Þjóðviljinn - 22.10.1982, Page 10

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 22. október 1982
Minning
Skafti Magnússon
frá Sauðárkróki
Fœddur 17. ágúst 1902
Dáinn 14. október 1982
hann var á Mælifellsá og raunar
lengur og munu þeir bæir fáir í Lýt-
ingsstaðahreppi, ef nokkrir, þar
sem þeir bræður unnu ekki við
plægingar.
Skafti hafði nú lagt alla búskap-
ardrauma á hiiluna og flutti til
Sauðárkróks vorið 1932. Petta var
Fyrir fáum vikum komu nokkrir
vinir og ættmenn Skafta Magnús-
sonar saman til að gleðjast með
honum á áttræðisafmæli hans.
Skafti var þá hress og reifur og léku
spaugsyrði á vörum, sem ætíð
áður. Eg gat ekki komið því við að
heimsækja hann þá en Skafti
hringdi skömmu seinna og tók af
mér það loforð að líta inn til sín við
fyrstu hentugleika. En dauðinn er
stundum viðbragðsfljótur. Og nú
er Skafti allur og loforðið óefnt. Ég
veit að Skafti fyrirgefur mér sein-
lætið, en sjálfur á ég örðugt með
það.
Skafti Magnússon var Skagfirð-
ingur, fæddur að írafelli í Lýtings-
staðahreppi 17. ágúst 1902 og því
rúmlega áttræður er hann andaðist
þann 14. okt. s.l. Foreldrar hans
voru Magnús Jónsson, bóndi í Gil-
haga á Fremri-byggð í Lýtings-
staðahreppi og Guðbjörg Guð-
mundsdóttir. Þormóður Sveinsson
segir svo m.a. um Magnús í Skag-
firskum æviskrám:
„Magnús var föngulegur maður
að vallarsýn, hár og breiðvaxinn og
hinn myndarlegasti í sjón. Hann
var virðulegur í framgöngu og
kunni vel að umgangast gesti sína
og heldri menn, sem alloft leituðu
gistingar þar, er þeir voru á ferða-
lögum. Skorti þar aldrei góðar við-
tökur né myndarlega framleiðslu,
og átti konan auðvitað sinn þátt í
því. Magnús var gæddur djúpri eðl
isgreind og hafði aflað sér nokkurr-
ar menntunar á uppvaxtarárum
sínum. Fulltíða lærði hann að leika
á orgel og var um langt skeið for-
söngvari í Goðdalakirkju. Einnig
var hann í safnaðarstjórn og sátta-
nefnd. Hann átti sæti í hreppsnefnd
um alllangt árabil og var um sumt
talsmaður sveitarinnar út á við.
Fyrir kom að hann þótti ekki halda
máli sínu fram til fullrar streitu og
var af sumum metið honum til ó-
sjálfstæðis í skoðunum eða tal-
hlýðni. En maðurinn var friðsamur
og ógeðfellt að eiga í útistöðum.
Hann var vel fjáður og hafði stórt
bú a.m.k. síðari árin, enda stóðu
að þeim hjónum báðum efnaðir
ættstofnar. Hann átti jörðina Gil-
haga og mun hafa keypt hana
snemma á búskaparárum sínum.
Byggði hann flest hús þar upp að
meira eða minna leyti, sléttaði tún
og jók út. Magnús var dugmikill
ferðamaður. Hann mun síðastur
manna í Lýtingsstaðahreppi, ásamt
Finnboga Þorlákssyni á Þorsteins-
stöðum, hafa farið skreiðarferðir
suður yfir fjöll til Faxaflóa. Voru
þær ferðir farnar vorin 1887 og
1888. Ef til vill hafa þær verið sein-
ustu slíkar ferðir úr Skagafirði.
Heimilið í Gilhaga var með mann-
flestu heimilum í hreppn-
um...stundum yfir 20 manns. Þar
átti oft athvarf gamalt fólk, stund-
um það, sem erfiðast var að koma
fyrir annars staðar. Fór vel um það
þarna”. - Því skrái ég þessa lýsingu
á Magnúsi í Gilhaga hér, að í henni
koma fram ýmsir þeir eðliskostir,
sem einkenndu Skafta son hans.
