Þjóðviljinn - 12.03.1983, Blaðsíða 21

Helgin 12. - 13. mars 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 21
Gunnar Karlsson:
Kúba — 2. grein
Poder popular eða
Lýðræðið á Kúbu
Fyrir tveim vikum
birtist í Þjóðviljanum grein
um skólamál á Kúbu eftir
þátttakendur í vinnuferð
þangað síðastliðið sumar.
Nú víkur sögunni að
stjórnarháttum á þessari
gróðursælu eyju í Karabíska
hafinu. Hún er einnig eftir
þátttakanda í síðustu
vinnuferð þangað, Gunnar
Karlsson prófessor.
Ein af algengustuspurningunum
sem fólk spyr um Kúbu fjallar um
lýðræði. Er fólk ekki kúgað? Hvað
er leyft að segja, skrifa, lesa?
Hverjir velja valdhafa og hvernig?
Það er jú einsflokkskerfi á Kúbu,
þaðvita allir. Kommúnistaflokkur-
inn er eini stjórnmálaflokkur
landsmanna.
Hitt er svo annað mál hvort sam-
bandið milli einsflokkskerfis og
kúgunar er eins beint og einfalt og
við höldum venjulega. Unt það fór
maður að hugsa á nýjan hátt þegar
leiðsögumenn okkar, rúmlega tví-
tug ungmenni, spurðu: Hvað
eigum við að gera við fleiri flokka?
Við höfum Kommúnistaflokkinn,
og hann er ágætur. Hvað gerið þið
við alla þessa flokka? - Heilaþveg-
in börn, getur maður sagt, innrætt
af áróðri skólanna, og auðvitað eru
þau það.
En hver er það ekki ef út í það er
farið, og hver erum við að segja til
um hvað Kúbubúar þurfi á mörg-
um stjórnmálaflokkum að halda?
Það er annars varla ráðlegt að
sökkva sér í svona djúpar hug-
leiðingar,ætlun mín var einkum að
segja stuttlega frá því stjórnkerfi
sem var tekið upp á Kúbu með
stjórnarskránni 1976 og gengur
undir nafninu Poder popular eða
Alþýðuvöld.
Byltingin
er friðuð
Líklega er best að gera strax
grein fyrir einni takmörkun á frelsi
sem gengur í gegnum allt þjóðlíf í
Kúbu: Það er bannað að vinna
gegn byltingunni. Listsköpun er til
dæmis að meginreglu frjáls, nema
hvað það er bannað að vinna gegn
byltingunni með list sinni. Þetta er
Kúbubúum ekkert feimnismál;
þess vegna viðurkenna stjórnvöld
til dæmis hiklaust að það séu 2-
3000 pólitískir fangar á Kúbu, það
er fólk sem hefur orðið uppvíst að
andbyltingarstarfsemi. Auðvitað
felast í þessari reglu miklir kúgun-
armöguleikar, en það er erfitt að fá
Kúbubúa til að koma auga á þá.
Þeir líta sýnilega gjarnan svo á
að stjórnaraðferðir á Kúbu fyrir
byltingu hafi verið glæpastarfsemi
(sem fáir mundu víst neita).
Samtök gegn byltingunni væru
fyrir þeim það sama og samtök til
að auka glæpi væru fyrir okkur.
Það væri afbökun á lýðræði að
leyfa þau.
Stjórnarkerfið
frá 1976
Allt frá sigri byltingarinnar í
upphafi árs 1959 og til 1976 var op-
inberlega byltingarástand á Kúbu
og bráðabirgðastjórn sigurvegar-
anna við völd. Uppúr 1970 var
tekið að vinna að því að semja nýja
stjórnarskrá. Þeir settu upp stjórn-
Greinarhöfundur ber fram fyrir-
spurn á fundi á Kúbu. Annarlegi
hluturinn á eyrum hans er heyrnar-
taeki fyi;ir þýðingar túlkanna.
arskrárnefnd eins og við, en mun-
urinn var sá að uppkast hennar var
tekið til umræðu á öllum vinnu-
stöðum á vegum verkalýðs-
hreyfingarinnar, í hverfum á veg-
um byltingarnefnda og í sveitum á
vegum smábændasamtaka, í
skólum, háskólum og her. Sagt er
að sex miljónir manna hafi tekið
þátt í þessum umræðum, og mun
láta nærri aðþað séu allir fullorðnir
Kúbubúar. Þetta frumvarp var síð-
an mótað upp á nýtt eftir undirtekt-
um almennings, rætt á þingi Kom-
múnistaflokksins og loks samþykkt
í þjóðaratkvæðagreiðslu í febrúar
1976.
