Þjóðviljinn - 29.12.1982, Qupperneq 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN. Miðvikudagur 29. desember 1982
DJOOVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan Ólafsson.
Umsjónarmaöur Sunnudagsblaðs: Guöjón Friöriksson.
Auglýsingastjóri: Sigríður H. Sigurbjörnsdóttir1
Afgreiöslustjori: Baldur Jónasson.
Blaðamenn: Álfheiöur Ingadóttir, Helgi Ólafsson, Lúðvik Geirsson, Magnús
H. Gíslason, Ólafur Gíslason, Óskar Guðmundsson, Sigurdór Sigurdórsson,
Þórunn Siguröardóttir, Valþór Hlööversson.
íþróttafréttaritari: Víðir Sigurösson.
Útlit og hönnun: Andrea Jónsdóttir, Guöjón Sveinbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Atli Arason
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Gísli Sigurðsson, Guömundur Andri
Thorsson.
Áugíýsingar: Áslaug Jóhannesdóttir, Ólafur Þ. Jónsson
Skrifstofa: Guörún Guðvaröardóttir, Jóhannes Harðarson.
Símavarsla: Sigríöur Kristjánsdóttir, Sæunn Óladóttir Kristín Pétursdóttir.
Húsmóðir: Bergljót Guðjónsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Bárðardóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Gunnar Sigmundsson.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla og auglýsingar: Síðumúla 6 Reykjavík, sími 8 13 33
Umbrot og setning: Prent.
Prentun: Blaðaprent h.f.
Davíð undanfari,
aukagjöldin og
umhyggjan fyrir
hag aldraðra
• Sjálfstæðisflokkurinn hefur ástundað stefnu-
leysi á síðustu misserum eftir að leiftursóknarboð-
skapurinn, sem sýndi hans rétta innræti, var gerður
afturreka í kosningum. En það verður ekki lengur
dulið eftir að Davíð Oddsson og Sjálfstæðis-
meirihlutinn hefur tekið völdin í Reykjavíkurborg.
Fyrsta fjárhagsáætlun Davíðs Oddssonar hefur
verið lögð fram og líta má á hana sem undanfara
þess sem koma skal ef Sjálfstæðisflokkurinn nær
úrslitavöldum í landsstjórninni í komandi kosn-
ingum.
• Enn hefur fjárhagsáætlun borgarinnar ekki ver-
ið afgreidd, og búast má við einhverjum breyting-
um á henni. Meginstefnan er þó þegar komin í Ijós:
Stóreignamenn í Reykjavík munu fá afslátt á fast-
eignagjöldum á sama tíma og almenningur verður
látinn standa undir verulegri hækkun á þjónustu-
gjöldum. 20 miljón króna afsláttur á fasteigna-
gjöldum kemur fyrst og fremst til góða stóreigna-
mönnum en skiptir venjulega íbúðareigendur litlu.
50 miljónir króna í aukagjöld fyrir m.a. þjónustu
strætisvagna, bókasafna, sundstaða og afnot barna
af gæsluvöllum koma harðast niður á þeim efna-
minni í borginni.
• Það er hægt að jafna kjörin á margvíslegan hátt.
Ein leiðin er sú að halda þjónustugjöldum í lág-
marki og standa undir félagslegum rekstri á
þjónustustofnunum borgarinnar með skattheimtu,
sem leggst á í samræmi við tekjur. Strax í fyrstu
fjárhagsáætlun sinni sækir Davíð Oddsson á önnur
mið. Reykvíkingar geta búist við stighækkandi
þjónustugjöldum án verulegra almennra skatta-
lækkana, og vafalítið verður reynt að fara á flot
með hugmyndir um beinar greiðslur fyrir
heilsugæslu- og skólaþjónustu, jafnvel til einka-
aðilja. Verði um einhverjar skattalækkanir að ræða
á móti aukagjöldum á þjónustu munu þær fyrst og
fremst hygla eignafólki og tekjuháum. Þetta er
íhaldsmunstrið jafnt hér heima sem erlendis.
• Davíð undanfari lætur ekki við það sitja að stór-
hækka þjónustugjöld langt umfram lækkun á fast-
eignagjöldum. Að mati undanfarans eru aðrir
hlutir brýnni en áframhaldandi uppbygging
dvalarheimila aldraðra og dagvista fyrir börn.
Stefnt er að helmings niðurskurði á framkvæmdum
við dagvistir barna og byggingar aldraðra. í nærf-l
áratug hefur verið reynt að miða framlag til
bygginga aldraðra við um 7% af útsvarstekjum
borgarinnar. Nú á þetta hlutfall að detta niður í
2.7% af áætlaðri útsvarsálagningu. í dagvistar-
málum hefur verið fylgt markvissri áætlun um að
fullnægja áætlaðri þörf fyrir dagvistarrými, en
auðséð er að frá henni á nú að víkja.
