Þjóðviljinn - 12.02.1982, Blaðsíða 5

Föstudagur 12. febrúar 1982. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
Leitað svara við mikilvægri spurningu:
Gekk Samstaða of langt?
Ein er sú spurning sem
margir hafa reynt að
svara eftir að herráðið tók
öll völd í Póllandi: hafði
Samstaða, verkalýðssam-
tökin óháðu, gengið of
langt? Voru þær kröfur
sem fram komu t.d. á
landsþingi samtakanna í
Gdansk í september það
alvarlegt tilræði við stjórn-
völd sem riðuðu til falls, að
vegar ekki nokkur leiö aö prófa,
aö minnsta kosti ekki i bili. Sam-
staöa voru fjöldasamtök og þar
voru allir hugsanlegir pólitiskir
straumar á ferö eins og vænta
mátti: málfrelsiö var aftur kom-
ið.
Einn þeirra sem andmælir
kenningunni um öfgar Samstööu
er Sewerin Blumensztjan, upp-
lýsingafulltrúi Samstööu i Var-
sjá, sem var staddur á Noröur-
löndum þegar herlögum var
skellt á. 1 nýlegu viötali, sem
fróðlegt er að kynnast, segir hann
haft vissan hag af þvi aö Sam-
staöa væri kæfö. Sovétmenn ótt-
uðust aö fordæmi Pólverja smit-
aöi út frá sér. Bandarikjamenn
gátu séö sér hag i þvi, aö
„kommúnisminn sýndi enn sitt
rétta andlit” — og kannski þjapp-
að betur saman Vesturveldum á
erfiðleikatimum fyrir Nató. Þess-
háttar vangaveltur viröast nokk-
uð kaldrifjaöar, en refskák stór-
veldanna er reyndar ekkert ást-
vinahjal.
Blumensztajn: viö trúöum þvi aö samfélagið i heild gæti haft eftirlit meö stjórnvöldum.
Skriödrekar i Gdansk: þaö voru þeir
til valdbeitingar.
— Nei þaö er ekki satt aö Sam-
staöa hafi gengið of langt. Frá
upphafi settu samtökin sér tvær
meginforsendur i starfi:
1. Viö settum okkur sjálfir tak-
markanir i pólitiskum efnum.
Enda þótt viö nytum stuðnings
um allt samfélagiö vildum viö
ekki keppa aö völdum. En við
trúöum þvi aö samfélagiö i heild
gæti haft eftirlit með valdinu.
2. Viö vonuöum aö starf okkar
gæti leitt til þess að stjórnvöldin
gömlu gætu stjórnaö i betri sam-
búö viö almenning. Þaö skapaöist
breiöari grundvöllur fyrir póli-
tiskar ákvarðanir.
Málamiðlun neitað
En kommúnistaflokkurinn
geröi allt til aö komast hjá sam-
starfi við Samstööu. Og þetta
leiddi til þess aö hinir ýmsu hópar
i samfélaginu uröu æ róttækari i
kröfugerð, vegna þess aö yfir-
völdin settu hömlur á allt frum-
kvæöi frá okkar hálfu. Efnahags-
sem gjörnýttu alla sina möguleika
ástandiö versnaöi, pólitisk
vandamál uröu æ erfiöari og aö
lokum fannst fólki aö enginn
vandi yröi leystur nema aö Sam-
staða tæki málin i sinar hendur.
Siöasta hálfa áriö fyrir valda-
rániö geröu forystumenn Sam-
stööu allt sem þeir gátu til að
kveða niður þessa róttækni. En
stjórnin vildi ekki vera meö i
málamiölun. A árinu 1981 tókst
okkur ekki aö ná neinum raun-
hæfum umbótum. Engin mál voru
leyst. Viö leituöum aldrei upp-
gjörs heldur málamiölana. Og
þegar viö vildum þjóöaratkvæöa-
greiöslu um sjálfstjórn verka-
manna þá vildum viö sýna yfir-
völdunum fram á það að þau
væru neydd til málamiðlunar.
Þaö eru valdhaíarnir, sagði
Blumensztjan ennfremur, sem
hafa sýnt ábyrgðarleysi og þaö
eru þeir sem hafa gripið til allra
sinna valdbeitingarráöa...
áb tók saman.
— höfðu ekki svigrúm til
neins annars en afhenda
völdin eða kalla á herinn
eða Rússa?
Þvi fer fjarri, aö spurningar af
þessu tagi séu bundnar við þá fáu
sem reyna að réttlæta valdatök-
una. Hún er borin fram af mörg-
um þeim, sem hafa sýnt fulla
samúö með Samstööu i löndum
Vestur-Evrópu. Menn hafa talað
um að skyndiverkföllin hafi aö-
eins gert efnahagsástandiö verra
án þess að gera nokkurt gagn. Og
menn hafa talað um einstakar
samþykktir frá Samstööu sem
„yfirsjónir” — til dæmis þá aö
hvetja verkafólk i öðrum Aust-
ur-Evrópurikjum til að feta i fót-
spor Samstöðumanna — slikt hafi
óneitanlega verið óþarfur og
gagnslaus leikur að eldi.
