Þjóðviljinn - 01.05.1982, Blaðsíða 19

Þjóðviljinn - 01.05.1982, Blaðsíða 19
2. mai 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 19 verkamanna sem einn maöur væri. Þetta var barátta upp á lif og dauöa þvi lækkaö kaup þýddi sult á fjölmörgum verkamanna- heimilum. Og niöurstaöan varö sú, aö kaupiö var ekki lækkaö. Þaö var miklu kostaö til en sigur- inn vannst fyrir órofa samstööu. Verkamenn uröu reynslunni rikari og læröu mikiö af þessum átökum. Verkfallsátök hafa auövitaö oröiö siöan og stundum allhörö eins og 1955, en aldrei þó i likingu viö niunda nóvember slaginn. Kínaför og fleiri reisur — Og svo brástu þér smá- bæjarleiö þarna á árunum og skrappst til Kína. — Já, ég hef nú reyndar skotist þangaö tvisvar og voru boösferöir i bæöi skiptin. t fyrra skiptiö fór ég 1952. Þá var Sósialista- flokknum boöiö aö senda menn til Kina og ég fór sem einskonar full- trúi verkamanna. Og feröafélag- arnir voru ekki af verri end- anum: Þórbergur Þóröarson, Jó- hannes úr Kötlum, Skúli Þóröar- son, tsleifur Högnason og Nanna ólafsdóttir. Þetta var geysi skemmtileg og fróöleg ferö og móttökur allar og fyrirgreiösla framúrskarandi. Viö feröuöumst heilan mánuö um Kina. Þetta var eins og aö koma i allt annan heim. „Það má heita að ég hafl lagt undir mig Balkan- skagann þótt ekki fengi ég nú tilboð um að taka við af Titó ” „Stéttvísin og samstaðan gafst best í gamla daga” Viö vorum þarna tiltölulega skömmu eftir byltinguna 1949 og breytingar allar aö sjálfsögöu skammt á veg komnar. En fólkiö sýndist glatt og ánægt en fátækt var mikil. Þó haföi sú breyting þegar á oröiö aö allir höföu nokkurnveginn nóg aö boröa og það var nýtt i sögu Kinverja. Svo fór ég aftur til Kina áriö 1977 meö Arnþóri Helgasyni o.fl. Við fórum þá um svipaðar slóöir og ég hafði farið áöur. En ljóst var, aö ákaflega mikil breyting hafði átt sér staö á þessum aldar- fjóröungi, fólkiö var betur klætt og afkoman öll önnur. Borgirnar höfðu stækkaö mjög mikiö og kannski var fólksstraumurinn til þeirra of ör til þess aö undan hefðist með aö búa nógu vel i hag- inn fyrir þaö. Kinverjar eru ákaf- lega viömótsgott fólk og glaö- vært, reglulega elskulegt. — En miklum stakkaskiptum höföu samgöngur tekiö frá þvi ég fór austur i fyrra sinniö. Þá vorum við þrjá daga aö fara austur um Siberiu en nú flugum viö i einum áfanga frá Moskvu til Peking. — Óaöi þér ekkert viö aö leggja i þessa seinni för áttræöur orö- inn? — Nei, ekki vitund; hlakkaöi þvert á móti mikið til. Ég er mjög vanur feröalögum, bæöi hér innanlands meö Feröafélaginu, og svo til útlanda. — Og hvar hefuröu boriö viöar niöur en i Kina? — Ég hef fariö til Egyptalands, Libanon, Italiu, Júgóslaviu, Rúmeniu, Búlgariu; þaö má heita, að ég hafi lagt undir mig Balkanskagann, þótt ekki fengi ég nú tilboð um aö taka viö af Titó. Afl, sem ekki verður sniðgengið — Eigunt viö kannski, um leiö og viö sláum botninn i þetta spjall, aö vikja aöeins aö verka- lýöshreyfingunni? — Já, gjarnan má þaö. Ég held, að flestum sé þaö ljóst, aö nú er verkalýðshreyfingin oröin þaö afl i þjóöfélaginu, aö hún verður ekki lengur sniðgengin, þótt hún yxi i upphafi af grannri rót. Og þaö er ánægjulegt til þess aö hugsa á efri árum, aö hafa