Þjóðviljinn - 15.10.1982, Blaðsíða 7

Föstudagur 15. oktöber 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7 '
Sævar Friðþjófsson að
störfum um miðnæturbil
þegar Saxhamar er á förum í
fyrsta róðurinn á línu í haust.
Gera
Saxhamar
kláran álínu
Sævar Friðjónsson var að gera
bátinn Saxhamar kiáran fyrir
fyrsta róðurinn í haust þegar við
hittum hann á bryggjunni í Rifs-
höfn. Hann hefur gert Saxhamar út
i 13 ár og skipið er jafngamalt.
Sævar sagði að sex bátar væru
gerðir út frá Rifshöfn af svipaðri
stærð. Allir væru þeir yfirbyggðir
og nyti mannskapurinn þess vel.
Skipstjóri á Saxhamri er Reynir
Benediktsson.
-óg
ulsins. Nokkur byggð hefur mynd-
ast í kringum Lóranmastrið. Nú er
þó svo komið að heil blokk (rað-
hús) stendur auð og tóm á Gufu-
skálum. Póstur og Sími rekur stöð-
ina sjálfa, og Islendingar vinna
þarna eingöngu. Þó er reksturinn
enn að einhverju leyti í blend við
tröllin, og margir vilja meina að
þarna sé „varnarsvæði". En það er
víst lögfræðilegt túlkunaratriði
hvenær landssvæði þetta er íslenskt
og hvenær natóskt, eins og er um
önnur svæði, sem óðum eru að
hætta að vera á íslensku lögráða-
svæði.
Vilji aðkomumenn móðga Sand-
ara, þá er góð aðferð að spyrja þá
hvernig sé að búa bakvið Jökul.
Það gerði undirritaður og mátti
þola jökulkalt augnaráð heima-
manna lengi á eftir. Og það vísar
margt til þessarar nálægðar við jök-
ulinn á Hellissandi. í þorpinu fyrir
framan gamla sjóbúð sem gerð hef-
ur verið að eins konar minjasafni
stendur forkunnarskemmtilegur
heiðursvarði eftir Ragnar Kjart-
ansson og heitir Jöklarar. Hann er
til heiðurs sjómönnum lífs og liðn-
um. Það fer heldur ekki á milli
mála hvert Sandarar sækja lífs-
björgina; þarna byggist allt á
sjónum.
Höfnin á Rifi
Byrjað var á hafnargerð fyrir
byggðarlagið á Rifi á sjötta ára-
tugnum og farið að róa þaðan árið
1956. Uppúr því tóku menn einnig
að byggja hús sín í kringum höfn-
ina, auk þess sem nokkur fyrirtæki
hafa þar aðsetur. Á milli Sands og
Rifs er um tveggja mínútna akstur,
en þetta er óvefengjanlega sama
byggðin. Höfnin er lífæð Sandara
með sama lagi. Frá því að róðrar
hófust frá Rifshöfn hefur byggðar-
lagið á Hellissandi stöðugt verið í
vexti og mega menn líta með
nokkru stolt yfir farinn veg. Rúm-
lega þrjú hundruð manns bjuggu
hérna fyrir þrjátíu árum, en í dag
munu búa á Hellissandi 600 manns.
Þegar við ókum veginn frá Enni til
Sands var okkur sagt að við værurn
að aka á fyrsta bundna slitlaginu
sem hefði verið sett á vegi vestan
Hvítár.
Töfrar
sjávarþorpsins
Margir verða til þess að segja
manni úti á landi, að forsenda
byggðar sé að hlúð sé að sjávar-
útvegi. Það sé segin saga, að blóm-
stri útgerðin dafni plássin. Og út-
þenslan í sjávarútvegi og fiskiðnaði
á undanförnum árum sést máski
best á því, að mörg hús eru nýleg
vestur á Hellissandi. Hin skipu-
lagða byggð er í vissri mótsögn við
gömul hús á Sandi, þar sem hþs-
stæðið hefur verið valið með tilliti
til skjólsældar og eins og af handa-
hófi. Enn eru til þröngar götur með
töfrum fortíðar í þessu plássi.
Og fjöruangan leggur fyrir vitin í
gönguferð um þorpið.
Meira að segja eru til minjar um
kreppu og fátækt. Og þarna má
líka láta sér detta í hug að víðar sé
offjárfest heldur en í sjávarútvegi.
