Þjóðviljinn - 08.01.1983, Blaðsíða 17

16 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 8. — 9. janúar 1983
Helgin 8. — 9. janúar 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17
Gunnlaugur Haraldsson safnvörður.
út
eins
og
kram
búð
Eitt af því sem Skagamenn
geta veriö hreyknir af er hiö
stórmerka byggðasafn í
Göröum og eiga þeir skuld aö
gjalda sr. Jóni M. Guðjónssyni
fyrrv. sóknarpresti sem var
aöalhvatamaöurinn aö stofnun
þess á sínum tíma og hefur alla
tíð verið sofandi og vakinn fyrir
vexti þess og viðgangi. Þegar
komið er í hlað á hinu forna
höfuðbóli og kirkjustað vekur
tvennt fyrst athygli. Annars
vegarskútan Sigurfari, sem
hefur verið komið þar fyrir á
traustum undirstöðum, og hins
vegar nýtískulegt safnhús,
teiknað af arkitektunum Ormari
Þór Guðmundsyni og Örnólfi
^JHall. Safnið er til húsa í því og
^svo einnig gamla Garðanúsinu,
sem er aldargamalt.Núverandi
safnvörður er uhgur og
áhugasamurfræðimaður,
Gunnlaugur Haraldsson og s.l.
haust heimsóttum við hann í
safnið, skoðuðum það undir
hans umsjón oq ræddum við
hann.
- Segðu mér fyrst aðeins af sjálf-
um þér, Gunnlaugur?
- Ég er Austfirðingur að ætt og
uppruna og hef próf frá Háskólan-
jm í Lundi í Svíþjóð í þjóðhátta-
og fornleifafræði.
- Og er það fullt starf að vera
safnvörður hér?
- Já, síðan 1979 hefur það verið
fullt starf, en auk þess er hér starf-
andi smiöur í íullu starfi.
- Og hvað á safnið sér langar
rætur?
- Sr. Jón byrjáði að safna mun-
um á Akranesi og í nærliggjandi
byggðarlögum árið 1955 en fjórum
árum og síðar eignaðist byggða-
safnið gamla Garðahúsið og var þá
formlega opnað. Fyrsti áfangi nýju
safnhúsbyggingárinnar var svo tek-
inn í notkun 1974 en áætlað er að
ljúka henni á næstu árum. Yfirvöld
hér á Akranesi og byggðarlögin
sunnan Skarðsheiðar hafa alla tíö
sýnt safninu mikinn áhuga og liafa
gert mikið fyrir það miðað við það
sem annars staðar gerist.
- Hvað ineð aðsóknina?
— Það hafa komið hingað svona
3-4000 gestir á ári fyrir utan skóla-
krakka og er það alls ekki nógu
mikið. Skýringin er sú að Skaginn
Harmoníkur. Sú t.v. var keypt handa Þórunni Kíkharðsdóttur Sívertsen í
Raupinannahöfn 1915 og var lengi spilað á hana á dansleikjum í Reykja-
vík. Sú til hægri var í eigu Eyjólfs Búasonar bónda á Melaleiti í Melasveit
og einnig spilað á hana á dansleikjum.
Tveir bílar á safninu. T.v. er T-módelið af Ford 1921, og t.h. er Renau
1946, en þessi gerð gekk undir nafninu Hagamús hér á landi. Það kom til af
því, að um 500 slíkir bílar voru fluttir ólöglega inn í landið og var bönnuð
sala á þeim. Voru þeir lengi geymdir í Hagaportinu í Reykjavík og fengu þá
nafngiftina. Síðar fékk SÍBS að nota þá í happdrættisvinninga og kom
þessi á miða Akurnesings. Happdrættismiðinn kostaði þá 5 kr.
Elsta talrörið á Akranesi. Þctta var á skrifstofu
útgerðar Þórðar Asmundssonar og notað alveg
til ársins 1962.
Nýja safnhúsið til vinstri, en sér í gaflinn á gamla Garðahúsinu til hægri og
fjær turninn í kirkjugarðinum.
Safn
á
ekki
aö
Gömul húsgögn úr Barnaskólanum á Akranesi.Kennarapúltið er Sveins
Oddssonar kcnnara (1855-1928)
Vélsími úr El Grillo, bresku olíuskipi sem þýsk- Hjallur og bátaskýli í eigu safnsins.
ar flugvélar sökktu á Seyðisfirði í febrúar 1944.
Hafsteinn Jóhannesson kafaði eftir símanum
1967 og gaf safninu.
aðeins ætlað að safna þjóðlegum
munum en ekki hafa umsjón með
fornminjum eða t.d. gömlum
húsum.
- Églek eftir að það er ntikið al'
gönilum Ijósmynduin í safninu, sem
er haganlega komið fyrir á veggj-
um. Safnið þið gömlum Ijósniynd-
um?
- Já, þaö hefur veriö gert frá
fyrstu tíð og alltaf berst töluvert af
myndum, einkum af fólki. Fyrir
nokkrum árum gekkst svo Þor-
steinn Jónsson l'yrir sýningu á
gömlum Ijósmyndum frá Akranesi
og keypti bærinn hana og færði
safninu.
