Þjóðviljinn - 29.01.1982, Blaðsíða 7

Föstudagur 29. janúar 1982 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 7
Ragnar Gíslason
kennari skrifar:
Nemendur
og
námsgögn
— opið bréf til foreldra
nemenda á grunnskólaaldri
Kæru foreldrar!
Hveryrðu viðbrögðykkaref þið
fengjuð i hendur 221 kr. og væri
sagtað fyrirþá upphæð ættuð þið
að sjá barni ykkar fyrir öllum
þeim námsgögnum sem það ætti
að nota i einn vetur i grunnskóla-
námi? Mig grunar að skrýtinn
svipurkæmiá einhvern, spurnar-
svipur. En ég er lika handviss um
að sá svipur yrði enn skrýtnari
þegar viðkomandi væri tjáð að
þessi upphæð, 221 kr. er sá
skammtur sem ætlaður er til
þessa nota á fjárlögum fyrir það
herrans ár 1982. HUn er einfald-
lega fundin með þvi að deila fjár-
veitingu til bókaútgáfu Náms-
gagnastofnunar með fjölda
grunnskólanemenda i landinu.
Foreldrar geta siðan i rólegheit-
um reiknað Ut hvað þessi upphæð
er hátt hlutfall af opinberum
gjöldum þeirra!
Nú í vetur hefur orðið nokkur
umræða um grunnskólann og að-
búnað nemenda og kennara.
Frumkvæði að þessum umræðum
hefur Kennarasamband Islands
haft og er það vel að kennarar
Nýtt námsefni i stærðfræði fyrir
grunnskólanemendur. Náms-
bækur hafa á undanförnum arum
tekið stakkaskiptum hvað varðar
frágang og útlit, en útgáfa hjáip-
arefnis er I lágmarki.
gangi þannig fram fyrir skjöldu
sem málsvarar nemendar En
hvað með foreldra, er ekki mál til
komið að þeir ihugi þessi mál og
láti f sér heyra? Eru þeir ekki
þegar öllu er á botninn hvolft
sterkustu málsvarar barna sinna.
Undirritaður, sem hefur starf-
að sem kennari og er nú starfs-
maður Námsgagnastofnunar er
jafnframt faðir tveggja barna i
grunnskóla. A þessa grein er þvi
allt eins hægt að lita sem rödd úr
hópi foreldra.
Skoðun mina á ofangreindu get
égstrax látiði ljós: Umrædd upp-
hæð er grátbroslega lág og byst
ég við að þeir sem taka sterkt til
orða myndu kalla hana smánar-
blett á grunnskólanum. En slik
stóryrðiduga skammtog þvi ætla
ég i stuttu máli að reyna að reifa
þessi mál og leita skýringa á
þessu bága ástandi.
Þróun námsbókaútgáfu
Allt frá árinu 1937 hefur Rikis-
útgáfa námsbóka (nú Náms-
gagnastofnun) annast úthlutun á
námsbókum til barna- og ungl-
ingaskóla og siðar grunnskóla.
Fram að sjöunda áratugnum var
þessi starfsemi einföld i sniðum.
Rikisútgáfan lét prenta 1-2 náms-
bækur i' hverri námsgrein og
dreifði siðan til hvers nemanda i
skólunum. Litil breyting var á
innihaldi bókanna á milli ára, titl-
ar voru fáir og upplög gifurlega
stór og þar með fjárhagslega
hagkvæm. Að mati undirritaðs
mótaði efni þessara námsbóka
þau viðfangsefni sem unnið var
að i skólunum á þessum tima og
gerirraunarenn. Notkun annarra
gagna en bóka var litil, skólamir
notuðu jú landakort og fáein önn-
ur gögn,en bókin, taflan og kritin
skipuðu öndvegið i kennsluhátt-
um. bessa sögu þekkja ugglaust
flestir foreldrar sem þetta lesa.
