Þjóðviljinn - 29.01.1982, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 29. janúar 1982
m
bókmenntrir
Thor Vilhjálmsson:
The Deep Blue Sea,
Pardon the Ocean
Loon Books 1981
Aö fá gefna út ljóöabók hjá forlagi er viöast hvar
mun erfiöara en á tslandi. Þaö sætir þvi tiöindum aö
vestan hafs er nýlega komin út ljóöabók eftir Thor Vil-
hjálmsson, frumsamin á ensku. Ber hún hiö sérstaka
heiti The Deep Blue Bea, Pardon the ocean og geymir
30 ljóð.
1 fyrstu bók Thors, Maðurinn er alltaf einn, birtust
nokkur ljóö og þóttu ákaflega nýstárleg eins og reynd-
ar sú bók i heild. Slðan hvarf Thor frá ljóöagerö, eöa
réttara sagt frá samningu texta meö yfirbragöi og út-
liti ljóös. Þaö er nefnilega engin goögá er hann kveöst
hafa fullnægt yrkingaþörf sinni á islensku meö prósa-
'•ituninni. Prósi Thors hefur einatt verið mjög ljóö-
ræ.in, lifiö er skoöað meö lýrfskum stemningum og
myndsækni ljóðsins. Ég læt nægja eitt dæmi, kannski
óvenju skýrt, úr siöustu skáldsögu Thors, Turnleikhús-
inu (s. 57):
Þá er þessi strönd auð. Utan hugsun sendi svip af
ööru sviöi af öörum tima þessa sviös sindur af
sumri inn á vindstrokna vetrarmynd snæland viö
sæ soilinn frosnir pollar sem voru speglar skýja og
fugla og einfara vorsins um þessa strönd og sumars
sem hvarf kannski hausts sem bar nokkur strá bik-
arblöö af rós og blaö af hlyni i naust þar sem bátur-
inn grotnar niöur, fúnar.
En Thor hefur samt þurft tilbreytingu frá skálda-
sagnarituninni og hana hefur hann fundiö i ljóöagerö á
ensku. Vegna sérstöðu þess arna finnst mér hvorki
ákjósanlegt að skipa þessum ljóöum i ljóöahefö hinna
enskumælandi þjóöa né þá heldur með islenskum nú-
timaljóöum og mun frekar skoöa þau meö tilliti til fyrri
bóka höfundar.
Thor Vilhjálmsson er kunnastur sem prósahöfundur en
hann fæst einnig viö teikningar og málverk, og I þess-
um ritdómi er fjallaö um ljóöabók sem hann hefur
frumsamiö á ensku.
þroskast og eflst meö árunum en þessi bók sýnir aö lifs-
sýn hans er i mörgum meginatriðum hin sama og fyrr
(kvæðiö Empty Eyes minnir m.a.s. mjög á sumar sög-
urnar i fyrstu bók höf.: óhjákvæmilegur skilnaöur
elskenda, tómleiki, einmanakennd). Thor er ekki
bjartsýnn á stööu einstaklingsins i veröldinni. Hægt er
að sjá nútimamanninn fyrir sér i kvæöinu Cling sem
hlekkjaöan fanga i dimmum bergskúta. En fanginn
hefur enn hugmynd um frelsiö og lifsönginn og hvatn-
ing skáldsins er: „cling to the convict’s hope”. Og i
öörum kvæöum (t.d. Life is life is og Let Us Wait) kem-
ur fram krafa um líf, krafa sem sannarlega er tima-
bær.