- Mér skilst að gamla liúsið í
Görðum sé mcrkilegt að ýmsu leyti.
- Já, þaö er reist af síöasta prest-
inum í Görðum, sr. Jóni Bene-
diktssyni, aftt Jóns heitins I lelga-
sonar ritstjóra. Það var steypt úr
mótsteini og er fyrsta steinsteypu-
húsið sinnar teguiukir hérlendis og
jafnvel á öllum Norðurlöndum.
Húsið varð klerkinum svo dýrt að
hann för eiginlega á hausinn. Þetta
hús var búiö að standa autt frá 1930
þegar sr. Jóni M. Guðjónssyni
tókst að fá það undir safnið. Um
tíma voru uppi hugmyndir um að
gerajiaö að útfararkapellu.
- Eg tek eftir því að þú herð
mikla virðingu fyrir sr. Jóni og
starl'i hans í þágu safnsins.
- Já, liann er ekki aöeins frum-
kvöðull að þessu safni heldur og
ýmsu ööru. llann er t.d. upphafs-
maður að þvt' að nota fermingar-
kirtla og koma þannig á jafnræði
fermingarbarna fyrir framan altar-
ið en fermingarföt viiru áður mikið
vandamál fátækra heimila. En
safnið hefur’ veriö aöaláhugamál
sr. Jóns og hann starfaði öllum
stundum að því að hringja ogskrifa
í allar áttir t'yrir það. I lann hefur
líka uppskorið ríkulega. Þaö er t.d
orðin hefð að fyrirtæki skenkja
safninu tækninýjungum þegar þær
eru á ferðinni.
Að loknu þessu spjalli viö Gunn-
laug gengur hann með okkur um
safnið og sýnir okkur eitt og annaö
merkilegt. Þetta er hið fegursta
safn og unun að því að skoöa það.
- GEr
Tvö tundurdufl frá stríðsárunum, annað breskt og hitt þýskt.
liggur ekki nægiiega vel í þjóðbraut
ferðamanna.
- Nú finnst mörgum að byggða-
söfnin séu hvert öðru lík. Hefur
þetta einhverja sérstöðu?
- Flest söfnin safna munum úr
okkar hefðbundna gamla bænda-
og sjómannaþjóðfélagi en hafa
ekki sinnt nútímanum nægilega
vel. Sr. Jón hafði liins vegar auga
fyrir þessu. Hér í safninu er t.d.
fyrsti sementspokinn úr Sements-
verksmiöjunni, fyrsta ávísunin úr
Sparisjóðnum, nælonsokkur úr
nælonsokkaverksmiðju sern hér
var starfrækt, pjatla úr skipinu
Brendan sem írar sigldu hingað
o.s.frv. Hiiis vegar er gallinn sá að
hin einstöku minjasöfn sérhæfa sig
of lítið. Það er t.d. enginn á-
kveðinn aðili hér á landi sem safnar
tækninýjungum. Persónulega hef
ég áhuga á að þetta safn sérhæfi sig
í sjósókninni enda er hún sérkenni
byggðarlagsins. Þegart.d. varskipt
um talstöðvar í öllum bátum hér
var ég með klærnar úti eftir að fá
eina af þesum gömlu í safnið og
eins hef ég í hyggju að verða mér
úti um fiskleitartæki, sem verið er
að taka úr notkun, svo dæmi séu
nefnd.
- Hvað um sjálfa sýningartækn-
ina?
- Hún er vandamál sem flést
minjasöfn standa frammi fyrir og
mörg hafa ekki náð nógu góðum
tökum á.
- Byggðasafnið í Görðum er t.d.
orðið nrjög ríkt af munum, lík-
lega eru þeir svona 6-8000. og
gjarnan mörgeintök af sama gripn-
um. En ég hef ekki áhuga á að láta
safnið líta út eins og krambúö held-
ur rcyna að vinna upp einhver
prógrönr og litlar sýningar og gefa
þá góða mynd af ákveðnum
atvinnu- eða þjóðháttum eða tíma-
bilurn sem fólk getur Iært af. Gallinn
er sá að geymslurými okkar er
mjög takinarkað svo að við verðum
að hafa flesta hlutina í sýningarsöl-
um og höfum þá lítið svigrúm til að
koma upp slíkum sérstökum sýn-
ingum. I næsta áfanga safnhússins á
að korna upp anddyri, litlum sýn-
ingarsal og kaffiteríu og verður það
rnjög til bóta. Hugmyndin er líka
að tengja listasafn við starfsemina
hér.
- Ber ykkur að sinna fornminj-
um á svæði safnsins?
- Nei, í raun og veru heyrir það
allt undir Þjóðminjasafnið því að í
þjóöminjalögum er byggðasöfnun
Myndir og
texti: GFr.
Náttkoppur, smíðaður
á Hornströndum
á miðri 19. öld,
barst með vermanni
suður til
Borgarfjarðar.
Innan á koppnuni
er hland-
steinsskán.