lagt hönd aö þessari þróun, þótt i litlu væri. A þessum hátiöis- og baráttudegi verkalýösins vil ég svo að endingu segja: Þaö var stéttvisin og samstaðan ásamt þvi að fylgjast vel meö þróuninni, sem gafst okkur best i gamla daga og svo mun enn þegar á reynir. — mhg — Nei/ ég er ekki Reyk- víkingur að uppruna, ég er Svarfdælingur og Skag- firðingur, fæddur að Bakka í Svarfaðardal 12. mars 1897. Foreldrar mínir voru Jón Zophoniasson og Svanhildur Björnsdóttir. Þau fluttu úr Svarfaðar- dalnum 1904 og hófu þá bú- skap að Neðra-Ási í Hjalta- dal, þar sem þau bjuggu siðan til 1915. Ég gekk yfir Heljardalsheiði, sem er á milli Svarfaðardals og Kolbeinsdals, og þóttist að sjáIf sögðu maður að meiri. Þegar foreldrar mínir létu af búskap í Neðra-Ási tók Steinn mágur minn við og bjó þar allan sinn búskap upp frá því. Þannig hljóöaöi svar Zóphoni- asar Jónssonar fyrrverandi verka-, skrifstofu- og feröamanns á Digranesvegi 24 i Kópavogi, þegar blaöamaöur spuröi að þvl hvort hann væri Reykvikingur aö ætt og uppruna. Á faraldsfæti — Og hvert lá svo leið þin þegar foreldrar þinir brugöu búi og þú fórst frá Neöra-Asi? — Þá dreif ég mig i Gagn- fræöaskólann á Akureyri og út- skrifaðist gagnfræöingur þaðan 1918. Tók svo 4. bekk i Reykjavik. Ekki varö af frekara námi, af fjárhagsástæöum, en viö tók éiginlega bara flækingur, þótt of mikiö sé kannski aö segja aö ég hafi beinlinis lagst i flakk. Eitt ár var ég hjá Sameinuðu islensku verslununum á Hofsósi, sem Erlendur Pálsson veitti þá for- stööu. Nokkur ár þvældist ég á sjó & eyfirskum skipum, vorum bæöi ‘ á skaki og sildveiöum. Einn vetur var ég heimiliskennari á Bildudal og i Hnifsdal vann ég aö fisk - verkun. Áriö 1927 starfaöi ég hjá Flóaáveitunni. Viö unnum aö þvi aö dýpka aöal-skuröinn. Þá var timakaupiö 80 aurar aö vorinu en 90 aurar yfir sláttinn. A þessum árum taldi ég heimili mitt einkum á Akureyri. Komið inn í kreppuna — Hvenær fluttiröu svo til Reykjavikur? — Þangað flutti ég áriö 1932 og þá kvæntur maöur. Kona min er Anna Theodórsdóttir Friðriks- sonar, rithöfundar. — Þú hefur komiö beina leiö inn i svörtustu kreppuna? — Já, svomá segja. Þaö var nú ekkert álitlegt aö gerast verka- maöur i Reykjavik á þessum árum. Atvinnuleysi var mjög al- mennt meöal verkafólks hér. Reynt var aö bæta úr þvi aö vetr- inum meö svokallaöri atvinnu- bótavinnu. Fjölskyldumenn voru látnir sitja fyrir henni og svo til hagaö, aö þeir fengju vinnu sem svaraði aðra hverja viku. A ,,eyr- inni” var aöeins aö hafa hlaupa- vinnu. Þeir skiptu hundruöum, sem skráöir voru atvinnulausir. Venjulega lagaöist þetta ofurlitiö þegar vertiö byrjaöi. Helst voru unga fólkiö i skólum meiri hluta ársins. Tæknin, sem engin var áöur, hefur látiö til sin taka á flestum sviöum. Tryggingar voru ýmist engar eöa ófullkomnar. Nei, allur samanburöur veröur hér erfiöur. En þaö máttu Dags- brúnarmenn eiga aö á þessum árum stóöu þeir þétt saman um sin hagsmunamál, þótt ýmislegt kynni aö bera á milli á öörum sviöum, og sú samstaöa var þeirra megin styrkur. Fór með Héðni — aðra leiðina — Varöstu snemma pólitiskur, Zophonias? — Já, ég haföi snemma áhuga á pólitik og varö strax róttækur, þótt margt af minu fólki hafi veriö framsóknarfólk