Þjóðviljinn - 20.02.1982, Blaðsíða 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILiJINN Laugardagur 2Ó. febrúar 19»2
Þverá i Laxárdal. Þar bjuggu foreldrar Benedikts og hann sjálfur «1 aö byrja meö. Og á Þverá var
haldinn stofnfundur Kaupfélags Þingeyinga 20. febr. 1882.
Benedikt Jónsson á Auðnum og Guöný Halldórsdóttir kona hans.
Þegar rætt er um Kaup-
félag Þingeyinga, stofnun
þess og aödraganda, hlýtur
að bera þar hátt nafn
Benedikts á Auðnum,
mannsins, sem stundum
hefur verið nefndur heili
samvinnuhreyfingarinnar
á islandi. En Benedikt var
ekki einasta djúpvitur og
gagnmenntaður hugsjóna-
maður, heldur fylgdu þar
athafnir orðum í næsta fá-
gætum mæli. Það er því
ekki að ófyrirsynju að
þessa merkilega og ein-
stæða brautryðjanda sé að
nokkru minnst nú á 100 ára
afmæli þess félagsskapar,
sem hann átti manna
mestan þátt í að gæða
varanlegu lífi.
Sveinn Skorri Höskuldsson,
prófessor, hefur kynnt sér hiö
óvenjulega mikla og margþætta
ævistarf Benedikts frá Auðnum.
Það sem hér fer á eftir, er byggt á
spjalli undirritaðs við Svein
Skorra. Lætur þó að likum að i
stuttu viðtali muni á fátt eitt
drepið og lauslega af störfum
þessa manns. Frásögn af þeim er
efni i heila bók og hana stóra, ef
rækilega væri á fjörur gengið.
Snemma beygist
krókurinn
Benedikt Jónsson var fæddur
að Þverá i Laxárdal i Suður-Þing-
eyjarsýslu 28. janúar 1846. For-
eldrar hans voru hjónin Jón Jóa-
kimsson og Herdis Asmunds-
dóttir. Þau voru alivel efnum búin
og heimilið að Þverá mikið menn-
ingarheimili. Bókakostur var þar
góður og mjög umfram það, sem
gerðist á flestum sveitaheimilum
i þá daga. Jós Benedikt i æsku
ótæpt af þessum brunni,enda bæði
námfús og bókgefinn. Heimilis-
bókasafnið á Þverá nægði þó
Benedikt engan veginn, heldur
leitaði hann einnig fanga þangað
sem hann vissi að bækur voru
fyrir, eins og t.d. hjá Jóni á Gaut-
löndum og sr. Magnúsi Jónssyni á
Grenjaðarstað. Námfúsir ung-
lingar munu og gjarna hafa haft
þann hátt á, að skiptast á bókum,
sem þeir fengu lánaðar og var
''vlst látið átölulaust af eigendum.
Sjálfur fór Benedikt að kaupa
bækur á ungum aldri.
Benedikt var i raun og veru há-
menntaöur maðui; að miklu leyti
af sjálfsnámi. Hann lagði sig eftir
að komast niður I erlendum
málum og ensku lærði hann að
nokkru af enskum laxveiði-
mönnum og náttúruskoðurum.
Um tlma var hann við nám hjá sr.
Magmisi á Grenjaöarstað og þar
kynntist hann konuefni slnu,
Guðnýju Halldórsdóttur, en hún
var bróður- og uppeldisdóttir sr.
Magnúsar. Systir sr. Magnúsar
’var Guðný á Klömbrum, fyrsta
islenska konan, sem fékk birt
eftir sig ljóð á prenti og kom það I
Fjölni.
Kvonfang og
búskapur
Eitthvað munu aðstandendur
Guðnýjar hafa verið ósáttir við
samdrátt þeirra Benedikts og var
hún þvi send austur að Hólmum
við Reyðarfjörð til sr. Hallgrims
Jónssonar og Kristrúnar frænku
sinnar, æskuunnustu Baldvins
Einarssonar. Þessi ráðstöfun
kom þó fyrir ekki og giftust þau
Guðný og Benedikt 8. okt. 1870.
Fyrstu árin eftir giftinguna voru
þau á Þverá en árið 1874 fluttu
þau I Auðnir og settu þar saman
bú. Eru Auðnir næsti bær sunnan
við Þverá, litil jörð. A Auðnum
bjuggu þau til 1905 en fluttu þá til
Húsavikur og áttu þar heima upp
frá þvi. Benedikt dó 1. febrúar
1939, en Guðný var þá önduð fyrir
nokkru. Þau áttu 5 dætur.