Landsbankinn er með í byggingu
mikið hús fyrir útibú. Eitt frystihús
er á staðnum, sem mun vera í eigu
Agnars í Kassagerðinni. Lítið fer
nú fyrir samvinnuhreyfingunni á
þessum stað. Þó er þarna starfrækt
útibú frá Kaupfélagi Borgfirðinga,
en viðmælendur blaðamanna vildu
fá meiri þjónustu en í verslun.
Margir fleiri reka fiskverkunar-
stöðvar á Sandi og í Rifi. Auk
Skúla Alexanderssonar héraðshöfð
ingja á Sandi rekur fyrirtæki Sig-
urður Ágústssonar í Stykkishólmi
fiskverkunarstöð í Rifi. Og fleiri
koma við sögu fiskverkunar.
Flestir bátanna eru gerðir út af
einstaklingum, sem vinna sjálfir
við útgerðina. Gerðir eru út sex
stórir bátar frá Rifi. Allir eru þeir
yfirbyggðir og þykja búa sjó-
mönnum góða vinnuaðstöðu.
Það er fallegt í haustsólinni undir
jökli þessa dagana, og menn mega
vita það í Vesturbænum að lífið
skiptir líka máli bak við Jökul.
-óg
Texti: Óskar
Guðmundsson
Myndir: Gunnar
Elísson
íslenskir Aðalverktakar á Keflavíkurflugvelli:
V iðskiptin
rannsökuð
Hver er ágóðinn af starfsemi ís-
lenskra Aðalverktaka á Keflavík-
urflugvelli og hvernig er þeim á-
góða skipt? Vilmundur Gylfason og
fleiri þingmenn. Alþýðuflokksins
hafa lagt fram tillögu tii þingsálykt-
unar um að gerð verði úttekt á
verktakastarfsemi við Keflavíkur-
flugvöll.
Ágóði Og
skipting arðs
Ályktunin er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela sérstakri
rannsóknarnefnd, sem skipuð sé 7
mönnum og kosin af Alþingi, að
láta fara fram ítarlega úttekt á
fyrirtækinu íslenskir aðalverk-
takar, enda hafi nefndin vald til
þess að kalla þá fyrir sig sem hún
telur eiga hlut að máli. Nefndin
skal kanna viðskipti félagsins og
dótturfyrirtækja þess frá upphafi,
umfang viðskipta, verðákvarðanir,
ágóða og skiptingu arðs. Þá skal
Virðisauka-
skattur í stað
söluskatts?
í athugasemdum með fjárlaga-
frumvarpi ársins 1983 er greint frá
því, að nú sé verið að semja frum-
varp um virðisaukaskatt í stað
söiuskatts. Er stefnt að því, að
frumvarpið verði tilbúið í byrjun
næsta árs. Segir ennfremur að
þessum frumvarpsdrögum sé ætlað
það hlutverk að leggja grundvöll að
umræðum um endanlega stefnu-
mótun á þessu sviði.
Telja margir að virðisauka-
skattur skili sér betur en sölu-
skattur, sem vægt til orða tekið hef-
ur skilað sér illa fram til þessa, en á
þessu ári voru gefin út ný lög um
söluskatt, sem miða að því að bæta
innheimtu hans.
Þess má að lokum geta að öll
Norðurlöndin, nema lsland hafa
tekið upp virðisaukaskatt í stað
söluskatts. - S.dór.
nefndin kanna öll önnur viðskipti
við varnarliðið.
Úttektin skal fara fram fyrir opn-
um tjöldum þannig að öllum al-
menningi gefist kostur á að fylgjast
með þessari upplýsingaöflun.
Tilgangur úttektarinnar er að
kanna hvort þessum viðskiptum
Þingsjá
verði komið haganlegar fyrir en nú
er og hvort ágóða af þeim verði
með öðrum hæti haganlegar og
réttlátar skipt en nú er. Talsmaður
nefndarinnar skal gefa sameinuðu
þingi skýrslu að úttektinni lok-
inni.“
Einkaleyfí
í aldarfjórðung
í greinargerð segja flutnings-
menn m.a.:
„íslenskir aðalverktakar og
fyrirtæki í tengslum við þá hafa
starfað í rúman aldarfjórðung. Þeir
hafa haft einkaleyfi á margháttuð-
um viðskiptum við varnarliðið.
Þessi skipan mála þótti eðlileg á
sínum tíma, en þó segir það sig
sjálft, að margt hefur breyst síðan.
Þykir því fyllilega tímabært að gera
á því nákvæma úttekt, hvort þessi
skipan mála sé ekki orðin úrelt og
hvort ekki sé breytinga þörf.
