Þjóðviljinn - 29.12.1982, Qupperneq 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudaeur 29. desember 1982
Óskar Guömundsson skrifar
fréttaskýringu meö pólitísku ívafi um stjórnmálaflokkana
Alþýðubandalagið — fyrri hluti:
Bandalag í áratugi
Fjöldahreyfing
verkalýössinna og
samvinnumanna
Ef uppruni
Alþýðubandalagsins er á
einum stað fremur en öðrum,
þáerhelst aðnefna
Alþýðuflokkinn, sem í árdaga
var pólitíska skipulagið á
Alþýðusambandi Islands.
Róttæklingarnirí
Alþýðuflokknum stofnuðu
Kommúnistaflokk ísiands árið
1930. Sá flokkur er svo lagður
niður árið 1938 er Héðinn
Valdimarson, Sigfús
Sigurhjartarson og fleiri
Alþýðuflokksmenn komu til liðs
við kommúnistana og
Sósíalistaflokkurinn,
sameiningarflokkur alþýðu var
stofnaður. Bandalagseðliðer
því í raun gildur þáttur allt frá
fjórða áratugnum í sögu
þessarar hreyfingar.
Sósíalistaf lokkurinn efnir svo til
kosningabandalags við
jafnaðarmenn úr
Alþýðuflokknum, þá Hannibal
Valdimarsson og félaga árið
1956.
Við hina formlegu stofnun Al-
þýðubandalagsins sem flokks, árið
1968 breyttist ekkert að þessu leyti,
áfram var lögð áhersla á bandalags-
eðlið. Það hefur því aldrei farið
dult að hér er bandalag fólks með
mismunandi skoðanir á ferðinni.
Sameiginlegt á þetta fólk and-
stöðuna við borgaraskapinn og of-
urveldi auðmagnsins.
Frá því Alþýðubandalagið var
gert að formlegum samtökum 1968
hafa einnig nýir straumar bæst við
þá sem fyrir voru í bandalaginu;
jafnréttisbarátta kvenna og
Möðruvallahreyfing vinstri sinn-
aðra samvinnumanna úr Fram-
sóknarflokki eru meðal þessara.
Áður höfðu Þjóðvarnarmenn og
ýmsir Framsóknarmenn gengið til
liðs við sósíalista í Alþýðubanda-
laginu.
Forystumenn Sósíalistaflokks-
ins, menn einsog Einar Olgeirsson,
lögðu löngum á það ríka áherslu að
samfylkja bæri gegn hægri öflunum
í landinu. Sú stefna hefur yfirleitt
notið mikils stuðnings innan þess-
arar hreyfingar og það er lykillinn
að velgengni hennar alla tíð.
Reynt að sporna
við skrifrœði
Undir forystu þeirra Hannibals
Valdimarssonar og Björns Jóns-
sonar eru Samtök frjálslyndra og
vinstri manna stofnuð eftir harðvít-
ug átök innan Alþýðubandalagsins
einmitt þegar verið var að ganga
frá formlegri stofnun þess.
Því er ekki að leyna, að óánægja
með ólýðræðisleg vinnubrögð
innan Álþýðubandalagsins átti
sinn þátt í því að fylgi Samtaka
frjálslyndra og vinstri manna frá
Alþýðubandalaginu varð eins mik-
ið og raun bar. En fyrir þá sem
þannig hugsuðu, var það að fara úr
öskunni í eldinn, því ekki þóttu
vinnubrögðin og starfshættirnir hjá
Hannibal taka Sósíalistaflokknum
fram. Enda fór það svo innan fárra
ára, að fjöldinn fékk sig fullsaddan
af Samtökum frjálslyndra og
vinstri manna. Voru þau kölluð
mistökin manna í millum. En mis-
tökin eru mannleg og fiestir þeirra
sem stprfuðu með samtökunum
komu síðar til starfa innan Alþýðu-
bandalagsins.
Alþýðubandalagið er stofnað
sem flokkur 1968 rétt í þann mund
sem átökunum við Hannibalistana
er að ljúka. Sú gagnrýni sem foryst-
an hafði orðið fyrir í undangengn-
um hremmingum á Tónabíósfund-
um og víðar var að miklu leyti tekin
til greina. Stefnuskrá og lög Al-
þýðubandalagsins bera þess mjög
vott, að minnihlutahópum innan
bandalagsins er ætlaður réttur og
ýmsar reglur og starfshættir sem
heyra til þess allra skársta í íslensk-
um stjórnmálaflokkum, voru tekn-
ar inn í stefnuskrá Alþýðubanda-
lagsins. Reynt er að sporna við ger-
ræði forystumanna og varað við
hættunni af skrifræði.
Verkalýðsforystan var heldur
ekkert heilög á þessum árum frek-
ar en í dag. í lögum Alþýðu banda-
lagsins má sjá klásúlu þarsem
varað er við hættunni af skrif-
ræði innan verkalýðshreyfingar-
innar.
Þungt fyrir
á köflum
Hugmyndin að stofnun Alþýðu-
bandalagsins er að sjálfsögðu sú að
samfylkja öllum vinstri mönnum í
samtökum þarsem flóran á vinstri
kantinum gæti fengið að blómstra.
Ekki hefur þetta tekist sem skyldi
og eru fjölmörg samtök á vinstri
kantinum auk kvennaframboðsins
til vitnis um það.