Skafti var ekki hjónabandsbarn
og ólst upp hjá móður sinni á íra-
felli til 8 ára aldurs. Þá, eða árið
1910, gerðist Guðbjörg ráðskona
hjá Pétri Björnssyni í Teigakoti í
Tungusveit og fluttist Skafti með
henni þangað. Þar ólst hann upp til
21 árs aldurs og var lengi við þann
bæ kenndur. Skafti mun hafa kom-
ið sér upp skepnum í Teigakoti því
hann hugði á búskap. Og til þess að
sá draumur fengi ræst réðist hann í
að kaupa Þorsteinsstaðakot í
Tungusveit. Þorsteinsstaðakot var
lítið býli og gaf, í þá daga a.m.k.,
ekki olnbogarými til mikilla um-
svifa. Mun Skafti óefað hafa hugs-
að sér að komast yfir jarðnæði þar
sem rýmra væri um hendur þótt
síðar yrði. En búskapar„sæian”
varð skammvinn. Skafti veiktist af
taugaveiki, sem í þá daga var oft að
stinga sér niður, erfiður sjúkdómur
og hættulegur. Neyddist hann þá til
að bregða búi og fluttist að Mæli-
fellsá á Efri-byggð til Jóhanns
bróður síns, sem þar bjó þá og lengi
síðan.
Á þessum árum var einkum unnið
að jarðabótum með hestaverkfær-
um. Jóhann á Mælifellsá var víð-
frægur plægingamaður og vann að
þeim störfum vor og haust í mörg
ár. Stundaði Skafti plægingar með
Jóhanni bróður sínum þau ár, sem
á verstu kreppu- og hörmungarár-
unum og var þá þröngt í búi hjá
mörgu alþýðufólki á gamla Króki.
Fasta vinnu var enga að hafa.
Menn lifðu á algerum snöpum,
fengu að grípa í verk dag og dag.
Best voru þeir líklega settir, sem
komust í vegavinnu yfir sumarið,
en oftast urðu sömu mennirnir þess
aðnjótandi. Það var einkum
tvennt, sem kom í veg fyrir algeran
skort. Annars vegar var það fiskur-
inn, sem gekk mjög á grunnmið á
þessum árum, svo auðvelt var að
afla hans á trillu- og jafnvel árabát-
um, og hins vegar skepnuhaldið.
Margir áttu kýr og nokkrar kindur
og þetta kom í veg fyrir að fólk sylti
beinlínis heilu hungri. Heyskapur
var sóttur fram um allan Skaga-
fjörð og heyið flutt heim á sleðum
að vetrinum því oft var akfæri gott
á eylendinu. Þótt stutt yrði í bú-
skapnum í Lýtingsstaðahreppnum
var bóndinn alltaf ríkur í Skafta.
Hann kom sér upp ofurlitlum bú-
stofni og sótti heyskap fram á
Stór-Grafar engjar.
Á þessum árum var farið að ger-
ast töluvert heitt í pólitíkinni á
Króknum og það ástand, sem þar
ríkti í atvinnumálunum, skerpti
andstæðurnar. Skafti var maður
hógvær og friðsamur. En „líklega
alltaf fremur róttækur að eðlisfari”
eins og hann sagði eitt sinn við
undirritaðan. Hann skipaði sér þvi
fljótlega við hlið annarra verka-
manna á Króknum, gerðist þar
þegar góður liðsmaður og var fyrr
en varði kominn í fremstu röð dug-
mikillar baráttusveitar. Og svo lítið
sem honum var um það gefið að
halda í nokkru fram sjálfs sín hlut
kom þó að því, að samherjar hans,
sósíalistarnir, kusu hann af sinni
hálfu í hreppsnefnd. Og þá var
auðvitað sjálfsagt að gera sitt
besta, eins og ætíð áður og síðar.
Skafti sat í hreppsnefnd í tvö ár.
Þá var Sauðárkrókur gerður að
kaupstað og fékk sína bæjarstjórn.
Við fyrstu bæjarstjórnarkosning-
arnar féll Skafti en var kosinn í bæj-
arstjórn nokkrum árum síðar og sat
þá í henni tvö kjörtímabil.
Árið 1969 flutti Skafti frá Sauð-
árkróki eftir 37 ára dvöl þar. Var
þá farinn að nálgast sjötugsaldur-
inn, fannst mál til komið að hverfa
úr fremstu víglínunni og fá öðrum
yngri forystuna. Hvarf hann þá til
Reykjavíkur, flutti síðar í Kópa-
voginn og átti þar heima upp frá
því. Allnokkru eftir að hann flutti
suður fékk hann hjartaáfall og
raunar tvívegis. Hlaut hann þá að
hætta öllu „amstri”, eins og hann
orðaði það, og settist í helgan stein.
Skafti Magnússon var kvæntur
Önnu Sveinsdóttur, mikilhæfri
ágætis konu en hún andaðist 1953.
Börn þeirra eru: Björgvin, f. 24.
sept. 1929, dáinn 8. jan. 1958.
Sveinn, f. 14. des. 1931, verktaki,
búsettur í Kópavogi, kvæntur
Elísabetu Hannesdóttur. Kristín,
f. 6. des. 1935, maður hennar er'
Bjarni Jónsson, bóndi í Skeiðhá-
holti í Árnessýslu. Svanhildur,
skrifstofumaður hjá Landvernd, f.
8. ágúst 1941, gift Eggert Gauta
Gunnarssyni, tæknifræðingi.