• Það er athyglisvert að á sama tíma og Davíð
Oddsson er sem undanfari Geirs Hallgrímssonar að
boða stórfelldan niðurskurð á félagslegum fram-
kvæmdum eru samþykkt lög á alþingi fyrir for-
göngu félagsmálaráðherra, um málefni aldraðra þar
sem gert er ráð íyrir áframhaldandi sókn í aðhlynn-
ingu og uppbyggingu fyrir aldraða. Við munum
storkunarorð íhaldsins fyrir síðustu kosningar um
að ekki væri nóg gert fyrir aldraða. Við sjáum nú
hver hugur fylgir máli. - ekh
Þjóðleikhúsið:
Höfundur: Guðmundur Kamban
Handrit og leikstjórn:
Bríet Héðinsdóttir
Leikmynd og búningar:
Sigurjón Jóhannsson
Tónlist: Jón Þórarinsson
Lýsing: David Walters
Frumsýning Þjóðleikhússins
annan dag jóla á „Jómfrú Ragn-
heiði“ eftir Guðmund Kamban í
leikgerð Bríetar Héðinsdóttur var
viðburður sem lengi mun í minnum
hafður. Sviðsetningin var fágæt-
lega myndræn og hrein í öllum út-
línum, heilsteypt, samfelld og nær-
göngul. Leikmynd og búningar
Sigurjóns Jóhannssonar skiptu þar
ekki iitlu máli. Hann hefur búið
sýningunni glæsilega umgerð með
tréverki sem er stílfærð mynd
kirkjuskips og drottnar yfir
leiknum frá upphafi til loka, hvort
heldur atriðin fara fram í biskups-
Helga Bachman og Guðbjörg Thoroddscn í hlutverkum sínum í Jómfrú
Ragnheiði.
Jómfrú Ragnheiður
stofu, kirkjukór eða kirkjunni sjálfri.
í útiatriðum er Skálholtskirkja
jafnan í bakgrunni. Tréverkið kall-
ar ékki einungis fram í hugann ógn-
andi nálægð hins kirkjulega valds,
heldur vísar það einnig með tákn-
rænum hætti til þess völundarhúss
flókinna tilfinninga sem er inntak
verksins. Húsgögnin eru einföld í
sniðum, efnismikil og fornleg og
draga fram þunga hins kirkjulega
valds. Búningar þjóna sama til-
gangi, flestir dökkir og efnismiklir,
nema búningar Daða og Ragn-
heiðar framanaf leiknum, en allir
glæsilegir og mynda áhrifamikla
heild. Fjölmörg atriði leiksins
minntu á fornan kirkjulegan mynd-
vefnað.
Lýsing Davids Walters átti sinn
ótvíræða þátt í að magna hina stór-
fenglegu leikmynd og ljá henni nýj-
ar víddir, en tónlist Jóns Þórarins-
sonar, blönduð gamalkunnum
sálmastefjum, dró fram og undir-
strikaði andrúmsloft leiksins og rak
glæsilegt smiðshögg á þá ytri um-
gerð sem átti svo ríkan þátt í að
lyfta sýningunni í listrænt veldi.
Og er þá komið að hlut Bríetar
Héðinsdóttur sem hafði allan veg
og vanda af leikgerð jafnt og leik-
stjórn. Bríet hefur unnið leiktext-
ann uppúr þremur verkum Kamb-
ans um Skálholt, tveimur
leikgerðum, annarri firnalangri
sem hefur aldrei verið sýnd hér-
lendis og styttri gerð sem síðast var
sviðsett í Þjóðleikhúsinu 1960, og
loks skáldsögu Kambans, „Skál-
holt“, einkum tveimur fyrstu bind-
unum. Mér hefur ekki gefist tóm til
að bera saman styttri leikgerð
Kambans og þessa leikgerð Bríet-
ar, enda skiptir slíkur samanburð-
ur engu meginmáli í þessari um-
sögn. Hitt er ljóst, að allt efni
leiksins er frá Kamban komið, en
Bríet hefur rofið hin hefðbundnu
þáttaskipti og raðað atriðum þann-
ig saman að úr verður samfelld
heild með stöðugri stígandi og
mörgum dramatískum risum.
Um það má vitaskuld endalaust
deila hvort leikverk Kambans gefi
trúverðuga mynd af hugsunarhætti
og tíðaranda seytjándu aldar þegar
galdrafár var hér landlægt. Guð-
mundur Kamban mun ekki hafa
verið mikill trúmaður og því kann-
ski átt erfitt með að skilja Brynjólf
biskup þeim samúðarskilningi sem
hann á vissulega heimtingu á.
Hann var barn síns tíma, víst er um
það, en hann má líka eiga það að
hann spornaði af alefli gegn galdra-
fárinu og átti sinn ósmáa þátt í að
kveða það niður. En Kamban hafði
ekki verulegan áhuga á þessum
þætti sögunnar, heldur var það sál-
arlíf persónanna sem heillaði hann,
þær hneigðir og hvatir sem að hans
dómi réðu atferli þeirra og af-
drifum. í því tafli tilfinninganna
verður Brynjólfur hinn harði og
ósveigjanlegi fulltrúi valdsins, sem
sér stöðu sinni í þjóðfélagi og
kirkju ógnað, ef hann lætur þær
frumlægu kenndir, sem bærast í
brjósti sérhvers föður, ná tökum á
sér og sveigja sig til að sýna sínum
nánustu meiri linkind en öðrum
brotlegum sálum. Gagnvart hon-
um stendur Ragnheiður dóttir
Siguður A. Magnússon
skrifar um
leikhús
hans, fulltrúi hjartans, hins
óhamda æskufjörs og lífslöngunar,
sem gefur dauðann í boð og bönn
samfélags og æðri máttarvalda ef
þau stangast á við boð hjartans.
