Þjóðviljinn - 23.09.1982, Blaðsíða 4

Þjóðviljinn - 23.09.1982, Blaðsíða 4
4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 23. september 1982 DIOÐVIUINN Málgagn sósíalisma, verkalýðs- hreyfingar og þjóöfrelsis. Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans. Framkvaemdastjóri: Eiöur Bergmann. Ritstjórar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan Ólafsson. Fréttastjóri: Álfheiður Ingadóttir. Umsjónarmaður Sunnudagsblaðs: Guðjón Friðriksson. Auglýsingastjóri: Svanhildur Bjarnadóttir. Afgreiðslustjóri: Baldur Jónasson. Blaðamenn: Auður Styrkársdóttir, Helgi Ólafsson, Lúðvík Geirsson, Magnús H. Gíslason, Ólafur Gíslason, Óskar Guömundsson, Sigurdór Sigurdórsson, Þórunn Sigurðardóttir, Valþór Hlööversson. íþróttafréttaritari: Víðir Sigurðsson. Útlit og hönnun: Andrea Jónsdóttir, Guöjón Sveinbjörnsson. Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Elísson. Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Gísli Sigurðsson, Guðmundur Andri Thorsson. Auglysingar: Áslaug Jóhannesdóttir, Sigríður H. Sigurbjörnsdóttir. Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Jóhannes Harðarson. Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir. Simavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Sæunn Óladóttir. Húsmóðir: Bergljót Guðjónsdóttir. Bílstjóri: Sigrún Bárðardóttir. Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Gunnar Sigurmundsson. Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir. Útkeyrsla, afgreiðsla og auglýsingar: Síðumúla 6 Reykjavík, sími 8 13 33 Umbrot og setning: Prent. Prentun: Blaðaprent h.f. Á kveðjustund • í dag kveður íslenska þjóðin fyrrum forseta sinn Kristján Eld- járn. I hugum okkgr ríkir tregi eftir góðan dreng og sæmdarmann, sem við flest eigum margt að þakka. • Við íslendingar erum fámenn þjóð og hér veltur því oft meira á hverjum einstökum heldur en títt er með stórþjóðum. • Þótt Kristján Eldjárn helgaði líf sitt frá ungum aldri íslenskri menningu og þjóðararfi, þá var það ekki hans ráðagerð að stefna á sæti þjóðhöfðingja á Bessastöðum. Eitt af aðalsmerkjum Kristjáns Eldjárns var hógværð hans og lítillæti. • En frá kyrrlátri önn fræðistarfa á Þjóðminjasafni var hann kallaður þúsund röddum úr þjóðardjúpinu til starfa á Bessastöð- um í sæti forseta íslands. Kristján hlýddi því kalli. Það var gæfu- spor fyrir íslenska þjóð. • Við vissum engan betur til þess fallinn að minna okkur á hvaðan við kæmum og hvert skyldi stefna, á skyldurnar við land og þjóð og sóma okkar frammi fyrir heiminum. • Við vissum að á hverfulum tímum var og er þörf fyrir einingar- tákn, rödd sem kalli okkur hvert og eitt til dáða og sameiginlegra átaka fyrir framtíðarheill. Nóg er hitj, sem skilur í sundur og nagar ræturnar. • Kristján sat á Bessastöum í 12 ár og brást engum vonum. Þegar hann kaus að hverfa úr sæti forseta lýðveldisins fyrir rösklega tveimur árum átti hann allra lof. • „Vér verðum að treysta landinu og trúa á möguleika þess.“ Sá var boðskapur Kristjáns Eldjárns í fyrsta áramótaávarpinu, sem hann fiutti okkur sem forseti íslands. Og skyldi það ekki vera hollt okkur öllum að minnast þeirra orða, þótt náttúra íslands bjóði okkur nú sem fyrr ýmist strítt eða biítt. • í síðasta áramótaávarpinu, sem Kristján flutti sem forseti sagði hann m.a.: • „Lífið má aldrei verða brauðstritið eintómt og orðaskak um það, og landið er ekki eingöngu auðsuppspretta til þess að fæða og klæða þjóðina svo sem best má verða. Það er einnig ættjörð, móðurmoid, föðurland, það eina sem vér munum nokkru sinni eignast. Landið og erfðirnar hafa mótað oss og eru samgrónar tilfinningalífi voru og eiga að vera það. Og þjóðfélagið, sem vér höfum komið upp, er ekki sambærilegt við fyrirtæki, vel eða illa rekið eftir atvikum. Það er samfélag um íslenska menningu, gaml- an arf og nýja sköpun, ætlunarverk íslensku þjóðarinnar. Þetta má aldrei úr minni líða, hvort sem árar betur eða verr á sviði hinna daglegu veraldiegu þarfa.