Þjóðviljinn - 15.10.1982, Blaðsíða 9

Föstudagur 15. október 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13
Hvaö vitum viö um grænlenskt verkafólk? Hvaö eru
Grænlendingar margir? Hvað vinna þeir einkum viö?
Hvenær stofnuöu þeir meö sér verkalýössamtök? Hvar
standa þeir í lífsbaráttunni? Allt eru þetta spurningar,
sem einungis örfáir íslendingar kunna viöhlítandi svör
viö, og er þaö til vansa ekki síst þar sem íslensk
verkalýðshreyfing hefur nýlega bundist þeirri
grænlensku böndum meö stofnun Verkalýðshreyfing-
arinnar í N-Atlantshafi. Hér veröur gerð tilraun til aö
bætaofurlítið úrog rakin saga samtaka launafólks í '
örfáumoröum.
Örstutt ágrip af sögu samtaka
grænlensks verkalýðs
Samkvæmt manntali 1. janúar
1980 bjuggu á Grænlandi 49.773
menn. Þar af voru fæddir á Græn-
landi 40.947 en utan Grænlands
8.826. Varðandi skiptingu í verka-
lýðsfélög þá er nteginreglan sú að
innfæddir eru í græniénsku verka-
lýðshreyfingunni en þeirsem fædd-
ir eru utan landsins eru í dönskum
verkalýðsfélögum.
Langflestir Grænlendinga vinna
við fiskveiðar og aðrar veiðar,
framleiðsluiðnað ýmiss konar og
námugröft, byggingar og verslun.
ins 9 menn og eru þeir valdir sér-
staklega nteð tilliti til búsetu þann-
ig að landshlutar hafi þar fulltrúa.
Innan SIK eru 26 verkalýðsfélög
sem starfa unt landiö allt. í'aö þarf
að minnsta kosti 25 íélaga til að
hægt sé að stofna stéttarfélag og
minni byggðir verða því gjarnan að
stofna sérdeildir sem eiga aðild að
stéttarfélögunum í stærri bæjun-
um.
Yfirstjórn SIKeríhöndunt aðal-
fundar sem haldinn er annað hvert
ár. Á fundinn koma 1 - 4 þátttak-
| „Langflestir
Grænlendingar
vinna við fisk-
veiðar og aðrar
I veiðar, fram-
leiðsluiðnað ýmis
konar, námugröft,
byggingar og
verslun“.
Ljósm. hm.
Alþýðusamband Grænlands
Allmargir hafa og atvinnu af flutn-
ingum enda landið stórt.Flestir eru í
vinnu hjá Grænlandsversluninni og
því opinbera.
Upphaf
grœnlenskrar
verkalýðs-
hreyfingar
Það var í kolanámubænum Qull-
isat sem fyrsta verkalýðsfélagið á
Grænlandi varstofnað árið 1947. Á
næstu árum skutu verkalýðsfélög
upp kollinunt í fleiri bæjum en það
var svo ekki .fyrr en 1956 sem
heildarsamtök grænlensks verka-
lýðs voru stofpuð og var þeirn gefið
nafnið Verkalýðssamband Græn-
lands, skammstafað upp á dönsku
GAS. Þetta samband var við lýði
þar til á landsþinginu 1978 að
breytt var um nafn og það skýrt
upp á grænlensku Sulinermik Inu-
utissarsiuteqartut Kattuffiat - SIK.
Þetta þýðir bókstaflega: allir þeir
sent lifa á'vinnu sinni.
SIK eru einu samtök grænlensks
verkafólks og málsvari þess.
Þeir sem fæddir eru utan Græn-
lands eru almennt í dönsku verka-
lýðsfélögunum. SIK er því nokkurs
koriar Alþýðusamband Grænlands
og sér um samningagerð gagnvart
atvinnurekendum, en þeirra
stærstir eru annars vegar Græn-
landsverslunin og hins vegar
stjórnvöld. Með nafnbreytingunni
1978 var einnig hafið starf til að fá
sem flesta starfshópa og stéttir inn í
samtökin þannig að þau spegluðu
vinnumarkaðinn um landið.
Innra skipulag
hreyfingarinnar
Þar til fyrir tveimur árum síðan
hafði SIK einungis tvo menn á
launaskrá, þ.e. ritarann og gjald-
kera. Sáu þessir tveir um allt skrif-
stofuhald. 1980 var svo ákveðið að
formaður SIK. sem er Jens Ly-
berth frá Nuuk (Godtháb) og tveir
svokallaðir svæöisritarar, færú í
fullt starf á vegum samtakanna
þannig að í dag vinna 5 menn í fullu
starfi hjá SIK.
í dag sitja í miðstjórn sambands-
endur frá hverju verkalýðsfélagi og
þar er kjörin 9 manna miðstjórn
SIK. Úr miðstjórn mynda svo 5
rnanns framkvæmdastjórn sern
m.a. fer með öll samningamál og
sér um daglegan rekstur sam-
bandsins.
Á vegum SIK eru 3 sjóðir sem
félagsmenn greiða í af launum sín-
um. Ferðasjóður sent fjármagnar
ferðir félagsmanna, atvinnuleysis-
tryggingasjóður sem var stofnaður
vegna lítilla framlaga frá hinu opin-
bera til þess arna og loks verkíalls-
sjóður sem stofnaður var 1978.