Þaö eru fáir annmarkar á þessari bók. Einu ágallarn-
ir eru kannski sprottnir af fyrrgreindum margbreyti-
leika kvæöanna (sem jafnframt er þó mikill kostur viö
verkiö). Þannig finnst mér Thor daprast flugiö, hann
slakar á frumleikanum er hann yrkir i stfl viö sum
skáld sem stundum eru kennd viö 68 kynslóöina. I
kvæöinu Kill segir m.a.:
The people we kill in Vietnam
they don’t get their name in the papers
we don’t know their smile from
Colgate ad on TV
we don’t know they only use Deluxe
Einnig vil ég finna að óþarfa yfirlýsingu i siöasta er-
indi hins annars ágæta kvæðis Our Drifting Eyes En-
counter sem fjallar um hryöjuverk gegn Gyöingum
Þaö er ólikt Thor aö þurfa aö heröa á þvi sem þegar
hefur komist til skila.
Ekkert gengisfall
Þaö er mjög athyglisvert aö bera ljóö þessi saman
viö hinn ljóöræna prósa Thors. Hér hefur höf. ekki
svigrúm fyrir hinn magnaða oröflaum sem hann er
annars kunnur fyrir, myndfletirnir eru ekki eins hraö-
skynjaöir, myndir spretta ekki eins ört út úr annarri.
Efnið er allt samamþjappaöra og knappara án þess aö
nokkurs staöar sé slakaö á sjalfu myndsæinu. Hér
feröumst viö ekki eins hvatlega milli tima- og at-
burðsviða (nema þá helst i kvæöinu La tomba di Giu-
lietta a Verona). En innan hvers kvæðis eru oft marg-
brotnar visanir, tákn eru á tiöum flókin og snúast jafn-
Maimeskjan í heimmum
Ensk máltilfinning
Aöur haföi ég kynnst enskukunnáttu Thors i ritgerð
sem birtist i Times Literary Supplement, og i ljóöunum
fæst staöfesting á þvi hversu mikil tök hann hefur á
þessu máli. Þessi galdrakarl islenskrar tungu hefur
ekki látiö sitja viö móöurmáliö eitt. Ljóöin eru ort af
enskri máltilfinningu (þó hann beiti enskunni stundum
óvanalega, rétt eins og islenskunni), hvergi sjást þess
merki aö. hann hafi leitaö orös gegnum islenskuna.
Þetta birtist t.d. glögglega i þvi hversu eölilega skáldið
nýtir sér i hrynjandina mikilvæg einatkvæöisorð á
ensku, en af þeim er beygingarþung islenskan fremur
fátæk.
Þaö vekur athygli hversu fjölbreytileg kvæöin eru
og innbyröis ólik i byggingu, oröavali, myndbeítingu
og hrynjandi; allt frá snubbóttum upptalningarkennd-
um linum meö (vafasömum) fyrirbærum úr banda-
risku þjóölifi, til orðmargra, samofinna ijóðlina,
margvisandi og torræðra. Er langt siöan ég hef rekist á
ljóðabók sem svo margbreytin er i framsetningu og
mætti ætla aö hún sé samin á löngum tima, viö ýmsar
aöstæöur og ljóöin tali eingöngu hvert fyrir sig. Ýmis-
legt mælir samt gegn sliku. Eitt af einkennum hinna
mikiu skáldverka Thors eru viss stef sem ganga i
gegnum verkiö, endurtekningar, eöa aöstæöur sögu-
sviös sem lesandi ber endurnýjuö kennsl á þó I breyttu
formi séu. I ljós kemur aö ekki er ósvipaö samhengi
innan þessararljóöabókar, viss mótif endurtaka sig og
lesandi fer smám saman aö tengja sum kvæöin og
skoöa þau hliöstæö.
Undarleg mynd
Fyrsta kvæöiö, On the Wind, hefst á undarlegri mynd
sem lesandi sér þó ótrúlega skýrt fyrir sér:
On the wind
blowing the blind man’s hair
in the fair lady’s lap
where he sips
the wine
Nú halda eflaust einhverjir gamlir lesendur Thors aö
hér ætli hann að slá á létta strengi eins og hann á til.
