Þjóðviljinn - 20.02.1982, Qupperneq 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 20. febrúar 1982
og þaö gat valdiö óánægju. „Nei,
þaö veröur Siguröur”, sagöi
Hallgrimur og átti þá viö Sigurö
bróöur sinn, sem þá stjórnaöi
Kaupfélagi Eyfiröinga. Og þaö
varö Siguröur.
— Varö einhver breyting á
rekstrinum er Siguröur tók viö?
1 sjálfu sér ekki. Hallgrimur
haföi unniö aö því af miklum eld-
móöi aö efla Sambandiö. Störf
Siguröar lutu meira aö varnar-
baráttu. Vegna kreppunnar
jukust mjög skuldir Dænda viö
kaupfélögin og svo kaupfélaganna
viö Sambandiö. Siguröur lagði
alla orku sina i þaö um langt skeið
aö grynna á skuldunum. A
þessum árum þekktust ekki
þessar dýru rekstrarvörur viö
búskapinn, eins og dýrar vélar,
áburöur og fóðurbætir, sem nú
eru þyngstu baggarnir á hverju
búi. Ella hefði fariö enn verr.
Skuldirnar mynduöust vegna
kaupa á daglegum nauösynjum.
Vegna vöruhungursins á striðsár-
unum keyptu menn mun meira
eftir striö. En erfiöleikarnir voru
gifurlegir á kreppuárunum og
Siguröur beitti allri sinni orku til
þess aö yfirstiga þá. En svo komu
Kreppulánasjóður og siöan af-
urðarsölulögin, sem skiptu alveg
sköpum fyrir bændastéttina, en
kaupfélögin voru á þessum árum
mestmegnis bændafélög.
Aukin umsvif
— Og svo tók Vilhjálmur Þór
viö af Sigurði.
— Já, Sigurður var þvi mjög
hlynntur aö fá Vilhjálm sem eftir-
mann sinn. Hann haföi rekið
Kaupfélag Eyfiröinga af miklum
dugnaöi og fyrirhyggju en var nú
kominn til Landsbankans.
Vilhjálmur haföi dvalið 1
Ameriku i sambandi viö Heims-
sýninguna og kynnst þar mörgu,
sjálfsagt bæöi góðu og slæmu.
Hvort þaö átti svo viö hér getur
veriö annað mál. En umsvif
Sambandsins jukust mjög viö
komu Vilhjálms.
— Og slöan er þaö Erlendur
Einarsson, núverandi forstjóri.
— Já, þeir Vilhjálmur höföu
kynnst i Landsbankanum.
Erlendur byrjaöi meö Samvinnu-
tryggingar en varö svo forstjóri
er Vilhjálmur lét af þvi starfi. En
nú erum viö komnir aö nútiöinni
og er þá ekki best aö fara aö
hægja á sér. Ég tel aö Sambandið
hafi verið heppið meö alla sina
forstjóra en auövitaö hafa allir
bæöi sina kosti og galla.
Annmarkalausan mann fáum viö
auðvitaö aldrei.
Samábyrgðin
nauðsyn
— Varla hefur þig óraö fyrir þvi
þegar þú réöst til Sambandins
1918 aö þaö yröi aö rúmum 60 ár-
um liönum, oröiö þaö risafyrir-
tæki, sem raun ber vitni?
Nei, og þaö datt fáum i hug.
Andstæðingunum ekki heldur,
sem reyndu hvaö þeir gátu til að
koma þvi á kné þegar i upphafi og
höfðu þá ekki hvaö sist sam-
ábyrgöina margfrægu á milli
tanna, þar sem einn var i ábyrgö
fyrir alla og allir fyrir einn. En
samábyrgin var nauðsyn þátil
þess aö halda lánstraystinu og
auk þess hef ég alltaf litiö á hana
sem „móralskan” ávinning.
Ég sagöi áöan, aö fáum heföi
dottiö þetta I hug. Hallgrimur
Kristinsson var þar þó undan-
tekning. Hann ól meö sér ákaf-
lega djarfa drauma um vöxt og
viögang samvinnuhugsjónar-
innar. Hann vissi aö hún mundi
veröa áhrifamikil á verslunar-
sviöinu. Og hann trúöi þvi, að hún
yröi smátt og smátt ráöandi á
öllum sviöum atvinnulifsins,
vegna yfirburöa sinna. Hann
trúöi þvi, aö hún ætti eftir aö móta
hugsunarhátt og sambýlishætti
þjóöarinnar þannig að viö yröum
betri einstaklingar, betri og
þroskaðri þjóö. Þannig var
Hallgrimur.