i gamla daga, t.d. pabbi, sem tók mikinn þátt i kaupfélagsmálum. Ég var i upphafi og framanaf Alþýðu- flokksmaöur. Dvaldi I Reykjavik 1921—1922, komst þá m.a. I kynni við Ólaf Friöriksson og þaö haföi sin áhrif á min pólitisku viðhorf. En ég fór meö Héöni þegar hann gekk úr Alþýðuflokknum, eins og margir Dagsbrúnarmenn geröu. Upp úr þvi var Sósialistaflokk- urinn stofnaöur. En svo kom Finnagaldurinn og öll þau ósköp, sem á gengu i sambandi viö hann og þaö varö ýmsum erfiö raun. Þá snéri Héöinn til baka, en furöu fáir fylgdu honum og flestir, sem þaö geröu, fóru alveg yfir til ihaldsins en ekki til Alþýðuflokks- ins aftur. Alþýöuflokkurinn þokaöist til hægri eftir aö Héöinn gekk úr honum og var engu likara en þaö geröist stundum eins og óviljandi. A þessum árum var verkalýös- forystan i höndum Sósialista- flokksins. Kaupiö fékkst hækkaö og afkoma verkafólks varö öll önnur. Jú, jú, margt hefur nú svo sem áunnist, t.d. I tryggingamálum, aðbúnaöi aldraöra, húsnæöis- málum o.s.frv. og i öllum þessum framförum hafa sósialistar átt sinn rika þátt, þau hafa verið þeirra baráttumál. Reynslunni ríkari — Þú komst til Reykjavikur áriö 1932. Manstu Gúttóslaginn 9. nóv.? — Já, hvort ég man! Ég tók meira aö segja beinan þátt i honum þótt ekki yröi ég nú fyrir málsókn. Þá var hugmynd bæjar- yfirvalda aö lækka kaupiö i bæjarvinnunni og atvinnubóta-1 vinnunni. Gegn þvi stóö fylking þaö menn hjá höfninni, sem höföu fulla vinnu. Byggingavinna var stopul, stundum nokkur, aöra tima engin. — Hvaö var timakaupiö á þess- um árum? — Dagsbrúnartaxtinn var kr. 1,20 á timann. út um land var kaup þó gjarnan lægra, t.d. I vegavinnu. Eftirvinna þekktist varla nema þá helst viö af- greiöslu togaranna. — Var þaö ekki til aö heimili liðu beinan skort? — Jú, sumsstaöar gætti hans i töluveröum mæli. Einna erfiöast var aö klæöa börnin; fremur aö fólki tækist aö reyta eitthvaö saman matarkyns. — Og liklcga hefur húsnæði verkafólks ekki veriö upp á marga fiska? — Nei, blessaöur vertu. Yfirleitt var ekki um annaö aö ræöa en lé- legt leiguhúsnæöi, kjallaraibúöir og háaloft og þrengslin fram úr öllu hófi. A þessu timabili dreif ég mig I tvö sumur á slldveiðar. Nthég þurfti náttúrlega ekki að kvarta. Þaö atvikaöist svo, aö ég réöst til Vinnumiölunarskrifstof- unnar 1935 og úr þvi haföi ég fasta vinnu. Reykjavikurbær rak skrif- stofuna. Þar vann ég svo þar til hún var lögö niöur, 1950. Svo kom herinn og þar meö yfirdrifin atvinna og rekjum viö ekki þá sögu lengra. En ég er hræddur um aö ungt fólk eigi erfitt meö aö setja sér fyrir sjónir atvinnuástandiö á kreppuárunum og þá afkomu, sem verkafólkiö varö aö gera sér aö góöu þá og þaö er ekki nema von. Erfitt um samanburð — Heldurðu aö félagsmála- áhugi hafi veriö meiri hjá verka- fólki á þessum árum en nú? — Ég er ekki frá þvi já; ég er ekki frá þvi aö hann hafi verið þaö. En þaö er raunar erfitt að bera þetta saman. Aður tók hver einstaklingur kannski meiri beinan þátt I baráttunni. Nú er þetta allt komið inn I skrifstofur og fólkiö felur þeim aö annast málin fyrir sig. Vinna er mikil og Verkamenn uröu reynslunni ríkari og lærðu mikiö af Gúttóslagnum

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.