Umræður um íslenska aðalverk-
taka hafa á undanförnum árum og
áratugum mjög blandast saman við
almennar umræður um utanríkis-
mál. Gagnrýnendur þessa rekstrar
hafa jafna verið - mjög gjarnan að
minnsta kosti - andstæðingar
markaðrar stefnu íslendinga í
varnar- og öryggismálum. Af þess-
um sökum hefur umræða um þessi
viðskipti jafnan koðnað niður.
Flutningsmenn telja að þessu þurfi
að breyta, úttekt á þessum rekstri
þurfi að fara fram óháð almennum
skoðunum á utanríkismálum.
Flutningsmenn eru raunar fylgj-
endur aðildar íslands að Atlants-
hafsbandalaginu og náinni sam-
stöðu og samvinnu Islendinga með
öðrum lýðræðisþjóðum. En flutn-
ingsmenn telja að það sé beinlínis í
þágu þessarar samvinnu að öll við-
verði
skipti við varnarliðið séu gersam-
lega hafin yfir allan grun og að allir
fslendingar geri sér ljósa grein fyrir
því, hvernig hátti efnahagslegum
samskiptum okkar og Bandaríkja-
manna í tengslum við varnarliðið
svokallaða.
Þegar úttekt sem þessi skal fara
fram á vegum Alþingis skiptir það
auðvitað máli, að menn felli ekki
efnisdóma áður en úttektin hefur
farið fram. Tilgangurinn er einmit
að afla fáanlegra upplýsinga og á
grundvelli þeirra ber síðan Alþingi
að taka ákvarðanir um aðra skipan
mála þykir því fengnar upplýsingar
gefa tilefni til.
Langvarandi einokun viðskipta
býður ævinlega hættum heim og
vekur ávallt spurningar. Það er í
þágu allra aðila að slíkum spurn-
ingum verði svarað. Á grundvelli
slíkra upplýsinga er unnt að taka
skynsámlegar og réttar ákvarðanir.
Liggi litlar eða engar upplýsingar
fyrir er slíkt auðvitað vart mögu-
legt og jafnvel ógerlegt."
Tillaga svipaðs efnis var til
meðferðar þingsins árið 1979, en
þá greiddu þingmenn Framsóknar
og Sjálfstæðisflokks atkvæði gegn
því, að slík úttekt færi fram.
-óg.
✓
Island í
15. sæti
af 80
þjóðum
Á fréttamannafundi þeim er
fjármálaráðherra Ragnars Arnalds
efndi til daginn, sem hann lagði
fjárlagafrumvarpið fyrir árið 1983
fram, var nokkuð rætt um erlendar
skuldir ríkissjóðs. Ragnar greindi
þá frá því, að nýverið hefði verið
gerð könnun á lánakjörum 80
þjóða víðsvegar um heim, sem tek-
ið hefðu lán á alþjóðlegum lána-
markaði og kom þá í ljós að ísland
var í 15. sæti hvað varðar góð lána-
kjör. - S.dór.
Bygging brotajámsverksmiðju:
Rætt um fjánnögnun
frá breskum aðllum
Mikil aukning
á útflutningi
brotajárns
Viðræður hafa farið fram
milli Stálfélagsins hf. og
breskra aðila um að fjármagna
og byggja stálbræðslu hér á
landi, og er gert ráð fyrir að rísi
verksmiðja er geti framleitt um
20.000 tonn á ári af steypu-
styrktarjárni og vissum tegund-
um stangajárns.
Viðræður þessar fóru fram dag-
ana 6.-8. október sl., og auk fyrr-
greindra aðila tóku þátt í þeim full-
trúar iðnaðarráðuneytis, fjármála-
ráðuneytis og Seðlabanka íslands.
Verksmiðja þessi, ef af verður,
mun nær eingöngu nota rafmagn til
reksturs, og er áætlað að rekstrar-
kostnaður verði mun lægri en áður
hefur verið áætlað. Þess má geta að
á síðasta ári var flutt út brotajárn
fyrir um 3.7 miljónir króna og á
þessu ári hefur brotajárn að magni
til þegar aukist um 52%, sam-
kvæmt upplýsingum Útflutnings-
miðstöðar iðnaðarins.
Viðræður fyrrgreindra aðila
munu halda áfram um næstu mán-
aðamót. Þegar hafa verið ræddar
hugmyndir sem munu auðvelda
innlendum aðilum að gerast hlut-
hafar í fyrirtækinu. - v.