Þjóðviljinn - 21.01.1983, Blaðsíða 5

Föstudagur 21. janúar 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Rostungurinn á Rifi og
rostungastofn norðursins
Rostungurinn er skynsamt og skemmtilegt dýr, segir Jóhann J.E. Kúld
sem stundaði rostungsveiðar árið 1924 í norður-íshafínu.
Nú í janúarmánuði skeði það að
rostungur sást utan við Rifshöfn á
Snæfellsnesi og hefur haldið sig þar
síðan, þegar þetta er skrifað, 17.
janúar.
Það hefur komið fram að dýr
þetta hafi aðeins eina skögultönn í
stað tveggja og að hún sé óvenju-
lega stutt og því líklégt að brotnað
hafi neðan af henni. Þetta getur
valdið dýrinu einhverjum erfið-
leikum með fæðuöflun þar sem
rostungurinn lifir mestmegnis á
skelfiski og mest á kræklingi sé
hann að fá. Skögultennur sínar
notar hann til að róta upp botnin-
um og brjóta skeljarnar. Og svo
lengi sem hann heldur þessari einu
skögultönn sinni ætti honum að
vera borgið.
Ég sem þessar línur rita mun
vera einn af fáum íslendingum sem
hef kynnst af eigin raun lifnaðar-
háttum rostunga í heimkynnum
þeira við Norður-íshafið.
Dragreipi úr
skinnum
Ég stundaði rostungsveiðar við
norðaustanvert Grænland árið
1924. Þetta eru skynsöm og
skemmtileg dýr. Þau eru algjörlega
meinlaus sé ekki á þau ráðist, en
geta verið hættuleg komist þau í
nauðvörn. Rostungur getur þá
mulið sundur veiðibáta með tönn-
um sínum.
Af fullorðnum rostungi fást urn 5
tunnur af spiki. Yfir sumarið eru
þeir feitastir. Skinn af slíku dýri er
um 27: sentimetri á þykkt.
í fornöld, áður en kaðlar komu
til sögunnar, voru húðir rostunga
eftirsóttar. Þær voru þá ristar niður
í lengjur og lengjurnar notaðar í
dragreipi við seglbúnað á skipum.
Rísa upp og
stinga sér
Rostungar eiga heimkynni sín
við lönd Norður-íshafcins. Að vetr-
inum halda þeir sig við vakir sem
næst landi, þvíeinsog áður sagði er
aðalfæða þeirra skelfiskur. Á
sumrin þegar ís losnar frá strönd-
um þessara landa þá færa þeir sig
upp á fjöruna og liggja þar og sóla
sig á milli þess sem þeir afla sér
fæðu.
Það getur verið fróðlegt og
skemmtilegt að horfa á hóp rost-
unga þar sem þeir liggja við vök. Sé
sólskin og gott veður þá bregða
þeir oft á leik. Þessi stóru og þungu
dýr rísa þá upp á afturhreifanum,
hefja sig á loft og stinga sér í boga
niður í vökina. Þetta geta þeir
endurtekið hvað eftir annað.
Komist hinsvegar að þeim
styggð vegna nærveru manna
skríða þeir fram af vakarbarm-
inum.
Drápsfýsn
sportveiðimanna
Á árunum eftir síðustu
heimsstyrjöld, er þyrlur og flugvél-
ar urðu algengar senr farartæki,
þrengdi niikið að tilveru bæói rost-
unga og ísbjarna.Svokallaðir sport-
veiðimenn haldnir mikilli dráps-
fýsn sóttust eftir að murka lífið úr
þessum tignarlegu íbúum
heimskautalandanna. Líf þessara
sérstæðu dýrategunda var því talið
í hættu. Þetta varð til þess að ríkis-
stjórnir sem lönd áttu að Norður-
Ishafi bundust samtökum um að
friða bæði ísbjörn og rostung.
Fjölgun í
kjölfar friðunar
Undanþága frá þesari friðun
hvað rostungi viðkom var sú, að
Eskimóaþjóðflokkar á nyrstu
byggðum bólum Norður-íshafs
máttu veiða nokkra rostunga sér til
matar. Siðan þessi friðun tók gildi
hefur bæði ísbjörnum og rostung-
urn fjölgað mikið aftur. Þetta kom
greinilega í Ijós við talningu á rost-
ungum sem Sovétmenn létu gera á
sl. sumri við eyjar norður af Rúss-
landi.