Arið 1957 senda RUssar upp
fyrsta gervitunglið, Spútnik, og
hversu ótrúlegt sem það er þá
telja margir að þetta geimskot
hafihaft afdrifank áhrif á þróun
námsgagnaframleiðslu i heimin-
um. 1 Bandarikjunum heyrðust
háværar raddir um að þarlendir
skólar sinntu ekki tæknimenntun
sem skyldi og athyglin beindist að
skólunum, sér i lagi raungrein-
um. Fé var veitt til endurskoðun-
ar á þessum máium og i kjölfarið
sigldi nýtt námsefni, ný náms-
gögn og siðar breyttir kennslu-
hættir og skdlar. bessi hreyfing
hafði einnig sin áhrif á önnur svið
en raungreinar og á fáum árum
mótaðist ný stefna i námsgagna-
útgáfusem vissulega hafði viðtæk
áhrif i öðrum löndum heimsins og
þar á meðal hér á landi.
Upp úr 1960 bárust hingað til
lands ferskir straumar i kennslu-
málum.Margir kennarar beindu
augum sinum að kennsluháttum i
skólunum. Yfirheyrslu- og fyrir-
iestraraðferðir voru gagnrýndar
og áhugirm beindist að þvi að
virkja nemendur i námi sinu og
styðja sjálfsnáms og samvinnu
nemenda. í mörgum skólum
spreyttu nemendur og kennarar
sig á því að vinna með svonefnd-
um hópvinnuaðferðum, en fyrir-
myndin að þeim vinnubrögðum
var einkum sótt tii hinna Norður-
landanna. Nýstárleg og handhæg
kennslutæki bárust til landsins,
myndvarpinn, ódýrari og hag-
kvæmari skyggnuvélar og segul-
böndin leystu stálþráðinn af
hólmi. Framfarir i plastiðnaði
fæddu af sér fjölbreyttari h'kön og
ný tækni i prentun hafði i för með
sér aukið framboð á ýmiss konar
litprentuðum gögnum. betta á-
samt breyttum vinnubrögðum
leiddi m.a. að þvi að svonefnd
biöndun ibekki var reynd I nokkr-
um skólum og varð á áttunda ára-
tugnum nær algild regla i bekkj-
arniðurröðun.
Vissulega höfðu þessir straum-
ar áhrif hérlendis, en þó ekkert i
likingu við þá byltingu sem varð
viða annars staðar. Sú fram-
leiðsla á nýsigögnum (hljóð- og
myndrænu efni) sem tiðkaðist er-
iendis varð litil sem engin hér-
lendis og standa þau mál þvimið-
ur litið breyttenn þann dag i dag.
Setning grunnskólalaga,
skólarannsóknadeild
bessar hræringar á sjötta og
sjöunda ártugnumhöfðu m.a. þau
áhrif að undirbúin voru og samin
ný lög um barna- og unglinga-
skóla. Grunnskólalögin voru sið-
Fyrir hvern nemanda i grunnskóla fær bókaútgáfa Námsgagnastofnunar aðeins 221 kr. bessi upphæð
dygðiekkieinu sinni fyrir nauðþurftum ef ekki kæmi til margnýting námsbóka I grunnskólum.
an samþykkt á alþingi 1974 og
skyldi gildistakan verða á næstu
10 árum þar á eftir.
1 upphafi þeirrar umræðu sem
varð um væntanlega skólalöggjöf
var sett á fót ný deild innan
Menntamálaráðuneytis, skóia-
rannsóknadeild. Fljótlega eftir að
deildin tók til starfa var ljóst að
eitt brýnasta verkefnið i grunn-
skólanum var gagnger endur-
skoðun og nýsamning á námsefni
og námsskrá.
Vissulega hafði Rikisútgáfa
námsbóka ekki farið varhluta af
þeirri þróun sem orðið hafði. Titl-
um hafði fjölgað nokkuð og náms-
bækur urðu vandaðri og myndefni
gert hærra undir höfði en áður.
bað breytti þó ekki þeirri stað-
reynd að innihald flestra bókanna
var það samaog áður, jafnvel allt
frá árinu 1920 og margt var orðið
úreltog ekki i takt við skólamála-
þróunina.