Eftir að Skafti missti konu sína
gerðist Indíana Albertsdóttir ráðs-
kona hjá honum og bjó honum
ákaflega hugþekkt heimili. Þar var
ávallt hlýtt og bjart innan veggja.
Mér var stundum til þess hugsað
áður en ég kynntist Skafta að veru-
legu ráði hvernig á því gat eiginlega
staðið, að þessi hajgláti hógværðar-
maður skyldi lenda í eldlínu harð-
vítugra stjórnmálaátaka og berjast
þar um áratuga skeið. Við nánari
kynni lá ástæðan þó í augum uppi.
Skólasál-
fræöingur
Fræösluráö Suðurlands vill ráða skólasál-
fræðing til starfa í skólum umdæmisins. Um-
sóknarfrestur er til 20. n.m. Upplýsingar á
Fræðsluskrifstofu Suðurlands, Selfossi, sími
99-1905.
Fræðsluráð
Blikkiðjan
Ásgarði 7, Garðabæ
önnumst þakrennusmiði og
uppsetningu — ennfremur
hverskonar blikksmíði.
Gerum föst verðtilboð
SIMI 53468
Hann bjó yfir ákaflega ríkri rétt-
lætiskennd, hún var honum blátt
áfram eðlisgróin. Hann mátti ekk-
ert aumt sjá án þess að rétta hjálp-
andi hönd, ef einhver tök voru á.
Hann var ávallt reiðubúinn til þess
að vernda „hinn lægri garð” ef þess
þurfti með og það var oft. Olnbog-
abörn í Lýtingsstaðahreppi áttu ör-
uggt athvarf á heimili Magnúsar í
Gilhaga. Skafti barðist fyrir þá,
sem minna máttu sín á Sauðár-
króki. Enn kom svo til, að hann var
maður hárgreindur, ágætur ræðu-
maður, flutti mál sitt af hógværð,
festu og rökvísi svo erfitt var að
finna þar nokkra veilu, það fengu
andstæðingar hans oft að reyna. Á
hann var alltaf hlustað og eftir því
tekið, sem hann lagði til mála.
Hann gat verið harður andstæðing-
ur en ávallt drengilegur. Að eðlis-
fari sáttfús og samvinnuþýður en
ósveigjanlegur þegar beita átti
rangsleitni og óx þá ásmegin við
hverja atlögu. Það var því síst að
furða þótt samherjar hans fælu
honum forystu, öðru vísi gat það
blátt áfram ekki farið.
Atvikin eru stundum undarleg.
Ef taugaveikin hefði ekki komið til
skjalanna er trúlegt að æviferil!
Skafta Magnússonar hefði orðið
allur annar en hann varð. Hún
lagði að velli vonir hans um búskap
í Lýtingsstaðahreppnum. En hún
varð þess valdandi, að hann gerðist
virtur og mikilhæfur verkalýðs- og
stjórnmálaleiðtogi á Sauðárkróki.
Ég naut þess alloft á síðari árum
Skafta á Sauðárkróki að eiga með
honum stundir á heimili hans. Það
voru miklir dýrðardagar. Þótt
Skafti nyti ekki mikillar menntunar
í æsku var hann víðlesinn og fjöl-
fróður. Hann kunni ógrynnin öll af
sögum og sögnum um menn og
málefni, var gæddur fágætri frá-
sagnargáfu og hafði einstakt auga
fyrir því kímilega í tilverunni. Frá
Skafta fannst mér ég alltaf þurfa að
fara of fljótt og hlakkaði ætíð til
þess að hitta hann á ný.
Skafti Magnússon komst ekkj
hjá andstreymi um dagana fremur
en flestir aðrir. Kona hans dó mjög
fyrir aldur fram. Björgvin sonur
hans féll frá ungur að árum, fram-
úrskarandi efnilegur og elskulegur
piltur. En Skafti var líka hamingju-
maður um margt. Börn hans eru
hið ágætasta fólk. Indíana bjó hon-
um indælt heimili og þökk sé henni
fyrir það. Honum auðnaðist um
langan aldur að heyja áhrifarfka
baráttu fyrir því hjartans máli sínu
að búa betri heim þeim, sem miður
mega sín. Fyrir það munu margir
vilja tjá honum heita þökk og
djúpa. Slíkir menn hafa lifað vel.
Þeim er einnig gott að deyja.
Magnús H. Gíslason
Skafti Magnússon, Hlégerði
29, andaðist á Borgarspítalanum
14. þessa mánaðar eftir stutta
legu. Hann hafði áður fengið
hjartaáfall, en náð sér aftur
nokkuð vel og haft sæmilega
heilsu þar til nú að kallið kom.
Skafti var fæddur í Lýting-
staðahreppi í Skagafirði 17. ágúsi
1902 1902 og því rúmlega áttræð-
urn er hann lést.
