Þjóðviljinn - 17.06.1982, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 17. júnl 1982 ÞJÓDVILJINN — SIÐA 11
Byrjað var aö reisa húsiö árið
1843 og þaö var fullgert þegar Al-
þingi kom saman 1845 eöa tveim-
ur árum siöar. Þaö var norskur
múrari, sem haföi eftirlit meö
byggingunni, og allur efniviður
kom tilhöggvinn hingað frá
Kristjánssandi. ,,Þaö var bara
um þaö aö ræöa aö setja húsiö
saman,” segir Heimir. „Kannski
mætti kalla þaö fyrsta eininga-
húsiö hér á landi.”
Litlar heimildir
um þinghald
í húsinu
A veggjunum i hátiöasal M.R.
hanga myndir af ýmsum konung-
um tslands og þar er stórt mál-
verk af Jóni Sigurössyni, sem
Þórarinn B. Þorláksson málaði.
Nemendur og kennarar skólans
gáfu M.R. þaö málverk áriö 1911.
„Veggirnir eru frá þeim tima
sem Jón Sigurösson var hér,”
segir Heimir. „Annars er fátt
sem minnir á þessa tima. Hér er
nýtt gólf — parkett var lagt hér
eftir striösárin þegar skólinn var
tekinn i gegn og þá voru einnig
settar þessar ljósakrónur hér i
salnum.”
Raunar segir Heimir, að litlar
heimildir séu til um þinghaldið i
húsnæöi M.R. Sú saga biði betri
tima. t skólanum er gömul klukka
i anddyri hans þaö eina sem
eftir er af lausamunum frá þess-
ari tiö. En hún er frá árinu 1848.
Heimir segir hana ganga „eins og
klukku”. Hún hafi verið hreinsuð
eitthvað, en þetta sé einfalt verk
og engin stórtiðindi þótt hún
gangi enn.
Húsfriðunarmál
og M.R.
I kringum 1950 voru uppi önnur
viðhorf i „ellihúsamálum” en nú.
Þá geröi húsameistari rikisins til-
lögu um aö flytja skólahúsnæöi
M.R. upp meö Bókhlöðustignum á
aðra lóð, en á lóð M.R. skyldi risa
stórhýsi eitt mikið. Og upp komu
raddir um aö rifa jafnvel þennan
ljóta kumbald segir Heimir. En
margt hefur breyst á ekki lengri
tima.
„Vonandi á skólahald hér langa
lifdaga fyrir höndum. Það er ekk-
ert þvi til fyrirstööu, þótt nokkuð
dýrt sé að halda þessu viö,” seg-
ir Heimir aö lokum.
— ast
Klukkan góöa frá A. Funch, Köb-
enhavn, frá árinu 1848, —þaö eina
af lausamunum frá tiö þinghalds I
húsakynnum M.R., sem eftir er á
staönum. (Ljósm. — eik —)
Árið 1982 virðist aetla að
verða ár nokkurra átaka
fyrir Islendinga. AAerkja
má ýmis hnignunarmerki
á þjóðarafkomunni og
augljóst, að við getum
ekki spennt bogann jafn-
hátt og árin á undan (eða
svo segja spekingarnir og
hafa sagt eins lengi og ég
man eftir).
En hvernig skyldi hafa
verið umhorf s hér á landi
fyrir eitthundrað árum?
Hvernig lifðu menn í
landinu á þessum tíma?
Vesturfarir
iblóma
Við gripum hér niður i eigin-
legri miðju Vesturheimsfar-
anna. Eins og sjá má á linurit-
inu hér aö ofan er timabilið frá
um 1870 til 1890 mikiö brottflutn-
ingstimabil. Þannig fluttu 1143
úr landi umfram þá sem hingað
fluttu árið 1876. Arin áður geis-
uðu Skaftáreldar og Móöuharö-
indin hér á landi og voru fljót að
skila sér i miklum brottflutn-
ingi. Fólki fækkaði um rúm 9
þúsund á árunum 1783—85 eftir
þvi sem næst verður komist.
Hér bættist svo viö óskaplegt
tjón á kvikfénaöi, en taliö er aö
þessi ár félli 28 þúsund hross,
Linuritiöhér aö ofan sýnir brottflutta umfram aöflutta af tslandi árin 1872—1890. Þá stóöu Vesturferöir
með blóma. A þessu árabili töpuöust 9.385 tslendingar úr landi en þaö lætur nærri aö vera 15% af fólks-
fjöldanum. Vart þarf aö fjölyröa um félagsleg áhrif svo umfangsmikils brottflutnings af einulandi.
„Allt er dapurt og
beygjandi ”
11461 nautgripur og 190 488
sauðkindur (Þorkell Jóhannes-
son: Lýöir og landshagir).
Næsta fólksflóttahrina kom
svo áriö 1883. Árin 1881 og 1882
voru meö eindæmum hörð —
hafis lagðist aö landi 1882,
sumariö lét ekki sjá sig og þar
viö bættist mannskæð mislinga-
sótt. Var nema von að fólk fýsti
annað?
En gefum samtimaheimild
orði.
AAatarlaust
i kaupstöðum
„Ég vil allra fyrst minnast á
hinn grimma, vist flestum
ógleymanlega, vetur, sem yfir
oss hefur gengið. Hörkugaddar,
fjarskalegt snjókynngi og stöö-
ugir stormar hafa ætlaö aö
kreista úr mönnum lifið meö allt
slag', og þó eru menn lifandi
enn... Snemma i vetur var orðiö
matarlaust i kaupstöðum á
Norður- og Vesturlandi, og þó
eru enn ókomin skip til Noröur-
lands fyrir is, þrjú liggja hér og
biða...”