Viö höfum áður rakið hér and-
mæli Samstöðumanna gegn at-
hugasemdum af þessu tagi. Til aö
mynda viðtal sem einn af upplýs-
ingafulltrúum Samstööu, Modzi-
elewski, átti viö Spiegel fyrir
valöaránið: þar skýrði hann frá
þvi hvernig leiötogar Samstööu
hefðu komiö i veg fyrir ýmis
skyndiverkföll, þótt þeir hafi ein-
att átt erfitt með það, vegna þess
trúnaöarbrests sem á var kominn
milli stjórnvalda og almennings.
Tilgátur
Ýmsar tilgátur hafa verið uppi
um aö útsendarar erlendis frá
hafi komiö við sögu i eldfimu and-
rúmslofti viöskipta Samstööu viö
stjórnvöld og kynt undir það aö
kröfugerö yröi öll sem róttækust
og stefndi ástandinu i sovéska
ihlutun eða þá herlög. t þvi sam-
bandi hefur þvi verið flikaö, aö
slikur undirróöur gæti alveg eins
hafa komið frá KGB, hinni sov-
ésku leyniþjónustu, og CIA, hinni
bandarisku. Bæöi stórveldin gátu

Rit um rætur Islandsklukkunnar:
! „Þetta er ekki heilaspunabók”
IÉg reyni aö sýna fram á það,
að tslandsklukkan er ekki kon-
• tórverk eða heilaspunabók,
I sagöi Eirikur Jónsson er blaða-
menn hittu hann að máli I sam-
bandi við útkomu mikils rits
sem hann hefur samið um
„rætur íslandsklukkunnar”, um
Eirikur Jónsson: Ég gæti sagt meö yfirlæti að ég hefði samið
kennslubók handa skáldum... (Ijósm. eik)
það hvernig aðsótt efni úr sögu
og bókmenntum er samsamað
skáldsögunni og þvi fengið nýtt
hlutverk og ný merking.
Halldór skapar heim sem
sagnfræðingar gætu ekki
skapað, sagöi Eirikur enn-
fremur. Skáldið hefur togast á
við söguna — og mega báöir
aðilar vel við una.
Eirikur sagðist hafa verið að
lesa islandsklukkuna frá þvi
hún kom út — það liggur þvi að
baki bók þessari fjörtiu ára
lestur. Hin seinni árin, einkum
eftir að hann varð að hættá
kennslu vegna veikinda, hefur
hann unnið að þvi að kanna að-
föng Halldórs við samningu is-
landsklukkunnar — bókmenntir
og sagnfræði sögutimans ekki
sist, en einnig hefur verið
skoðað hvernig Halldór leitar
fanga i sigildum ritum forn-
aldar, islenskum fornsögum,
munnmælasögum, verkum frá
siðari timum og i myndlist. Það
hefurorðið höfundi ritsins mikii
hjálp að hann hefur haft aðgang
að minnisbókum sem Halldór
Laxness hefur sett á Lands-
bókasafn — Halldór hefur góð-
fúslega leyft að slikar heimildir
séu notaðar, en að öðru leyti er
könnun Eiriks gerð án beins
samráðs við höfundinn.
Talsmenn Hins islenska bók-
menntafélags, sem gefur út
bókina, taka það fram, að hér sé
um einstætt rit að ræða, þvi að
ekki hafi fyrr verið gerð svo I
umfangsmikil heimildakönnun I
á islensku skáldverki. Óskar I
Halldórsson minnti blaðamenn '
á það á fyrrnefndum fundi, að I
aðferð Eiriks Jónssonar minnti I
mjög á þá bókfestuaðferð sem •
margir hafa notað á lslendinga- J
sögur.
Kit sem þetta verðurmörgum *
manni kærkomið sem vill velta !
þvi fyrir sér hvaða leiðir heim- I
ildir fara um smiðju skálds, I
hvernig þær breytast eftir þörf- '
um verksins, hvernig nýr I
heimur ris af meira eða minna I
þekkjanlegum efniviði. Kristján I
Karlsson komst svo að orði á *
blaðamannafundinum, að menn j
glöggvi sig betur á stil Halldórs ,
þegar lesið er saman við heim- ■
ildir og að öllu samanlögðu I
verði Islandsklukkan við skoðun I
af þessu tagi enn merkilegra ,
verk en áður — en ekki öfugt ■
eins og skammsýnir menn I
kunna að halda.
Bókin er rúmar 400 siður og J
myndasiður eru 40.
1 byrjun var þess getið, að Ei- I
rikur Jónsson vildi sýna fram á *
það, að tslandsklukkan væri J
ekkert heilaspunaverk. Hann I
bætti þvi við, að ef hann mætti I
leyfa sér yfirlæti i tali, þá gæti *
hann vel haldið þvi fram, að j
hann væri að semja kennslubók I
handa skáldum...
AB |