Nei, ég sé ekkert eftir þvi að
hafa varið kröftum minum i þágu
Sambandsins þótt önnur væru
áformin i upphafi. Og Hallgrimur
Kristinsson reyndist ( sannspár.
Þegar ákveöiö var aö e'g réðist til
hans klappaöi hann á öxlina á
mér og sagöi: „Jæja, nafni,'þú
verður þá hjá okkur ævilangt”.
—mhg
mhg ræðir við Hallgrím
Sigtryggsson, sem hóf störf
hjá Sambandi íslenskra
samvinnufélaga 1918 og vann
þar síðan allan sinn starfsaldur
Þeir munu ekki vera
margir ennþá ofar moldu,
sem hófu störf hjá Sam-
bandi íslenskra samvinnu-
félaga fyrir 1920. Undir-
ritaður þekkir aðeins einn,
Hallgrím Sigtryggsson,
sem nú er orðinn 87 ára en
ern vel, enda karlmenni til
likama og sálar.
Hallgrímur Sigtryggsson
er Eyfirðingur, sonur Sig-
tryggs Þorsteinssonar,
sem lengi var starfsmaður
hjá Kaupfélagi Eyfirðinga
og konu hans, Sigríðar
Stefánsdóttur. Kona Hall-
gríms er Kristín Sigurðar-
dóttir, ráðherra og bónda í
Ysta-Felli.
Þennan mann lék okkur forvitni
á aö finna og fregna eitthvað um
Sambandiö og störf hans hjá þvi,
einkum á árum áöur. Var þessari
málaleitan vel tekiö og við
spuröum þá Hallgrim fyrst
hvernig það heföi atvikast, að
hann réöist til Sambandsins.
Berklarnir tóku
í taumana
— Já, þó aö ég væri nú meö
vissum hætti tengdur samvinnu-
hreyfingunni þar sem faðir minn
var starfsmaöur hjá Kaupfélagi
Eyfiröinga þá haföi ég ekki i önd-
veröu hug á þvi, aö leggja fyrir
mig verslunar- og skrifstofustörf,
sagöi Hallgrimur. Hugur minn
stóö fremur til langskólanáms.
En svo veiktist ég af berklum og
varð aö fara á Vifilsstaöi. Ég náöi
mér alveg en dvölin þar var
kostnaðarsöm og þá voru engar
tryggingar né önnur aöstoö viö
sjúklinga komin til, þeir urðu aö
bjarga sér sjálfir. Þar með voru
lika úr sögunni draumar um
frekara nám, ég varö aö fara aö
vinna. Og þá fór ég til Kaupfélags
Eyfiröinga 1915.
Jón Arnason stóö fyrir nám-
skeiöiá Akureyri haustiö 1916. Þá
var ég hjá Kaupfélaginu. Siöan
fór Jón til Hafnar en kom aftur
1917. Hallgrimur Kristinsson var
þá kominn til Sambandsins, sem
var þá til húsa I einu herbergi á
Amtmannsstig 5 og mun
Hallgrimur lika hafa búiö i þvl.
Þegar Amerlkuviöskiptin
byrjuöu er Þjóöverjar tóku upp
ótakmarkaðan kafbátahernaö fór
Guömundur Vilhjálmsson þangaö
vestur fyrir Sambandið. Þegar
vörurnar tóku svo aö berast aö
vestan var ekki hægt aö koma
þeim beint á hafnir út um land og
þvi varö aö skipa þeim upp hér 1
Reykjavik. Hér hrúgaðist því upp
mikill lager. Og þegar vörur byrj-
uðu fyrir alvöru aö haugast hér
upp haustiö 1918 þá fékk Hall-
grimur Kristinsson mig lánaöan
hjá K.E.A. til þess aö sjá um
lagerinn, en viö þekktumst frá
Akureyri. Hallgrimur baö mig
svo aö vera hjá sér áfram og það
varö úr aö ég fór ekki norður
aftur. Má segja, aö ég hafi orðið
innlyksa hér hjá Sambandinu.