“ • Heyrið þau orð og gleymið þeim ekki: - Okkar ætlunarverk skal vera það, að byggja hér „samféiag um ísienska menningu, gamlan arf og nýja sköpun.“ • Eigi vel að fara þarf hvort tveggja að haldast í hendur sá gamli arfur og hin nýja sköpun. • Kristján Eldjárn lauk háskólanámi árið sem íslenska lýðveldið var stofnað. Þá var vorhugur, nú ríkir tregi á hausti. En hér mun aftur vora, og nýjar raddir kalla fram nýja menn þegar mest liggur við. Þannig er lífsins lögmál. En stundum mælir sterkast hinn forni kór, raddir þúsund ára sögu. Örlögin hafa nú skipað Kristjáni Eldjárn sæti innarlega á þeim kórbekk. • Dalir Norðurlands eru djúpir og bláir. Það yrði fríður flokkur, ef þeir söfnuðust nú allir saman í eina sveit, sem þaðan hafa komið um aídirnar. • Kristján Eldjárn var barn eins þessara dala. Úr Svarfaðardal má líta bæði Kaldbak og Sælufjall. Þaðan hefur margur lagt upp á Heljardalsheiði fyrr og síðar, og sé vegarnestið gott, þá er heiðin jafnan fær. • Þjóðviljinn vottar frú Halldóru Eldjárn og öllum ættingjum Kristjáns samúð sína nú á útfarardegi hans. -k. Hin ósýnilega hönd Stundum tala menn um efna- hagsmál eins og umdularfullt astr- alplan sé aö ræöa: Kreppan er eins og vindurinn, enginn veit hvaðan hún kemur eða hvert hún fer, var sagt upp úr kauphallar- hruninu mikla fyrir rösklega fimmtíu árum. Svo koma þeir tímar, að menn tala um stýringu efnahagsmála eins og þeir sem valdið hafa; lengi vel hafa vinstri- sinnar með sinn áætlanabúskap látið sem heimurinn væri þeim kálfskinn eitt. En vegna þess að oftrú á sterkri miðstýringu í fram- leiðslumálum hefur orðið fyrir verulegum skakkaföllum, hefur brautin reynst fremur greið fyrir hægrisveiflu í þessum málum nú um skeið. Svonefndir frjálshyggjumenn hafa því gengið fram glaðir og reifir, vopnaðir dæmum um mis- tök í áætlanagerð hjá kommum og krötum, þungbær skrif- finnskubákn og vondar fjárfest- ingar, sem ekki fóru að réttum vísindum þeirra sem láta stjórn- ast af gróðavon - en þeir eru, samkvæmt kenningu, fingur hinnar „ósýnilegu handar" sem stýrir mörkuðum. Og er höndin í þessum fræðum talin vera angi af einhverskonar guðdómi sem sé tiltölulega velviljaður mann- kyninu. Timburmenn En því miður; fagnaðarstundir eru heldur sjaldgæfar í heimi hér og eftir því skammvinnar. Eftir fagnaðarríkan söng um að aura- leysi þegna heimsins og skulda- súpa sé um flest að kenna misvitr- um stjórnmálamönnum, sem með allskonar óþarfa opinberum afskiptum séu að koma sjálfs- bjargarviðleitni út á kaldan klaka, skjóta ljótir og leiðir timb- urmenn upp kollinum hér og þar. Einn slíkur timburkarl kemur fram í skemmtilegri grein sem birtist í Newsweek á dögunum og heitir „Stóru bankarnir iðrast synda sinna“ eða eitthvað á þá leið. Þar fjallar sérfróður maður að nafni Juan de Onis um þau merkilegu tíðindi, að ekki aðeins séu Argentínumenn eða Pólverj- ar sekir um að hafa slegið sér - í von um framfarir - lán, sem þeir síðan ekki geti borgað, heldur einnig olíurisar eins og Mexíkan- ar og virðulegir Evrópumenn úr Efnahagsbandalaginu eins og Danir. Um þetta segir í fyrr- nefndri grein: Sekur er ég „Jafnvel forstjórar einkabanka viðurkenna nú, að þeir eigi sína sök á því, að alþjóðlegt fjármála- kerfi er komið í þann