Verslun og
viðskipti
Dönsk áhrif eru gífurleg á Græn-
landi enda stutt síðan heimastjórn
komst á, en þaö var árið 1979. 1972
höfðu Grænlendingar fylgt Dönum
inn í Efnahagsbandalagið enda
þótt 70% landsmanna hefðu verið
á móti aðild þá. Aftur var kosið um
aðildina að EBE á þessu ári og enn
og aftur staðfestu Grænlendingar
þá skoðun sína að Grænland skyldi
ekki vera í Efnahagsbandalaginu.
Anker Jörgensen fyrrverandi for-
sætisráðherra hafði sagst mundu
staðfesta niðurstöður kosninganna
en ekki er vitað hver afstaða núver-
andi forsætisráðherra Dana er í
málinu.
Fyrirtækin í atvinnulífinu eru
flest í eigu Dana og fjármagn
streymir þvf ört út úr landinu.
Þessu vill grænlensk verkalýös-
hreyfirtg ekki una og því var stofn-
að fyrir atbeina hennar fýrirtækið
Eqqiaasq íNarsaq árið 1980. Þetta
fyrirtæki, sent er í eigu starfsmanna
fæst við hreingerningar ýmiss kon-
ar og er hugmyndin að stofna fleiri
sjálfstæð fyrirtæki sem rekin cru af
starfsmönnum og í eigu þeirra
sjálfra. Það er víða barist gegn ný-
lendufjötrunum á Grænlandi og
verkalýðshreyfingin ætlar sér stór-
an hlut í þeirri baráttu.
Samningsréttur
og launamál
,.Á Grænlandi tíðkast ekki að
gera heildarkjarasamninga milli at-
vinnurekenda og launafólks. Það
eina sem raunverulega er ákveðið
fyrir alla í einu, er hvcnær einstakir
samningar renna út. Annars liafa
einstök félög samningsréttinn í sín-
um höndum. Komi upp hörð stétta
átök, sem ekki tekst að leysa með
venjubundnum hætti fer deilan
fyrir 5 manna nefnd sent í sitja tveir
fulltrúar frá hvorum deiluaðila auk
formanns sem báðir eru sammála
um að gegni þeirri stöðu. Þessi
ncfnd helur vald til að semja um.-
lausn deilunnar og veröa hilir að
hlýta þeim úrskurði og kentur hann
ekki einu sinni til atkvæðagreiðslu
félagsmanna.
Stjórnmála-
afskipti SIK
SIK hefur talsverða áhrif í
sveitasjórnum á Grænlandi og sitja
fulltrúar einstakra landshluta-
deilda í nefndum sveitastjórnanna.
Þá sitja fulltrúar SIK í fjölmörgum
nefndum á vegum Landsþingsins
og öðrum ríkisstofnunum.
Þegar Danmörk gerðist tiöili að
Efnahagsbandalaginu 1973,
neyddust Grænlendingar til að fyl-
gja þar með. SIK hefur alla tíð bar-
ist gegn veru Grænlands í Efna-
hagsbandalaginu og tók virkan þátt
í baráttunni gegn veru Grænlands
þar sl. sumar. Slóst verkalýðs-
hreyfingin grænlenska þar í hóp 3ja
stjórnmálaflokka sem helst létu að
sér kveða í þeim slag. Siumut-
flokknum. Sulisartuflokknum
(sem SIK setti raunar á stofn á sín-
um tíma) og Inuit Ataqatigiit-
flokknum sem er marx-lenínisk
hreyfing.
SIK hefur tekið virkan þátt í
samvinnu viö grannþjóðirnar á
norðurhveli, þ.e. Alaska og Kana-
da. Þá er grænlenska alþýðusam-
bandið stofnaðili að Verkalýðs-
hreyfingunni í Norður-Atlantshafi,
sem nýlega var stofnuð í Færeyjum
með aðild Færeyja og íslands.
Stjórnmála-
flokkur
hreyfingarinnar
Alþýöusamband Grænlands
stóð fyrir stofnun sérstaks stjórn-
málaflokks 1979 og tók hann þátt í
kosningunt til landsþingsins og
sveitastjórna á Grænlandi það ár.
Ástæðan fyrir stofnun flokksins var
sú aö verkalýðshreyfingin taldi
nauðsyn bera til að hún ætti full-
trúa í stjórn landsins.
Við kosningarnar til landsþings-
ins fékk flokkurinn sem á græn-
„Það var í
kolanámubænum
Qullisatsem
fyrsta
verkalýðsfélagið
á Grænlandi var
stofnað árið
N1947“. Ljósm. hm.
lensku kallast Sulisartut Partiiat
5.6% atkvæðanna, 3% í kosning-
unum til sveitastjórna og ll% í
kosningunum til Þjóðþingsins í
Kaupmannahöfn. Nú hefur verið
ákveðið að leggja flokkinn niður.
Hér hefur verið farið fljótt yfir
sögu grænlenskrar verkalýðshreyf-
ingar. Það er ljóst af þessu ágripi að
hún er enn að slíta barnsskónum og
það er ekki aö efa að grænlenskur
vcrkalýður væntir stuðnings félaga
sinna hér á landi í baráttu sinni fyrir
hagsmunum sínum. Er þess að
vænta að stofnun samtakanna
Verkalýðshreyfingin í Noröur-
Atlantshafi, sem verkafólk í Fær-
eyjum, Grænlandi og Islandi
stendur að, geti orðið verkalýðs-
baráttunni á norðurhjara mikil og
öflug lyftistöng
Valþór Hlöðversson tók saman.