Lagerinn á
20 stöðum
Strax eftir aö vopnahlé var
samið varð mikiö umleikis hjá
okkur en aöstaöa öll var mjög
slæm. Við vorum aö visu flutt úr
herberginu á Amtmannsstignum
og fengum I staöinn tvö herbergi
á þriðju hæö I húsi Nathans og
Oisens.
„Þú
vprAnr
Hallgrimur Sigtryggsson
Hallgrimur Kristinsson. Þegar
Sambandiö setti á stofn aðalskrif-
stofu og heildsölu i Réykjavik var
hann ráöinn framkvæmdastjóri
hennar.
Siguröur Kristinsson tók viö for-
stjórastarfinu eftir lát Hallgrims
bróöur sins og gegndi þvi til árs-
loka 1945.
— En hvar gátuö þig geymt
lagerinn?
— Það var nú þrautin þyngri.
Jú, viö fengum pláss i
kjallaranum i húsi Garðars
Glslasonar við Hverfisgötu,
leigöum hálft pakkhús hjá
Hallgrimi Benediktssyni og
einnig svokallaöan Bæjarskúr,
sem annars virtist aöallega vera
hýbýli fyrir rottur. Siöan uröum
viö aö fá allskonar kompur út um
allan bæ og ég man þaö aö i mai
1920 var svo komiö, aö við vorum
meö vörur I geymslu á 20 stööum I
bænum . Auk þess var svo mikið
af vörum geymt undir segli á
Hafnarbakkanum.
1 júli 1920 reið svo verðfalliö
yfir og ljóst varö, aö viö uröum aö
rifa seglin. Þá vorum viö komnir i
Sambandshúsiö en I þaö var flutt
1920.
Ariö 1920 kom svo Guðmundur
Vilhjálmsson frá Ameriku og fór
þá aö vinna aö undirbúningi þess
að setja á fót skrifstofu fyrir
Sambandiö i Englandi. Var henni
komiö upp I Leith og var hún til aö
byrja með I hótelherberginu, sem
Guðmundur bjó I. Þar komum viö
Hallgrimur I „skrifstofuna” til
hans 1920.
Úr þessu fórum viö aö reyna aö
koma vörunum beint til kaup-
félaganna i staö þess að þurfa aö
skipa þeim upp hér. Samt var
mjög mikið af vörubirgðum hér
um áramótin 1920-1921, vefnaðar-
vara, búsáhöld o.fl. Viö þær
urðum viö aö losria sem fyrst
vegna veröfallsins og tókst það.
Draga fór úr áhrifum verðfalls-
ins siðari hluta árs 1922 og við-
skiptakjör fóru slöan batnandi
allt til þess aö ameriska heims-
kreppan reið yfir 1929.
Fimm starfsmenn
Hvenær var farið aö skipta
Sambandinu i deildir meö sér-
staka framkvæmdastjóra?
— Þaö var 1921 og voru deild-
irnar I upphafi þrjár. Inn-
flutningsdeild, sem Aðalsteinn
Amtinannsstigur 5. Til aö byrja meö haföi Sambandið þar bækistöö
sina i einu herbergi. En mjór reyndist mikils vísir þá sem oftar. Mynd:
— gel
Kristinsson sá um, Útflutnings-
deild sem laut stjórn Jóns Arna-
sonar og Fjármáladeild, en henni
stjórnaöi Hallgrimur Kristinsson.
Hvaö voru margir starfsmenn
hjá Sambandinu þegar þú
byrjaöir þar?
— Við vorum nú ekki nema
fimm. Þaö voru Jón Arnason,
Stefán Rafnar, vélritunarstúlka,
ég. og svo Hallgrimur en hann var
þá ekki nema aö hluta til hjá
Sambandinu en að ööru ieyti við
Landsverslunina. Um 1920
fjölgaði starfsfólki mikiö en svo
fækkaöi þvi aftur um skeiö.
„Það verður
Sigurður”
— Hvenær dó Hallgrimur
Kristinsson?
— Hann dó 1923. Ég sá mikið
eftir honum. Viö höfðum mikið
saman að sælda og ég á aöeins
góðar minningar um hann. Ég
var oft hjá honum á nóttunni er
hann lá banaleguna. Þá var hann
m.a. að ræöa um þaö hver tæki nú
við Sambandinu ef hann félii frá.
Þaö var erfitt aö gera upp á milli
ágætra manna, sem þarna unnu
þá
hjá
okkur
ævi-
langt”