Svo er ekki, þvi þaö kveöur viö dimman tón I lok þessa
kvæöis: „That wind/blowing summer/into the black
night”. Og þaö er alvöruþungi I flestum kvæöanna, hér
fer áhyggjufullt skáld, skáld sem ekki fær aö beita
skynjun sinni á einfaldan, fyrirfaralausan hátt, lií ínú
timamannsins hindrar slikt:
and the shimmer on a distant lake
shivers beyond my sensuous grasp
while screaming trains in agony rush
empty and hopeless along the pale beach
Svo aö skáldiö I þessu kvæöi (This great book to be),
sem fela ætlaöi tómiö I hjarta sér og skrifa meistara-
verk, leggur frá sér blööin: „Let us wait tili tomorr-
ow”. I þessum oröum sem koma einnig fyrir I ööru
kvæöi er sérkennilegur blendingur vonar og kald-
hæöni. — Þennan vanda gagnvart yrkisefnum sinum a
skáldiö auövitaö sameiginlegan meö flestum meövit-
uöum nútimaskáldum, og samferða honum eru
áhyggjur af gildi og hlutverki listarinnar eöa þá menn-
ingar yfirleitt. Þessar áhyggjur hygg ég megi finna aö
baki margra kvæöa Thors þó þau á yfirboröinu fjalli
um annaö.
Einkaleg íhygli
Flest ljóöin eru óstaöbundin og takmarkast ekki við
einkalega Ihygli skáldsins. Metnaöur Thors er ekki
minni en áöur, hann hugsar i stórum einingum og at-
burða- eöa túlkunarsviö kvæöanna veröur aö teljast
vestræn menning nútimans. Höfundur er enn aö kanna
einstaklinginn i tómlátri og örvæntingarfullri veröld,
aö tala um „manneskjuna i heiminum i dag meö öllum
sinum vanda og þeim hrikalega háska sem yfir henni
vofir”, en i blaöaviðtali sagöi Thor einmitt einu sinni
aö þetta mætti kalla sitt eilifa viðfangsefni.
Þó Thor sé ekki beinlinis ádeiiuskáld, þá liggur i
sumum hinna einfaldari kvæða nokkuö ljós ádeila, þar
sem skáldið fjallar um ýmis konar yfirborðs- og gervi-
mennsku, lifsflótta, hræsni, menningarleysi, um fólk
sem lifir „imprisoned in fashion/in luxorious lack of
values” (This Outrageous Howl, 28). Kannski má
tengja þetta afstööu höf. eins og hún birtist i ferðabók-
um og greinasöfnum hans, þó formið sé auövitaö allt
annað. En i hinum viöameiri og flóknari kvæöum verö-
ur allt dulara, bak við tákn, myndir og allegóriur birt-
ist heimsmynd verksins og minnir þetta fremur á
skáldsögur höf.
Vindurinn meginstef
Meginstef þessa ljóöaflokks er vindurinn. Meö hon-
um hefst fyrsta kvæöiö, þaö siðasta fjallar einnig um
hann og hann er til staöar i fjölmörgum öörum, Má
segja aöhljóö vindsins, stundum vindgnauö, veröi und-
irtónn bókarinnar, á tiöum i bland við sjávar- eöa árniö
(og e.t.v. er dæmigert aö á einum staö segir: „No horr-
or feels the wind”). En ýmis önnur mótif stinga upp
kolli oftar en einu sinni og veröa eins konar sértákn,
t.d. hinn yfirgefni stigur („deserted lane”) og hund-
arnir sem sitja i ruslinu, „sit in ashbins in regal er-
ection”. Ýmis mikilvæg orö endurtaka sig oft, svo sem
„empty”, „birth”, „dream”, „dust”. Blindi maöurinn
úr fyrsta kvæöi bókarinnar, sem vitnaö var i, birtist
seinna i bókinni og i ljóöinu No More Wine erum viö
stödd viö gröf hans. „The fair lady” er einnig þar fyrir,
mjög ölvuö. Og kannski er þaö hún sem i kvæðinu Hush
While She Rushes skundar til fljótsins:
Hugh while she rushes to the bank
to sink herself, the flakes of snow
blown out over the mouse-grey stream
dreams have not come true
Eitt höfuöstilbragö Thors sést hér vel, þ.e. hvernig
hann beitir rimoröum og hljóölikingum, i þessu tilfelli
þannig aö hver ljóðlina liöur yfir i þá næstu, likt og
fljótiö rennur i kvæöinu.