háska sem birtist í skuldavandræðum Mex- íkó, Argentínu, Costa Rica, Danmerkur, Póllands, Kúbu og margra annarra landa. Það eru einkabankarnir sem eiga meira en 60% af þeim 550 miljörðum dollara sem þau þróunarlönd skulda nú, sem ekki eiga olíu til útflutnings. Þetta er rösklega helmingi meira en árið 1978, og þessi aukning hefur ekki aðeins orðið vegna þess að lántakendur vildu fleyta sér yfir greiðslur á ol- íureikningum og yfir halla á fjár- lögum, heldur og vegna þess að bankarnir héldu sig geta gengið að tryggum gróða“. Skriðið undir pilsfaldinn Síðan er það rakið hvernig vitr- ingar einkaframtaksins hleyptu sér inn í hvert lánaævintýrið á fætur öðru, en - eins og í greininni stendur - stundum beinlínis þröngvuðu þeir við- skiptaaðilum til meiri lántöku - éf þeir áttu sér baktryggingu í ol- íu. En hvernig sem það er, þá er nú svo komið, segir í fyrrnefndri grein, að: „Þótt forstjórar einkabanka játi nú opinskátt sekt sína, þá vilja þeir að alþjóðleg hjálp sé veitt til að hreinsa upp eftir þá“. Þeir vilja nú fá alþjóðabanka og ríkisbanka til að hjálpa sér, - eins og í greininni segir: „Þeir voru ekki alltaf svo hrifn- ir af opinberum afskiptum. Þegar peningaveltukerfið þýddi að lánastarfsemi með góðum hagn- aði jókst, þá vildu einkabankarn- ir helst að opinber afskipti af þessum málum væru sem allra minnst". Og nú kalla þeir á ríkisstjórnir sér til aðstoðar. Og dettur nokk- rum í hug hliðstæða við það leik- rit sem útgerðarmenn fslands hafa flutt fyrir þjóðina á undan- förnum dögum og vikum? - áb. og skoriö Barbarí í auglýsingum A íslandi eru margskonar lög og reglugerðir í gildi sem eiga að verja neytendur fyrir auglýsinga- skrumi og niðurlægingu af ýmsu tagi. En stofnanir sem eiga, sam- kvæmt Iögum, að fara með þessi mál, geta ekki sinnt verkefnum sínum vegna fjárskorts. Auk þess er almenningsálitið dauft í þess- um málum og einatt hallt undir skrumið. A undanförnum misserum hafa mörg mál sem varða neytendur komið upp á yfirborð- ið, mál sem lúta að því að auglýsendur hafa farið yfir mörk- in. I þessu sambandi nægir að nefna ítrekuð brot á jafnréttis- lögum. Eins mætti nefna að á alþingi þjóðarinnar urðu þing- menn beinlfnis til að verja umsvif fyrirtækisins Videosón, sem starfaði beint og óbeint í trássi við margra lagabálka. Þá eru ýmsar reglugerðir sem varða neytendur þverbrotnar með þegjandi samþykki yfir- valda. Þjóðviljinn hefur marg- sinnis vakið athygli á slíkum mál- um - en má sín því miður ekki mikils í öllum þeim gauragangi sem yfir dynur. Verst er að ríkis- reknu fjölmiðlarnir ganga á undan í reglugerðarbrotum eins og t.d. sjónvarpið, sem á að hafa til hliðsjónar reglugerð um sjón- varpsauglýsingar. Sem er svo for- sómuð hvað eftir annað. Hér má til dæmis taka bann við að höfða með auglýsingum til barna og ákvæði um fjöldatakmörkun auglýsinga. Ótœkt ástand Það þarf því ekki að koma á óvart þótt í Morgunblaðinu á föstudaginn birtist endemisaug- lýsing eins og sú sem við gerðum að umfjöllunarefni í fréttum gær- dagsins, Tommaborgaraauglýs- ingin, þar sem skotið er yfir öll mörk velsæmis og reglur uin jafn- réttismál, barnavernd og fleira kvistaðar út í veður og vind. Fjölmiðlarnir - og verða víst fáir með öllu saklausir - munu að líkindum afsaka deyfð sína og gagnrýnisleysi með því, að þeir þurfi að halda sér á floti m.a. með tekjum frá misjafnlega smekk- legum eða heiðarlegum auglýs- endum. Hér er komið að ástandi sem er auðvitað ótækt: því tang- arhaldi sem auglýsendur geta haft á fjölmiðlunum. Og þarf að bregðast við. -óg.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.