Ekki er ég kunnugur uppvaxt
arárum Skafta, en til Sauðár-
króks flytur hann úr sveitinni á
kreppuárunum, h'klega 1932 eða
1933, með konu sinni Önnu
Sveinsdóttur og tveim ungum
drengjum, Björgvin Steinari,
sem lést fyrir mörgum árum, og
Sveini Ingimar, nú búsettur í
Kópavogi. Á Sauðárkróki fædd-
ust þeim svo tvær dætur, Kristín
Aðalheiður, búsett austur á
Skeiðum, og Svanhildur ísól,
sem býr í Kópavogi. Skafti missti
konu sína um það leyti sem börn-
in voru að komast upp og bjó
með þeim um tíma, ekkjumaður.
Síðar bjó hann með sambýlis-
konu sinni Indíönu Albertsdótt-
ur, sem bjó honum gott heimili,
fyrst á Sauðárkróki og síðan hér
fyrir sunnan. Þessi vel gerða kona
reyndist honum hin tryggasti
förunautur.
Þegar Skafti kemur á Krókinn
er kreppan í algleymingi, og hann
mun ekki hafa flutt úr sveitinni
mikinn veraldarauð; átti því fullt
í fangi með að sjá fyrir stækkandi
fjölskyldu, þar sem ekki var ann-
að að hafa en stopula verka-
mannavinnu. Baráttan um
brauðið var hörð. Skafti mun
fljótlega hafa gengið í Verka-
mannafélagið Fram og tók þeg-
ar tímar liðu mjög virkan þátt í
störfum þess. - Óg þótt maðurinn
væri ekki neinn æsingamaður, þá
var hlustað á hann, og ráð hans
reyndust oft heilladrjúg.
Hann var kosinn í stjórn verka-
mannafélagsins og varð formað-
ur þess Iýðveldisárið. Það kom
því í hans hlut að hafa ásamt Pétri
Laxdal og Magnúsi Bjarnasyni
forystu í vegavinnudeilunni svo-
kölluðu. Sú deila hófst á milli
Vegagerðar ríkisins og Alþýðu-
sambands íslands, en henni lykt-
aði á þann veg, að ASÍ bað
Verkamannafélagið Fram á
Sauðárkróki að stöðva vinnu á
Vatnsskarði og Öxnadalsheiði.
Þeir munu hafa verið um 25,
verkamennirnir frá Sauðárkróki,
er lögðu í þessa för, og fannst víst
vegvinnumönnum, sem voru að
vinna í óleyfi Alþúðusambands-
ins á þessum stöðum, að þetta
væri ekki árennilegur hópur, og
urðu átök engin. Þótti för þessi
allfrækileg og er stundum um
hana talað í héraði, enda álitið að
hún hefði miklu ráðið um úrslit
þessarar deilu.
Á þeim árum, sem Skafti hóf
afskipti af verkalýðsmálum á
Sauðárkróki, þá stóðu sem hæst
hinar hörðu deilur um Alþýðu-
samband íslands, og þá fyrst og
fremst um einokun Alþýðu-
flokksins á þingum þess. Skafti
var kosinn fulltrúi verkamanna á
Sauðárkróki á Alþýðusambands-
þing og gekk þar í lið með þeim
stóra hópi manna, sem vildu að-
skilnað Alþýðusambandsins og
Alþýðuflokksins. Mér er minni-
stæður hinn fjölmenni fundur í
verkamannafélaginu, þegar full-
trúarnir komu heim af þessu Al-
þýðusambandsþingi, og hve
ánægjulegt var að taka þátt í því
að verja gjörðir Skafta og góðan
málstað.
Eftir þessa eldskírn var Skafti
ákveðinn sósíalisti. Hann var
kosinn fulltrúi þeirra í hrepps-
nefnd Sauðárkrókshrepps 1946,
og bæjarfulltrúi nokkrum árum
síðar. Var hann á þessum árum
forvígismaður sósíalista á staðn-
um.
Ekki veit ég um skólagöngu
Skafta heitins, en hitt vissu þeir,
er til þekktu, að hann var farsæl-
um gáfum gæddur og notaði stop-
ular frístundir til lestrar góðra
bóka. Skafti eignaðist eigið fyrir-
tæki á Sauðárkróki, sem hann
vann við að mestu einsamall,
mikla erfiðisvinnu, og farnaðist
bærilega.
Störf sín öll rækti Skafti af
stakri samviskusemi, og hug-
sjónaeldur sá er kviknaði svo
skyndilega, að virtist, í þessum
hægláta manni, var síður en svo
kulnaður er við ræddumst við síð-
ast.
Ég þakka svo þessum einlæga
félaga gott samstarf og vináttu,
og aðstandendum öllum sendi ég
samúðarkveðjur.
Hólmar Magnússon.