A vegum Menntamálaráðu-
neytis voru settar á fót nefndir i
flestum námsgreinum sem ætlað
var að gera tillögur um þessa
fyrirhuguðu endurskoöun náms-
efnis. Fljótlega voru ráðnir
námsstjórar og námsefnishöf-
brátt fyrir fjárskort hefur Náms-
gagnastofnun reynt að gefa út
hjálpar- og stuðningsefni i
kennslu. Hér má sjá veggmyndir
til notkunar f dönskunámi.
undar tii að annast verkið. Um og
upp úr 1970 hefst siðan útgáfa á
nýju námsefni i flestum greinum
og annaðist Rikisútgáfa náms-
bóka framleiðslu þess.
Bylting?... og þó!
As.l. 10 árum hefur orðið geysi-
leg þróun i Utgáfu námsefnis hér
á landi. Að sumu leyti mætti kalla
þetta byltingu, en þvi miður;
herslumuninn vantar og jafnvel
meira en það.
f fyrstu áætlunum skólarann-
sóknadeildar var gert ráð fyrir
þvi að námsefni væri þannig úr
garði gert að það höfðaði til sem
flestra skynsviða barnsins, þann-
igaðkröfur um fjölbreytta fram-
setningu voru allmiklar. Var al-
gengt að gert væri ráð fyrir eins
konar kjarnanámsbók, kennslu-
leiðbeiningum, hjálpar- og ýtar-
efni, vinnuheftum, vinnuspjöld-
kemarasambamd
^ÍSLANDS
um, skyggnuflokkum, glærum og
hljóðefni.
En hvað gerist? 1 flestum til-
fellum hefur kannski náðst að
gefa út kjarnabókina og e.t.v.
kennsluleiðbeiningar og í besta
falli einshvers konar vinnuhefti.
Framboð á hljóð- og mynefni til
notkunar i kennslu er i lágmarki.
Að mati undirritaðs er ástæðan
þessi: begar frá upphafi hafa
fjárveitingar til þessarar starf-
semi verið langt frá þvi sem
sæmandi er. Menn höfðu einfald-
lega ekki efni á þvi að fram-
kvæma hlutina og því var sá kost-
ur valinn að klóra þó i bakkann og
gefa það út sem hægt væri fyrir
fjárveitingar. Hugmyndir um
hljóð-og myndefni, hjálparbækur
og önnur námsgögn voru lagðar
til hliðar, og höfundar og notend-
ur námsbókanna, aðlöguðu sig
þessum aðstæðum og treystu ekki
á þessi gögn og rýrðist þar með
notagildi hins nýja námsefnis.
Um þverbak keyrði þó árið 1980
þegar Námsgagnastofnun (áður
Rikisútgáfa námsbóka) komst i
slika fjárþröng að hún gat ekki
einu sinni gefið út það kjarna-
námsefni sem henni bar. Nem-
endur og kennarar fengu ekki i
hendur eitt af mikilvægustu verk-
færum námsins, námsefnið sjálft;
hvað þá ýmis hjálpargögn til að
glæða efnið lifi og stuðla að skiln-
ingsauka og fjölbreytni. Sem bet-
ur fer sáu yfirvöld að sér og bættu
úr þannig að hægt var að sinna
brýnustu þörfinni.
Aðurgreint er enn ergilegra
þegar litið er til þess að bæði
starfsmenn Námsgagnastofnun-
ar og grunnskólanna hafa lagt á
sig mikla vinnu til að spara
námsbækur. Frágangur þeirra
hefur verið vandaður, þannig að
unnt væri að margnýta þær, þ.e.
nota aftur og draga þannig úr
endurprentunum. betta er einnig
höfuðástæðan fyrir þvi að um-
ræddar 221 kr. duga Námsgagna-
stofnun til að sinna brýnustu þörf-
um skólanna.
Námsgagnastofnun, ný
lög og reglugerð
Arið 1979 samþýkkti alþingi ný
lög um Námsgagnastofnun. Voru
þar með Rikisútgáfa námsbóka
og Fræðslumyndasafn rikisins
sameinuð, en hinni nýju stofnun
erskv. lögunum ætlað mun viða-
meira hlutverk en fyrrgreindum
stofnunum.