Konan I þessu kvæöi hættir viö aö drekkja sér, hún
ætlar aö kanna betur gang lifsins: „to study how young
life will grow old/and die”. Þó aö skáldiö sé áhyggju
fullt flytur þaö engan bölmóö. — List Thors hefur
Ástráður
Eysteinsson
fjallar um
IJóðabók Thors
vel gegn fyrri merkinu sinni. Ofan á þetta bætir Thor
stundum oröaleikjum eins og honum er tamt, orö eru
látin visa hvert á annað i hljóölikingu eöa tengdri
merkingu.
Styrkur Thors felst oft i þvi hvernig hann kemst upp
meö aönotastórog sterk orö án þess aö gengisfall veröi
i áhrifum þeirra. Hann nær aö bregöa á þau nýju ljósi,
setja þau i óvenjulegt samhengi. Þetta sést vel \ kvæð-
inu Tension There Was, þar sem hann tekst á viö hefö-
bundið viðfangsefni nútimaskálda (ekki sist ame-
riskra), ógnir og firringu nútimaþjóöfélagsins, og er
þvi ekki ráöist á garöinn þar sem hann er lægstur. Eft-
ir að hafa brugöiö upp mynd af hrollvekju stórborgar-
lifsins, i raun sjálfri stórborgarangistinni, án þess að
minnast einu oröi á mannfólkið, mannvirki eöa farar-
tæki, skiptir hann um og kemur lesanda enn I opna
skjöldu:
And wailing trucks braking
amputating the slender tails of flashing cats
while the drivers crunch popcorn with blood-stainedeyes
scratched by the strain of long-stretched lack of dreams
1 þessum fáu linum má sjá hvernig Thor þjappar efni
og gefur mikilvægum oröum nýtt ris um leiö og hann
leikur sér listilega aö öörum.
Ástalífið og húmorinn
í þessari umfjöllun hef ég vanrækt aö minnast á
ástalifiö og húmorinn, en þó hvorugt sé i brennidepli
bókarinnar sýnir skáldiö góökunna meistaraspretti i
þeim efnum.
Ég hef foröast aö nota tilvitnanir samhengislaust úr
viðameiri kvæöum, þar sem hinir ýmsu þættir þeirra
eru mjög samslungnir. Þess i stað vil ég fyrir þá sem
lesa ensku birta i heild kvæöiö A Whale on Land, sem
aö oröaforöa er mjög viöráöanlegt. Hér sést hvernig
yrkja má svo vel fari. Ljóðmyndin er sterk, skýr,
áhrifamikil. En ljóöiö er samt opiö, þaö æskir frekari
túlkunar, annars skirskotunarsviös gagnvart lesand-
anum.
In the blue-black sand
by the breaking waves with whitish foaming lips
peopled with ball headed moustached seals
round birds eyes watching you
curious like children forgetting that they were
shy bobbing amongst the froth on the seawave lips
on the bluish black sand of the shore
the giant the whale
darkskinned enticing ravens
to consume unseeing eycs
flashing its parallel rows of white teeth
in a Texan smile
of futile death
in the black and blue sand between the barebone rocks
no clock near to chime
no bell to toll
all sound is in the surf
a wind
bird cries
and your heart pounds still
awhile on the shore
the black sand that shrinks from the surf
raging roaring in fury
mad to reach your silence
the largo for a whale
in the blue-black sand
of my iand