Auðnir leyfðu engan stórbúskap
og mun fjárhagur þeirra hjóna
hafa verið i þrengra lagi. Bú-
skapurinn á Auðnum hvildi fyrst
og fremst á herðum Guðnýjar.
Benedikt var öllum stundum
önnum kafinn við allskonar
félagsmálastörf og æ þvi meir,
sem á ævina leið.
Fjölhæfur
hugsjónamaður
Það, sem einkenndi Benedikt á
Auðnum, var einkum tvennt:
Hann var hreinræktaður hug-
sjónamaður svo að segja má, að
hann hafi eingöngu lifað fyrir
hugsjónir sinar, og að hinu
leytinu einstök fjölhæfni. Hann
gerði sér dagleg störf að hreinni
list. Búið var litið, jarðnæði sneið
þvi stakk, en umgengni öll,
þrifnaöur og aðbúnaður að
skepnum var einstök.
Hann var geysi hagur i
höndum, smiður bæði á tré og
járn, gerði við hluti, bæði fyrir
sjálfan sig og aðra. Hann hafði
mikinn áhuga á tæknilegum
efnum, tók ljósmyndir, gerði sér
myndaplötur og framkallaði
myndir. Ahugamál hans voru á
mörgum sviðum alla tið, hann
forvitnaðist um allt, ekkert
mannlegt virtist honum óviðkom-
andi, alltaf brennandi á and-
anum.
Þegar hann var að hefja búskap
voru Amerfkuferðirnar byrjaðar.
Hann skrifaðist á við menn, sem
farnir voru vestur, spurðist fyrir
um alla skapaða hluti, fékk sent
fræ af ýmsum jurtum, sem hann
svo gerði tilraunir með að rækta
hér heima. Náttúrufræði var eitt
af hans áhugamálum. Af bréfa-
safni hans má ráða, að sjálfur var
hann að velta fyrir sér vesturför
allt fram um 1880. Ef svo hefði

\ ö
»\ \>VA n y tl1

p9* se”
V / v.°rt'a 1
t” \ ú\ al)*
málum skipast mundi trúlega
ýmislegt hafa orðið með öðrum
hætti hér heima á Fróni.
Hann var ákaflega músikalskur
og mun sá hæfileiki m.a. hafa
þroskast fyrir kynni hans af sr.
Magnúsi á Grenjaðarstað. Hann
lék á flautu, fiðlu og orgel. Hann
lagði sr. Bjarna Þorsteinssyni til
mjög mikið af þjóðlögum þegar
sr. Bjarni var að safna þeim, lik-
lega fáir verið þar drýgri, og
hvatti aðra til að gera hið sama.
Sjálfur samdi hann lög.
Sýslumaður þegar
þörf krafði
Löngu áður en Benedikt hætti
búskap var hann farinn að vinna
við bókhald, afgreiðslustörf og
vörupantanir fyrir kaupfélagið,
jafnframt þvi, sem hann gegndi
hreppstjóra- og sýslunefndar-
mannsstörfum fyrir sina sveit.
Og þegar Steingrimur Jónsson
varð sýslumaður Þingeyinga 1896
byrjar Benedikt að vinna á sýslu-
skrifstofunni og annast starf
sýsluskrifara eftir 1905. Oft var
hann settur sýslumaður þegar
Steingrimur var ekki viðlátinn.
Og það er til marks um færni hans
i dönsku, að oft þurfti hann að
halda rétt yfir Dönum af ýmsum
tilefnum og yfirheyrði þá og
bókaði allt sjálfur. Það var
aðdáunarverð lifsorka, sem bjó i
þessum smávaxna manni og var
hann þó ekki heilsuhraustur.
En þó að Benedikt kæmi þannig
viða við sögu þá var hans mikla
ævistarf fyrst og fremst bundið
við félagsmálin og svo bók-
menntastarfsemi i héraðinu.
Hugmynda-
fræðingurinn
Benedikt tók strax i upphafi
mikinn þátt I undirbúningi að
stofnun Kaupfélags Þingeyinga.
Og það var hann, sem lagði hinn
hugmyndafræðilega grundvöll að
samvinnuhreyfingunni. Aður
höfðu verið stofnuð verslunar-
félög, hérlendis, en þau urðu flest
skammlif, af ýmsum orsökum.
Þessa sögu þekktu þeir Benedikt
og félagar hans. Að nokkru leyti
fóru þeir troðna slóð en að ööru
leyti lagði Benedikt til þann
félagshyggju- og hugsjónaneista
sem dugði til þess að kveikja
eldinn.
Þegar Kaupfélag Þingeyinga
reis á legg var fyrir sterk og gróin
verslun á Húsavik, örum og
Wulff, sem Þórður Guðjohnsen