Samkvæmt stjórnarskránni er
Kúbu skipt í 169 héruð sem hafa
um 50-60.000 íbúa hvert að meðal-
tali. Þessi héruð eru grunneiningar
stjórnkerfisins, stjórnir þeirra eru
kosnar í almennum kosningum.
Hverju héraði er skipt í einmenn-
ingskjördæmi. Þannigverður hvert
kjördæmi svo lítið að allir kjósend-
ur eiga að geta komið saman á einn
fund og helst kannast við fram-
bjóðendur. Þetta er nauðsynlegt
vegna þess að frambjóðendur eru
valdir á almennum fundum kjós-
enda. Ekki skal velja færri en tvo,
þegar kjósa skal einn, og ekki fleiri
en átta. Síðan er búið til eitt kynn-
ingarspjald fyrir hvérn fram-
bjóðanda, með mynd og stuttu á-
gripi, og það er skylda að hafa allar
myndirnar jafnstórar og jafnvand-
aðar. Ég kom tvisvar á fund með
mönnum sem skýrðu kosninga-
kerfið fyrir okkur og báðir tóku
þetta skýrt fram með nokkru stolti.
Það var sýnilega mikilvægt fyrir
þeim að enginn gæti náð kjöri á því
að sýnast fallegri en mótfram-
bjóðendur.kannski bara af því að
hann lét prenta betri mynd af sér.
Fulltrúar verða að fá hreinan
meirihluta í kosningum; ef það ger-
ist ekki strax í fyrstu umferð er kos-
ið aftur.
Þessar héraðsstjórnir koma síð-
an saman á fund og kjósa sér fram-
kvæmdastjórnir, og mér skildist að
framkvæmdastjórnirnar sæju að
mestu um stjórn héraðsmála. Hér-
aðsstjórnirnar kjósa líka fulltrúa í
fylkisráð og landsráð. Fylkin eru 14
talsins og hafa með höndum ein-
hver staðbundin mál. Landsráðið
er löggjafarsamkonta þjóðarinnar.
Það kýs líka æðstu stjórnarstofnan-
ir þjóðarinnar, ríkisráð þar sem
sitja 30 menn, og ríkisstjórn. For-
maður ríkisráðsins er jafnframt
þjóðhöfðingi, og sá sem nú hefur
það starf með höndum heitir Fidel
Castro Ruz.
Þannig byggist allt valdakerfið á
héraðsstjórnarkosningunum. Sá
vilji sem birtist í þeim á að skila sér
áfram til æðstu stofnana ríkisins.
Danskur ferðafélagi okkar spurði á
fundi hvað gerðist ef Fidel missti
sæti sitt sem héraðsstjórnarmaður í
kjördæmi sínu í borginni Santiago
de Cuba. Missti hann þá sæti sitt
sem forseti? Kúbanskir upp-
fræðendur okkar litu brosandi hver
á annan, ofurlítið vandræðalegir.
Ég veit ekki hvort þeim fannst svo-
lítið klúrt að tala svona um Fidel
eða hvort þeim fannst spyrillinn
bara vandræðalega barnalegur að
láta sér detta svona í hug. En svo
svöruðu þeir: Það eru engin nöfn í
stjórnarskránni, hann hlyti að
missa sæti sitt.
Hversu
lýðræðislegt?