Bréf þetta skrifaði Lára
Bjarnason vinkonu sinni Torf-
hildi Hólm skáldkonu 22. mai
1881, en Torfhildur dvaldi um
þessar mundir vestanhafs. Lára
var gift sira Jóni Bjarnasyni og
fluttust þau vestur um haf árið
1873. Þau hurfu heim aftur
haustið 1880, og bjuggu á
Seyðisfiröi, en alfarin héldu þau
vestur sumariö 1884.
Bréf Láru Bjarnason eru góð
heimild um árferðið á Islandi á
þessum árum; þaö var mjög
óhagstætt og ýmiskonar öröug-
leikar steöjuðu aö. Þaö leynir
sér ekki af bréfum Láru, aö kjör
almennings eru afar bágborin
og þvl skiljanlegt, aö vestur-
fararhugur grlpi fólkiö.
Viö skulum glugga i fleiri
bréf.
17.júní
fyrir lOOárum
I bréfinu frá 1881 segir Lára,
aö menn séu lifandi enn. Árið
1882 var ekki þvl að heilsa:
„Ef aö þiö Ameríku-lslend-
ingar vissuö, hvaö hér gengur á
Fróni, þá munduð þiö vorkenna
okkur. Hafis meö versta og
mesta móti — hann kom hér inn
á sumardaginn fyrsta — fjár- og
hestafellir um meiri hluta
landsins, mislingar og kvefsótt
rétt eins og pest i Reykjavlk, þvl
þar lágu i einu um 1000 manns
og 20 lik stóöu uppi. Eiga menn
nú von á mislingunum dag
hvern, en kvefsótt er aö byrja
bæöi hjá okkur og öörum.”
Þetta bréf var skrifað hinn 20.
júni 1882, eða I kringum 17. júni.
Þegar Lára skrifar sitt næsta
bréf er pestin lögst meö fullum
þunga á heimamenn og öllu
hefur mjög hrakaö.
50 dóu á Isafirði
„Það gildir einu um hvaö svo
bréf mitt ætti aö höndla, ég hlýt
að byrja meö þaö, sem hugur og
hjarta hvers manns er fullt
með, isinn og ótiöina, og svo nú
siðustu hörmungina, veikindin,
pestina, sem geisar um allt land
og skapar ótal tár og mergð af
móöurlausum börnum. Hvaöan
sem maöur fréttir, þá er það um
dauöa og sorg, og þó fær
maöur ekkert nema i smástúf-
Lára Bjarnason, sú sem bréfin
ritar til Vesturhcims.
um og eins og i gegnum þoku... 1
Reykjavik hafa dáið 120, og á
Isafiröi (meö ca. 600 manns) 50,
þegar seinast fréttist. Voöalegt
Epidemi!” (18. ágúst 1882)
Bundnir böndum fátækt-
ar, Patriotisme etc.
1 sama bréfi getur Lára þess,
að hörmungar þessar veröi til
aö auka Vesturfarirnar. Af
Héraöi segir hún 41 hafa farið og
úr Vopnafiröi 66. Mislingasóttin
hafi þó kyrrsett marga, sem
ætluðu út. Hún endar bréf sitt
svona:
„Æ, það er svo uhyggeligt, ég
heyri alltaf dauða-hiksta bless-
aðrar konunnar úr hinum
fjærsta enda hússins. Klukkan
er tvö um nótt, ástvinir þrir
liggja I sætum svefni hér hjá,
höndin er orðin köld, þvi I dag
var þriggja gráöa hiti og snjór
niöur á miö fjöll, norövestan
stormur I tilbót. Þvlllk tíö! — Nú
er sú nýlunda komin upp meöal
sjómanna, aö golfstraumurinn
sé aö breyta rás sinni Islandi I
óhag. Eftir þvl á Hklega aö
verða Isöld hér, — það er betra
aö hypja sig. En hversu margir
þeir sem vilja, en eru bundnir
böndum fátæktar, sumir
böndum Patriotisme etc.”
Eintóm ,/Skuf felsi"
Lára Bjarnason á tvö ung
börn og vonar hún I lengstu lög
að þau muni sleppa við pestina.
En þau taka hana eins og nær
allir aðrir og sonur hennar,
fimmtán mánaða gamall, dó úr
veikinni. Henni féll þetta að
vonum mjög þungt og I næsta
bréfi frá 28. sept. 1882 er tónninn
þungur:
„Það eru mörg og djúp sár,
sem þessi sjúkdómur hefir sleg-
iö á Islandi i sumar. Ekki koma
oftar fréttir en að mestmegnið
er um sorg og missi, eða þá bág-
indi af öllu tagi öðru, og „Skuff-
elser”. Mér finnst ekkert hafa
heyrzt eða skeð, sem geti glatt
hjartað eða lyft huganum, allt
er dapurt og beygjandi, og
náttúran gjörir sitt slóra til.
Ofan á þetta óttalega sumar,
sem bókstaflega ekkert sumar
var, kemur nú eins mótstæðilegt
haust, að nokkrum fáum dögum
undanteknum. Stórrigningar
dag eftir dág renna yfir jöröina
nú, en þar á undan voru hörð
frost og snjókoma frá septem-
berbyrjun. Heyskapur varð
endasleppur með þessu, eins og
skilja má, og byrjaði þó 3—4
vikum seinna en vant er. Hey
eru þvi hjá sumum nærri engin
nema töðuhárið, og þá sjáiö þér
framtlðarútlitið. Það eru
undurin öll af fé, sem menn
verða að lóga, og nú vill margur
selja hesta og getur ekki.”
Þannig var semsé umhorfs
hér á landi fyrir eitthundrað
árum.
(Heimild: Konur skrifa bréf.
Sendibréf 1797—1907. Finnur
Sigmundsson bjó til prentunar.
Bókfellsútgáfan. Rvk. 1961.)