Má vera að alþingismenn hafi
með samþykkt laganna haft
spamað i huga, en allir sem lögin
lesa sjá að slikt hlýtur að byggj-
ast á misskilningi.
Að minu mati og annarra voru
lögin nánast staðfesting á þeirri
þróun sem áður hefur verið lýst
og visuðu einnig veginn fram á
við. En þvi miður: siðan stofnun-
in hóf starfsemi sina hafa fjár-
lagatillögur hennar verið skornar
niður um 50% að m eðaltali og má
vera ljóst að slíkt setur alla áætl-
anagerð og stefnumörkun úr
skorðum. Einnig virðist ekki
rikja skilningur á þv.i að þessi
starfsemi þurfiþak undir höfuðið,
en það er önnur saga.
Staðan idag er þvi ekki árenni-
leg. Stórhuga og framsýnar áætl-
anir um eflingu námsgagnaút-
gáfu á landinu eiga nú undir högg
að sækja. begar er ljóst að viö
höfum dregist aftur úr nágranna-
þjóðum okkar og annarra sem við
berum okkur gjarnan saman við.
Spruninginerhvortviðséum ekki
á leið afturábak: við verðum það
aRént ef ástandið helst óbreytt.
Kæru foreldrar, nú er ég farinn
að mæla i kvörtunartón og það er
ekki gott.
Mér list bara ekki á blikuna. 1
þjóðfélagi okkar haf a nú á s.l. ár-
um orðið miklar breytingar. ör
tækniþróun hefur breytt ásýnd
þjóðlifs okkar. Aukin fjölmiðlun
og bylting i dægrastyttingariðn-
aðinum togar börnin til sin. bað
er svo auðvelt að fljóta með
straumnum, átakalaust. Skólinn
getur þarna spornað á móti með
því að bjóða nemendum upp á
krefjandi viðfangsefni, frjórra og
skapandi verkefna sem efla hug-
inn og gera hann sterkari til að
velja og hafna. En hvernig i ó-
sköpunum á skólinn að sinna
þessu mikilvæga verkefni sinu
þegar hann er á góðri leið með að
daga uppi eins og hvert annað
Með þessari einingu i samféiags-
fræði fyrir 4. námsár fyigja 3
nemendabækur, 3 iitil ýtarefnis-
hefti, vinnublöð, hijómband,
myndræma og kennsluleiðbein-
ingar. bvi miður heyrir útgáfa af
þessu tagi enn til undantekninga.
steintröll? bað er nefnilega ekki
aðeins sótt að skólanum hvað
varðar námsgögn, heldur er að
honum þrengt á fjölmörgum svið-
um öðrum. Að minu mati er svo
langt komið að þessi sparnaður,
svonefndi, fer að reynast okkur
dýrkeyptur og eins og stjórn-
málamennirnir segja þjóðhættu-
legur.
Ég veit hins vegar að á Islandi
er harðdugleg og kjarkmikil
kennarastétt sem ber virðingu
fyrir nemendum sinum og reynir
að ná þvi besta út úr aðstæðum
hverju sinni, en allthefur si'n tak-
mörk.
begar öllu er á botninn hvolft,
þá eru það börnin okkar, nemend-
ur grunnskólanna sem eru þol-
endur i' þessu máli. Mér finnst
timi til kominn að landsmenn
beini augum sinum að þessum
mikilvæga þætti og sameinist um
að meta hann á þann hátt sem
ber. Nemendur, foreldrar og
kennarar ættu vel að geta sam-
einast i þvi' að stuðla að breyttu
gildismati i þjóðfélagi okkar. Við
getum ekki lengur horft upp á að
nemendur grunnskólanna fái að-
einsmola úr þjóðarkökunni i stað
þeirrar sneiðar sem þeim ber og
okkur er skylda að sjá þeim fyrir.
Með bestu kveðju.
Ragnar Gislason, kennari