Tortryggnir Norðurlandabúar
spurðu margs til þess að reyna að
komast að því hve vel vilji fólks
væri tryggður með þessu stjórn-
kerfi. Það var hvarvetna tekið
skýrt fram að fólk þarf ekki að vera
í Kommúnistaflokknum til þess að
bjóða sig fram í kosningum. Heim-
ildum okkar bar illa saman um hve
margir héraðsstjórnarmenn væru
flokksmenn. Einhver nefndi 60%,
á Æskulýðseynni sem við heimsótt-
Kúbubúar hafa sýnilega haft
hugann ntikið við að tryggja
samband milli kosinna fulltrúa og
kjósenda þeirra. Fulltrúar sitja al-
menna fundi kjósenda á fjögurra
mánaða fresti minnst, og þótt
kjörtímabil héraðsstjórna sé
aðeins tvö og hálft ár má meirihluti
kjósenda hvenær sem er segja full-
trúum sínum upp, taka af þeim um-
boðin og kjósa nýja. Norðurlanda-
búar spurðu talsvert út í þennan
rétt til að segja fulltrúum upp, og
sumir þóttust eygja þar leið til pó-
litískrar kúgunar. Enginn gestgjafa
okk'ar kvaðst þekkja dæmi um full-
trúa sem hefði verið sviptur um-
boði, og þó þóttust þeir vissir um
að það hefði komið fyrir einhvers
staðar. Einhver vildi vita hvort
þessum rétti yrði beitt gegn fulltrúa
sem reyndist vera andvígur bylting-
unni. Jú, það þóttust Kúbanir geta
istaflokksins og yfirgnæfandi
meirihluta almennings. Ég sé enga
ástæðu til að efa að slíkt traust og
samstaða ríki nú og muni gera það í
næstu framtíð. Raunar finnst mér
Poder popular vera sterkasta vís-
bending sem ég hef fengið um að
valdhafar Kúbu treysti alþýðu
landsins og viti að þeir njóta trausts
hennar. Engin byltingarstjórn
mundi byggja undir sig þess konar
valdakerfi nema hún vissi sig ör-
ugga í sessi. Og þegar við hugsum
okkur um þarf það ekki að koma
okkur nokkurn skapaðan hlut á
óvart þótt hún viti sig örugga í
sessi. Við lesum í íslandssögunni
að Jón Sigurðsson hafi viljað hafa
almennan kosningarétt á fslandi án
þess að það veki með okkur nokkra
undrun yfir því að hann skyldi
treysta almenningi og búast við að
njóta trausts hans til frambúðar.
Líklega kemst gagnkvæmt traust
alþýðu og valdhafa fremur
auðveldlega á þegar ytri óvinur er
nálægur (Kúbubúar eiga alltaf von
á árás Bandaríkjamanna og hafa
næga ástæðu til þess) og þegar ver-
ið er að stíga mörg og stór framfar-
aspor innanlands. En hvað gerist
þegar velmegun eykst á Kúbu,
bandaríska ógnin líður hjá eða
venst og vandara verður að ákveða
hver séu brýnustu framtíðarverk-
efnin? Ég get alveg ímyndað mér
að samstaða alþýðu og flokks geti
gliðnað við slíka þróun, og þá blas-
ir vissulega við hættan á að flokkur-
inn taki að jafna sér við byltinguna
og halda því fram að allt sem ekki
Fidel Castro meðal landsmanna sinna
Byltingarmenn halda innreið sína í Havana 1959
um var okkur sagt að hlutfallið væri
nær 65%, og mér er nær að halda
að þeir hafi nefnt innan við helm-
ing í Havana. Á hinn bóginn má fá
upplýst hvar sem er að hlutfall
kvenna í héraðsstjórnum sé um
20%. Það er auðvitað allt of lágt,
sagði framkvæmdastjórnarmaður-
inn í Havana sem sagði okkur frá
Poder popular, en hann bar fyrir
sig gamlar hefðir á Kúbu, það tæki
tíma að breyta viðhorfum fólks til
kynjahlutverka.
fullyrt. Ef það slys yrði að einhver
væri kosinn sem væri á móti bylt-
ingunni þá hlyti hann að missa um-
boðið um leið og það kæmist upp.
Aftur vorum við minnt á að það er
glæpsamlegt á Kúbu að vera á móti
byltingunni.
Framtíðin
Allt stjórnkerfi Kúbu hlýtur að
vera háð því að gagnkvæmt traust
og samstaða ríki milli Kommún-
er með flokknum sé á móti bylting-
unni. Einsflokkskerfið býður
óneitanlega upp á þessa hættu eins
og dæmi Sovétríkjanna og annarra
Austurevrópulanda sýnir. En við
verðum líka að muna að sagan
endurtekur sig ekki á neinn vélræn-
an hátt. Ef til vill hafa Kúbanir
markað sér aðra stefnu til fram-
búðar með stjórnarskránni 1976.
Sé svo, kann Kúba að eiga eftir að
verða mikilvægt forysturíki í þróun
sósíalisma í heiminum.