Valdataflið er megininntak
verksins og segja má að bæði
Brynjólfur og Ragnheiður séu í
túlkun Kambans miklu fremur af-
sprengi tuttugustu aldar en þeirrar
seytjándu, þó leiknum sé af sögu-
legum orsökum valinn vettvangur
á galdraöld. Petta verður meðal
annars ljóst sé Ragnheiður Brynj-
ólfsdóttir borin saman við aðra
kunna konu úr norrænum bók-
menntum, Kristínu Lafransdóttur,
sem þráttfyrir synd sína og upp-
reisn losnar ekki undan þeim sam-
viskukvölum sem aldaraldi og trú-
arlegt uppeldi hafa áskapað henni.
Meðal annars af ofangreindum
sökum held ég að varhugavert sé
að skoða skáldverk Kambans sem
einskonar lykilverk um Brynjólf
biskup og samtíma hans. Þó Kamb-
an hagnýti sér sögulegar persónur,
þá eru þær varla annað og meira en
tákn eða lauslegur rammi. Sjálfar
persónur leiksins eru sköpun höf-
undar og lúta þeim lögmálum sem
skáldverkið setur. Pær verða ein-
ungis túlkaðar og skildar sam-
kvæmt þessunt sömu lögmálum og
vitatilgangslaust að hafa hinar
sögulegu persónur til hliðsjónar.
Sem fyrr segir eru átökin milli
föður og dóttur uppistaða hinnar
dramatísku framvindu í leiknum.
Þó ung sé að árum og létt í lund, á
Ragnheiður skapfestu föður síns
og lætur sig hvergi í átökum þeirra,
uns tæringin tekur í taumana. Yfir
fyrri hluta leiksins er blær allur létt-
ari þó undir dynji sláttur skapa-
norna, en eftir hvörfin sem verða
við barnsburð Ragnheiðar syrtir í
lofti og þungi hinna örlagaríku at-
burða magnast þartil yfir lýkur.
Um þetta viðkvæma efni hefur
Bríet Héðinsdóttir farið ákaflega
nærfærnum höndum og með lág-
stemmdri en hnitmiðaðri túlkun
náð þeim áhrifum sem að var
stefnt, hrært hjörtu leikhúsgesta til
þátttöku í sköpum hinna lánlausu
feðgina, þannig að þau snerta kvik-
una í okkur sjálfum, enda voru
margir hvarmar þrútnir þegar upp
var staðið í leikslok.
Hlutverk Ragnheiðar er í hönd-
um ungrar leikkonu, Guðbjargar
Thoroddsen, sem nú þreytir frum-
raun sína á sviði Þjóðleikhússins,
en hafði áður skilað hlutverkinu á
Akureyri við góðan orðstír. Fyrir
minn smekk og með tilliti til þess
sem fyrr var sagt um skilning
Kambans á Ragnheiði tók
Guðbjörg hlutverkið hárréttum
tökum, var í öndverðu ærslafull,
áhyggjulaus, sjálfsörugg og kenjótt
dekurrófa, vön því að fá vilja sín-
um framgengt og duttlungum sín-
um fullnægt, einbeitt í þeim ásetn-
ingi að hreppa manninn sem hún
leggur ást á og óhrædd við afleið-
ingar gerða sinna. í henni er ekki
að finna snefil af þeim guðsótta
sem hin sögulega alnafna hennar
hefur vafalaust átt í ríkum mæli.
Túlkun Guðbjargar óx og magn-
aðist eftir því sem á leikinn leið og
náði hámarki eftir hlé, í örvænting-
aratriðinu vegna hins fjarstadda
barns, í átökunum við Brynjólf, í
aflausnaratriðinu og loks á bana-
beðinum. Ég varð hvergi var við
feilnótu í túlkun Guðbjargar á
þessu margslungna hlutverki og
hlýt að játa að Ragnheiður hennar
er með minnisverðari kvenlýsing-
um sem ég hef lengi séð á sviði.
Gunnar Eyjólfsson fer með hið
erfiða og á margan hátt vanþakk-
láta hlutverk Brynjólfs biskups,
sem varla sýnir vott af mannúð
hvaðþá mennskri hlýju fyrren rétt í
lokin. Hlutverkið má vafalaust
túlka á ýmsa vegu, til dæmis þannig
að biskupinn fái reisn hins volduga
kirkjuhöfðingja og gefi í skvn bak-
við alla hörkuna að í brjösti hans
bærist mannlegur skilningur og
föðurkærleikur. Gunnar hefur val-
'Framhald á bls. 14.