af þvi, sem i bókunum er
að finna hefði ég gjarnan kosið að
sjá i kvikmynd en er ekki að finna
i mynd Þráins Bertelssonar. Það
út af fyrir sig skiptir svo sem ekki
neinu höfuðmáli, það er smekks-
atriði, og maður verður nú einu
sinni að bita i það epli aö smekkur
manna er misjafn.
Um hitt verður vart deilt, að
þótt bækur Guðrúnar Helgadóttur
um þá bræður Jónana Odd og
Bjarna séu auðvitað bráðfyndnar
bókmenntir, þá eru þær einnig al-
varleg lesning. Mikil áhersla er á
það lögð i bókunum, að þeir — og
aðrir, fullorðna fólkið meðtalið —
dragi einhvern lærdóm al' þvi sem
gerist og auki við þekkingu sina á
sjálfum sér, öðru fólki, umhverf-
inu.
Ég er ekki frá þvi, að ef bæk-
urnar þrjár um Jón Odd og Jón
Bjarna, foreldra þeirra, systkini
og vini, nánasta umhverfi og allt
þaö fólk sem á vegi þeirra verður
séu grannt skoðaðar, þá megi i
þeim finna þróunarsögu, sem er
dálitið merkileg. Söguna af þvi,
hvernig Jón Oddur og Jón Bjarni
komastaðnokkru til manns. Ekki
sist þess vegna held ég að sögur
Guðrúnar Helgadóttur af Jóni
Oddi og Jóni Bjarna teljist góðar
barnabókmenntir.
I kvikmyndahandritinu er sag-
an af Kormáki afa n.k. umgerð
atvika, sem tind eru héðan og
þaöan úr bókunum þremur og at-
burðarásin verður fyrir vikið öll
dálitið grautarleg. Það þarf i
sjálfu sér ekki að vera verra —
raunar hygg ég að það hefði verið
óðs manns æöi að ætla að gera
minnstu tilraun til að sleppa engu
en halda öllu úr bókunum. En fyr-
ir vikið verður kvikmyndin
snubbóttari en hún hefði þurft að
vera, hvert atvik stendur út af
fyrirsig, án verulegra tengsla við
það sem á undan kemur eða eftir
fer.
Og óneitanlega verður sú
mynd.sem dregin er upp af aðal-
persónum bókanna, þroska
þeirra og nánasta umhverfi
klénni fyrir vikið.
Hitt skiptir ef til vill meira
máli, að glaðværðin i frásögninni
helst að mestu óspillt og kimnin
fær virkilega að njóta sin. Lær-
dómnum er auðvitað ekki varpað
fyrir róða að öllu leyti — það íá
þeir bræður (og kvikmyndaáhorf-
endur) að reyna einkum i tvö
skipti: i sögunni af Selmu litlu,
hinni vangefnu systur Lárusar
vinar bræðranna og svo þegar
Jón Oddur skrökvar þvi að Soffiu
að Jón Bjarni hafi orðið undir
öskubil til að reyna ást hennar.
Og þab var reyndar i sögu Selmu
sem mér fannst úrvinnsla bæði
handritshöfundar og kvikmynda-
leikstjóra og tökumanns heppnast
best. Þar fléttaðist saman allt i
senn: alvara, kimni, spénna og
sorg á svo elskulegan og guðs-
blessunarlega tilgerðarlausan
hátt að betur varð ekki gert.
Ekki verður svo skrifaö um is-
lenska kvikmynd, aö ekki sé
minnst á hljóðupptökuna, þennan
eilifðarhöfuðverk og skaðvald is-
lenskra kvikmynda. Hún heyrðist
mér yfirleitt standa vel fyrir sinu
og er það vissulega vel — hitt
verður þó að nefna, að margir
leikenda hefðu mátt tala ögn
skýrar, til að orð þeirra skildust
til fulls, svo ekki hefði reynst
nauðsynlegt að geta i eyður i
setningum. Þetta er að sönnu
hvimleiður galli, einkum þar sem
langflestir leikendur skila sinu á-
gæta vel — og reyndar get ég ekki
stillt mig um að nefna sérstak-
lega hlut foreldra Jóns Odds og
Jóns Bjarna: Steinunnar Jóhann-
esdóttur og Egils Ólal'ssonar.
Samræður foreldranna við þá
bræður á átakastundum útskýr-
inga á lifsins eðli, voru jafn eðli-
legar og þær voru tilgerðarlaus-
ar. Þegar þau eiga alvarlega
stund með bræðrunum eftir að
þeirhafa logiðað Soffiu um dauða
Jóns Bjarna undir öskubilnum,
urðu viðbrögð þeirra og fas trú-
verðugt fyrst og fremst vegna
þess hve hófstilltur leikurinn var
hjá Steinunni og Agli. Og það
verður að segjast eins og er, að
þeir bræður Páll og Wilhelm Sæv-
arssynir skila tviburunum ágæta
vel: prakkaraskapurinn og gásk-
inn er ósvikinn, þegar þess gerist
þörf, og jafn ágætlega koma þeir
til skila alvörustundum lifsins.
Ekki verður heldur hjá þvi
komist að nefna Gisla Halldórs-
son I hlutverki Kormdks afa, sem
aldrei var til: hann vakti ósvikna
kátinu áhorfenda fyrir fas sitt og
óstöðvandi malanda, og mikiö
varð maöur glaður að sjá hann
sigla heilan á húfi i trygga höfn
hjá Agústu Hansen.