sjónarhom
„Á þessu ári reynir á raunveru-
legan styrk friðarhreyfingarinnar
í Evrópu og Ameríku. Stórveldin
munu reyna að halda vígvæðingunni
áfram eins og ekkert hafi í
skorist, svonefndar afvopnunar-
viðrœður þjóna fyrst og fremst
því hlutverki að auðvelda þeim víg-
búnaðaruppbygginguna. Menn geta
valið vopnin eða friðinn, en ekki
hvorutveggja. “
Ragnarök á
15 mínútum
Þegar Bjarni Benediktsson
kvittaði fyrir aðildinni að NATO
árið 1949, lágu fyrir fögur loforð
Bandaríkjanna um að á íslandi
skyldi aldrei vera her á friðartím-
um. í fyrri hluta marsmánaðar
1949 gáfu Bandaríkjamenn
Bjarna Benediktssyni, Éysteini
Jónssyni og Emil Jónssyni þessi
fyrirheit: 1. Að ef til ófriðar
kæmi, mundu bandalagsþjóðirn-
ar í (NATO) óska svipaðrar
aðstöðu á íslandi og var í síðasta
stríði og að það mundi algerlega
vera á valdi Islands sjálfs, hvenær
sú aðstaða yrði látin í té. 2. Að
allir aðrir samningsaðilar hefðu
fullan skilning á sérstöðu íslands.
3. Að viðurkennt væri, að ísland
hefði engan her og ætlaði ekki að
stofna her. 4. Að ekki kæmi til
mála, að erlendur her eða her-
stöðvar yrðu á íslandi á friðar-
tímum.
Veturinn 1973 rakti Styrmir
Gunnarsson Morgunblaðs-
ritstjóri í löngu máli ástæðu þess
að fyrirvari Islands um aðildina
að NATO - að hér væri hvorki
her né herstöðvar á friðartímum
- væri úr gildi fallinn. í stuttu rnáli
var ástæðan þessi að mati Styrmis
sem vitnaði í orð Bjarna Bene-
diktssonar:
„En nú er orðin á þessu
breyting. Eftir að hin nýju ógur-
legu vopn eru komin til sögunn-
ar, flugvélarnar sem hægt er að
'^kjóta frá eldflaugastæðum, sem
eru fyrir hendi þegar í dag, þá er
hægt að hefja styrjöld svo að
segja gersamlega fyrirvaralaust.
Þess vegna er sá fyrirvari, sem um
var talað 1949 og við þá góðri trú
gerðum ráð fyrir, nú gersamlega
úr sögunni."
Útrýming á
15 mínútum
Röksemdir „lýðræðisflokk-
anna“ fyrir herstöðvum á íslandi
urðu sem sagt einfaldlega: stríð
getur skollið á með örskömmum
fyrirvara, þessvegna eru fyrirvar-
ar sem gera ráð fyrir friðartímum
úr sögunni. Þessvegna þurfa ís-
lendingar bandarískar her-
stöðvar. Herstöðvasinnar svara
þessu kannski því til, að á undan
kjarnorkustríði fari talsvert
langur tími átaka með „hefð-
bundnum" vopnum og á meðan
sé hægt að flytja „meira varnar-
lið“ til landsins - og svo
framvegis.
Því tniður, því er ekki að fagna.
Yfirhershöfðingi NATO, banda-
ríski hershöfðinginn Bernard Ro-
gers, sagði á blaðamannafundi í
Hamborg 26. október síðast-
liðinn, að ef til átaka komi
„verðum við mjög skjótlega að
grípa til kjarnorkuvopna". Nið-
urstaðan er sú.að komitilátaka
milli stórveldanna, þá verður án
tafar gripið til kjarnorkuvopna
og beiting þeirra tekur aðeins 15
mínútur. Heimurinn stendur si-
fellt og alltaf frammi fyrir þeim
möguleika að eftir kortér séu
ragnarök yfirstaðin.
Gálgafrestur?
Það er lítil huggun þótt takist
að tefja stríðsaðdragandann um
nokkra klukkutíma og treysta á
dómgreind íslenska utanríkisráð-
herrans, sem mundi hafa í huga
yfirlýsingu Ólafs Jóhannessonar
frá 11. ágúst 1980: „Yfirlýsing
sendiherra Bandaríkjanna, sem
hann gefur fyrir hönd ríkisstjórn-
ar sinnar, vísar til tveggja skuld-
bindinga, sem leiða til þess að
bandarísk kjarnavopn verða ekki
flutt til íslands nerna fyrir liggi
samkomulag íslands og Banda-
ríkjanna þar að lútandi, og árétt-
ar að þetta sé í samræmi við
stefnu Bandaríkjanna."
Nákvæmlega samskonar fyrir-
vari og árið 1949. Með orðunum
„nema fyrir liggi samkomulag ís-
lands og Bandaríkjanna“ er hald-
ið opnum möguleikanum á að hér
á landi séu höfð kjarnorkuvopn.
Þau stríðstól eru ekki útilokuö -
það þarf aðeins samkomulag.