Vegna þessa hefur og skapast.
sérstök óánægja með hversu seinn
flokkurinn er að tileinka sér í
hvunndagsbaráttunni þá pólitísku
strauma sem blása um feysknar súl-
ur kerfisins öðru hvoru. Samt sem
áður telur flokkurinn sig hafa reynt
að vera farvegur fyrir þessháttar
strauma. Má þar nefna 1968-
hreyfinguna, þarsem barist var
fyrir grasrótarlýðræði gegn for-
ræðishyggju o.s.frv. Ýmsirforystu-
menn Alþýðubandalagsins einsog
Magnús Kjartansson höfðu nokk-
urn skilning á því hversu mikill
endurnýjunarkraftur og nauðsyn-
leg umbylting fólst í ýmsum þeim
kröfum sem uppá komu á þessum
tímum þjóðfélagshræringa og stú-
dentahreyfingar. En bæði var það
að ’68 kynslóðin setti meira hug-
dettur á oddinn en hugmyndafræði
að ekki sé talað um beinskeyttar
tillögur - og svo hitt að Alþýðu-
Einar Olgeirsson var í Alþýðu-
flokknum áður en hann stofnaði
Kommúnistaflokk Islands og Sós-
íalistaflokkinn.
Sigfús Sigurhjartarson kom úr Al-
þýðuflokki og yar meðal leiðtoga
Sósíalistaflokksins meðan hans
naut við.
Hannibal Valdimarsson úr Alþýðu-
flokki til Alþýðubandalags.
Gils Guðmundsson úr Þjóðvarnar-
flokki til Alþýðubandalags.
Brynjólfur Bjarnason var einnig í
Alþýðuflokknum áður en hann
stofnaði Kommúnistaflokkinn og
síðar Sósíalistaflokkinn.
Héðinn Valdimarsson úr Alþýðu-
flokki.
Finnbogi Rútur Valdimarsson úr
Alþýðuflokki.
Ragnar Arnalds úr Þjóðvarnar-
flokki til Alþýðubandalags, fyrsti
formaður þess.
Ólafur Ragnar Grímsson úr
Möðruvallahreyfingu vinstri sinn-
aðra Framsóknarmanna.
4. grein
bandalagið getur verið ansi þungt
fyrir þegar valdastofnanir eru ann-
ars vegar. Þannig að minna varð úr
lýðræðishugmyndum ’68 kyn-
slóðarinnar en skyldi innan Al-
þýðubandalagsins.
Sjálfstjórnar-
sósíalismi í stað
forrœðishyggju
Innan Alþýðubandalagsins hafa
hugmyndir af hinum nýsósíalíska
toga átt auknu fylgi að fagna. Þar á
meðal eru hugmyndir um meiri
sjálfstjórn, fleiri einingar sem ráða
meiru, minna miðstjórnarvald og
fl. Jafnframt hafa gagnrýni og efa-
semdir um ríki og ríkisvald aukist
að mun. Meðal þess sem hefur ver-
ið reynt á síðustu árum eru fram-
leiðslusamvinnufélög og þykir
reynslan lofa góðu. Sjálfsagt munu
fleiri tilraunir um félagslega vinnu
og samtök verða gerðar á næstu
árum.
Því er heldur ekki að leyna, að
gamlar hugmyndir um miðstjórn-
arvald og forræðiskommúnisma,
sem í daglegu máli eru kenndar við
Moskvukommúnisma hafa haft
nokkurt fylgi innan bandalagsins
þó í hverfandi mæli sé. í þessu efni
kemur bandalagseðli Alþýðu-
bandalagsins skýrt í ljós. Það er
ekki reynt að ögra Moskvukomm-
um innan Alþýðubandalagsins
með hávaða og látum. Alþýðu-
bandalagið hefur hinsvegar af hóg-
værð sagt skilið við allar slíkar for-
ræðishugmyndir og glögglega
mótmælt mannréttindabrotum og
hvers kyns kúgun í Austur-Evrópu.
Flestir telja og að það þjóðfélags-
kerfi sem er í Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu eigi lítið skylt við
sósíalisma sem bandalagið aðhyll-
ist og ekkert skylt við það lýðræði
sem Alþýðubandalagið vill ís-
lenskri þjóð og öðrum til handa.
Margháttuð
reynsla
Á síðustu árum hefur hinn
vinstri sinnaði lýður lært reiðinnar
býsn. Hann hefur öðlast reynslu af
því að sinna stjórnarstörfum í
Reykjavík, í ríkisstjórnum allra
handa auk þess sem hann hefur
verið í stjórnarandstöðu og orðið
að lúta hvað eftir annað í lægra
haldi fyrir blessuðu íhaldinu. Við
drögum af þessu öllu saman lær-
dóm. Eitt af því sem upp kom á ár-
inu var Kvennaframboð, sem setti
heldur en ekki strik í reikninginn. f
fyrsta lagi lærðum við að það er
ekki á vísan að róa þarsem kjós-
endur eru, í öðru einfaldlega að við
höfum ekki staðið okkur nógu vel,
bæði í jafnréttispólitíkinni og ekki
síður gagnvart valddreifingarhug-
myndum ýmiss konar. Það gerir að
sjálfsögðu ekki Kvennaframboðið
að einhverjum handhafa réttlætis-
ins með einkarétti, en hitt er
Einar Karl Haraldsson, áður í
Framsóknarflokki.