Jón Oddur og Jón Bjarni er
fyrst og fremst skemmtileg kvik-
mynd. Að þvi er ég fæ best séð,
hefur tekist að halda i henni til
haga þeirri ágætu fyndni, sem er
að finna i sögunum af þeim
bræðrum — og það tel ég mestan
kost hennar. Hinu er svo ekki að
leyna eins og er um ílestar is-
lenskar kvikmyndir, að greini-
lega hefði mátt gera betur. Mér
segir þó s vo hugur um, að þá hefði
þurft að kosta til allmiklu meira
fé.
En hvað sem þvi liöur: Að-
standendur Jóns Odds og Jóns
Bjarna mega ágætlega við una.
Þeim hefur tekist að skapa á-
horfsverða kvikmynd, kvikmynd
fyrir alla ljölskylduna að
skemmta sér við, og það er hreint
ekki svo litið. Og það er full á-
stæða til að óska aöstandendum
myndarinnar til hamingju með
árangurinn.
—jsj.
Jakob Jakobsson fiskifræðingur
Þokkalegt ástand
botnfisktegunda
— Hvað ber komandi ár í
skauti sér varðandi okkar
helstu atvinnugrein, fisk-
veiðarnar? Þessa spurn-
ingu bárum við undir
Jakob Jakobsson, fiski-
fræðing.
— Ef viö tölum fyrst um þorsk-
inn þá er þorskstofninn i þokka-
legu ástandi og má þakka það
tveimur sterkum árgöngum, sem
nú bera veiðina uppi, en það er
1973 árgangurinn og 1976 ár-
gangurinn. Báðir eru þeim mjög
sterkir, en þvi miður hafa siðustu
5 áratugirnir verið i meöallagi
eöa löku meðallagi. Þess vegna
ætti komandi ár að geta veriö
gott, en lengra fram i timann vil
ég ekki spá.
— En hvað meö aðrar fiskteg-
undir?
— Um loðnuna hefur svo mikið
verið rætt i haust að þar er engu
við að bæta. Sildin aftur á móti
hefur svo litið veriö aö striða mér
i haust, mér hefur ekki tekist að
koma við bergmálsmælingum
vegna þess hve einkennilega hún
hefur haga sér. Ég á samt von á
þvi að ástand sildarstofnsins sé
þokkalegt. Um ýsustofninn er það
að segja að i ár var lagt til aö
veidd væru 60 þúsund tonn og á
næsta ári er magnið svipaö eöa
kannski aöeins hærra.
Samkvæmt úttekt, sem gerð
var á karfastofninum hér við land
á sl. vori, viröist hrygningar-
stofninn fara minnkandi, þ.e.
karfi 16 ára og eldri. Arið 1967 er
talið að hann hafi verið 500
þúsund tonn en sé kominn niður i
250þúsund tonn. Ljóst virðist sem
stofninn sé ofveiddur.og þar sem
mjög seinlegt er að ná karfastofn-
inum upp, sé hann ofveiddur, er
hér um óheilla þróun að ræða.
En sé litiö á málin i heild, þá
ætti ástandiö næsta ár aö vera
alveg þokkalegt, sagöi Jakob að
lokum. _s-dór
Páll Bergþórsson veðurfræðingur
Meðalmennska
í veðurfarinu
Eins og þú veist, þá getur
veriðerfittaðspá fyrir um
veður morgundagsins,
hvað þá til lengri tíma,
þannig að afar erfitt er að
spá fyrir um tíðarfar kom-
andi árs, sagði Páll Berg-
þórsson veðurf ræðingur,
er við spurðum hann hvort
hann lumaði á þeim vís-
dómi að geta spáð um
tíðarfar komandi árs.
— Nú kemur það fram hjá
ykkur á Veðurstofunni að hitastig
hefur farið lækkandi jafnt og
þétt hér á landi sl. 40 ár eöa svo.
— Já, það er rétt, eftir hið mikla
hlýindaskeið á norðurhveli jarðar
á árunum 1920 til 1930 hefur
kólnað jafnt og þétt. Þaö er afar
erfitt að skýra þetta og að greina
á milli orska og afleiðinga. Þó er
ljóst að isalög I Norður-Ishafinu
ráða hér miklu um. Þau voru meö
allra minnsta móti á árunum
milli 1920 og 1930, en hafa vaxið
hægt siðan.
— Ef við tökum meðalhita frá
þvi að mælingar hófust hér á
landi, hvar erum við þá stödd um
þessar mundir?
— Við erum á meðalpunktinum,
ef hitinn er tekinn frá þvi að mæl-
ingar hófust hér á landi fyrir 136
árum. Um framhaldiö veit auö-
vitað enginn en þróunin, einkum
sl. 15 ár hefur veriö sú að hitinn
fer lækkandi. En eins og ég sagöi
er erfitt að spá fyrir um næsta ár,
auðvitað ræðst hitastig her á
landi all mikið af þvi hvort hafis
kemur að landinu eöa ekki. Ætli
maður segi ekki aö viö eigum von
á meöalári 1982.
— Þú 'nefndir hafisinn. Hvernig
eru horfurnar með hann?
— Þar getur brugöið til beggja
átta. Ekkert bendir eindregið til
þess að isavetur sé i vændum, en
heldur ekkert, sem bendir til þess
að enginn hafis komi uppað land-
inu i vetur eöa vor, en stundum er
hægt að sjá nokkuð fyrir til
hvorrar áttar bregður i þessu
efni. Ætli við segjum ekki aö það
verði með hafisinn eins og hita-
stigið að meöalár verði i þessum
efnum.