Eftirfarandi orð Björns sonar
Bjarna Benediktssonar staðfesta
þá fullyröingu ntína, að mögu-
leikanum á kjarnorkuvígvæddu
íslandi sé haldið opnum. Þessi til-
vitnuðu orð birtust í Morgun-
blaðinu 4. nóvember 1982:
„Á Islandi eru engin kjarnorku-
vopn. Og stefna íslenskra stjórn-
valda er hin sama og ríkisstjórna
Danmerkur og Noregs, sem einn-
ig eru í Atlantshafsbandalaginu,
að þau hafa ekki afsalað sér þeim
rétti að Island verði varið með
kjarnorkuvopnum dugi önnur
vopn ekki. Þessi afstaða er í sam-
ræmi við hina opinberu varnar-
stefnu Atlantshafsbandalagsins.
í henni felst hins vegar ekki, að
nauðsynlegt sé að hafa kjarnork-
uvopn á Norðurlöndum á friðar-
tímum.“
Jafnvel þótt beiting kjarnorku-
vopna mundi tefjast um nokkrar
Jón
Ásgeir
Sigurðs
son
skrifar
klukkustundir, hafa íslendingar-
ef marka má þessi orð Björns
Bjarnasonar - skuldbundið sig til
þátttöku í kjarnorkustríðinu.
Gálgafrestur sem sumir láta sig
dreyma um er enginn. Og takið
líka eftir að fyrirvarinn fyrir
staðsetningu kjarnorkuvopna á
Islandi heitir „friðartímar".
Annarra kosta völ
Þar sem það virðist óhjá-
kvæmilegt að ísland dragist inn í
kjarnorkustríðið strax í byrjun,
er eftirfarandi eina rökrétta
framhald þeirrar afstöðu að vilja
hafa hérlendis herlið, herstöðvar
og kjarnorkuvopn: Herstöðva-
sinnar hljóta að segja sem svo, að
það sé kannski allt eins gott að
skuldbinda sig til þátttöku frá
byrjun - til þess að sleppa við
hægfara dauöa af völdum
geislunar eða annarra stríðsaf-
leiðinga.
Sem betur fer eigum við ann-
arra úrkosta völ. Við getum stað-
ið gegn kjarnorkuvopnum hér á
landi og annars staðar. Við getum
tekið undir þá kröfu að í endur-
skoðaðri stjórnarskrá veröi þessi
grein:
„fsland er friðlýst land. Aldrei
má leyfa geymslu kjarnorku-
vopna eða annarra gereyöingar-
vopna í landinu né heldur fíutn-
ing þeirra um ísland, lofthelgi
þess eða fiskveiðilögsögu."
Við getum gengið til liðs við
Samtök herstöðvaandstæðinga,
en þau vinna nú að gerð sam-
eiginlegrar yfirlýsingar allra
stærstu samtaka kjarnorku-
vopnaandstæðinga á Norður-
löndum um kjarnorkulaus Norð-
urlönd. Nokkrir norrænir sam-
ráðsfundir hafa þegar átt sér stað
og á næstunni munu Samtök her-
stöðvaandstæðinga ásamt öðrum
samtökum hefur baráttu fyrir
kröfunni um kjarnorkulaus
Norðurlönd.
Á þessu ári reynir á raunveru-
legan styrk friðarhreyfingarinnar
í Evrópu og Ameríku. Stórveldin
munu reyna að halda vígvæðing-
unni áfram eins og ekkert hafi í
skorist, svonefndar afvopnun-
arviðræður þjóna fyrst og fremst
því hlutverki að auðvelda þeim
vígbúnaðaruppbygginguna.
Menn geta valið vopnin eða
friðinn, en ekki hvorutveggja.
Almenningur verður að grípa í
taumana svo fljótt sem kostur er.
Samstarf með öllum þjóðum
og með samtökum sem stefna að
friði og afvopnun er nauðsynlegt
og það verður að halda áfram af
fullunr krafti. En við skulum ekki
missa sjónar á þeirri einföldu
staðreynd að það er eðlilegt og
nærtækast að gera hreint heima
fyrir. íslendingar þurfa ekki að
semja við einn eða neinn um það
að í íslenskri lögsögu verði
ALDREl KJARNORKU-
VOPN. Það gæti orðið okkar
fyrsta spor í áttina.
Jón Asgeir Sigurðsson,
blaðamaður.
Jón Ásgeir Sigurðsson á sæti í
stjórnum Blaðamannafélags ís-
lands, Neytendafélags Reykjavík-
ur og nágrcnnis, Leigjendasam-
takanna og Samtaka herstöðva-
andstæðinga. Hann starfar sem
blaðamaður hjá Vikunni.