Þjóðviljinn - 20.12.1983, Blaðsíða 11

JÓLABLAÐ ÞJÓÐVILJANS 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11
Nú búa þau Vigfús og Sigríður kona hans í Egilsstaðakauptúni og una vel hag sínum.
Eiðum. Þar rakst ég á Þorstein kaupfélags-
stjóra og innti hann nú eftir því hvort hann
ætlaði ekki að greiða fyrir mig skólakostn-
aðinn. Jú, hann féllst á að greiða fyrir mig
fram að áramótum. Þetta varð til þess að ég
ákvað að vera í skólanum veturinn út. Nú
og það slampaðist einhvemveginn af.
Sumarið eftir komst ég í vegavinnu og þá
vissi ég nú eiginlega fyrst hvernig peningar
litu út. Og þessi vinna gerði mér það mögu-
legt að vera einnig næsta vetur í Eiðaskóla,
veturinn 1934-1935.
Kostamatur
steinbítur
Eins og ég gat um áðan þá seldi Páll
Hermannsson nemendum á Eiðum fæði.
Ég skal nú ekki segja hvort það var neitt
óeðlilega dýrt. En okkur fannst það nú
kannski stundum mega vera betra. Það
kom stundum fyrir að Páll fékk steinbíts-
bútung frá samþingsmanni sínum, Ingvari
Pálmasyni á Ekru. Og hann var nú ekki
alltaf ýkja góður. En þegar steinbíturinn frá
Ingvari alþingismanni var á borðum þá
sagði Páll gjarnan um leið og hann settist til
borðs:
„Já, mikill kostamatur er nú steinbítur-
inn“.
Nú gerðist það í þessum fæðismálum að
við gengumst fyrir því, nokkrir strákar, að
nemendur stofnuðu með sér matarfélag.
Við réðum ráðskonu, keyptum fé og hross
og svo hljóp matarfélagið af stokkunum en
Páll hætti fæðissölunni og varð þetta með
góðu samkomulagi á báða bóga.
Búskapur
og jarðakaup
- Hvað tók svo við þegár náminu á Eiðum
lauk? Fórstu að heiman eða hvarfstu að
búskapnum?
- Faðir minn dó 1934. Og það varð úr að
við bræður héldum áfram búskapnum með
mömmu. Eins og fyrr segir vorum við
leiguliðar og jörðin aðeins leigð frá ári til
árs. Við vildum gjarna fá jörðina keypta en
það var nú meira en að segja það. Við viss-
um að Vopnfirðingur nokkur hafði boðið í
jörðina og næði hann kaupunum var út um
veru okkar á Hallfreðarstöðum. Ég brá mér
því til Reykjavíkur með Sigga Árnasyni í
Heiðarseli, veturinn 1936, í því skyni að
reyna að ná eignarhaldi á jörðinni. Sem
ábúendur áttum við rétt á að ganga inn í boð
Vopnfirðingsins og gerðum það. Við urð-
um að borga jörðina út en fengum ríkis-
skuldabréf og allt tókst þetta nú með hjálp
góðra manna. Var jörðin á nafni mömmu til
að byrja með.
Þessi jarðakaup voru mjög góð og heppi-
leg fyrir Elías bróður minn, sem var mikill
búmaður, enda hefur hann búið á Hall-
freðarstöðum síðan og nú eru synir hans
tveir að taka við, miklir dugnaðar- og at-
gerfismenn. En þetta var kannski ekki eins
gott fyrir mig því ég var víst alltaf hálfgerður
búskussi, meira gefinn fyrir annað en bú-
skap.
Það var náttúrlega eins og við mátti bú-
ast, að lítið var um að umbætur væru gerðar
á jörð, sem var í mjög ótryggri leiguábúð.
Túnið var t.d. lítið og allt kargaþýft. Við
skiptum túninu og ég heyjaði fyrir mínum
skepnum. Móðir mín var hjá mér og yngri
bróðir okkar, Valgeir.
Upp úr 1940 fór svo að komast skriður á
ræktunina bæði hjá okkur og öðrum bænd-
um í Tungunni. Þá fékk búnaðarfélagið
dráttarvélina, sem Siggi Árnason sagði þér
frá og ekki var nú neitt óskabarn allra,
svona til að byrja með.
Hefði átt að
verða smiður
- Þú segist ekki hafa verið gefinn fyrir
búskap þó að atvikin höguðu því svo, að þú
stundaðir hann um árabil. Hvað hefurðu
viljað leggja fyrir þig ef allt hefði nú farið að
óskum?
- Ég hefði átt að leggja fyrir mig smíðar.
Ég var mjög hneigður fyrir þær. Eg byggði
húsin á Hallfreðarstöðum og lagði í þau
miðstöð því þá var Siggi Árna farinn suður.
Hann fór hér um allar jarðir og lagði mið-
stöðvar og ég tók svo eiginlega við því af
honum. Auðvitað var ég enginn fagmaður í
þessari grein enda tók ég aldrei nema
verkamannakaup og alltaf dagvinnutaxta
hvað lengi, sem unnið var, en lét áhöldin
borga fæðið, Stundum tók ég ekkert fyrir
þessa vinnu, leit þá bara á hana sem greiða
við kunningja.
Svo dó Halldóra móðir okkar í mars
1962. Við Valgeir hugðumst hokra áfram
við búskapinn og ætluðum að skiptast á um
að vera heima yfir sumarið. í júní fór hann
niður á Seyðisfjörð í síldarvinnu. En það
átti ekki fyrir honum að liggja að koma
lifandi úr þeirri för. Hann datt skyndilega
niður þar sem hann var við vinnu sína og dó
litlu síðar. Eiríkur fósturbróðir minn var
fyrir sunnan en þegar hann frétti hvernig
komið var hér heima kom hann austur og
var hjá mér um sumarið. En annars fannst
mér sjálfgefið að hætta búskapnum, úr því
sem orðið var.
Flutt í Egilsstaðakauptún
- Og hvað tók þá við?
- Tii áð byrja með var nú hugmyndin að
flytja suður. Ég gat fengið vinnu þar hjá
kunningja mínum. En um þetta leyti var
kauptúnið á Egilsstöðum óðum að byggj-
ast. Ég átti kost á að fá þar ágæta lóð og það
réði úrslitum. Við fórum ekki lengra en
hingað í kauptúnið, því varð konan mín
fegin. Hana langaði ekki suður og mig raun-
ar ekki heldur. Hingað fluttum við svo í júlí
1963.
- Hvað fórstu svo að starfa hér í Egils-
staðakauptúni?
- Mjólkurbússtjórinn, Svavar Stefáns-
son, bauð mér að koma til sfn. Það þótti
mér vænt um því það gaf mér kost á því að
rækj a sambandið við bændur, en þeir höfðu
nú einkum verið mínir félagar fram að
þessu. Svavar er mesti prýðis maður og mér
féll mjög vel að vinna undir hans stjórn.
Veturinn 1971-1972, nánar tiltekið á ný-
ársnótt, veiktist ég skyndilega, læknir var
sóttur. Hann gaf mér sprautu, áhrif hennar
entust í klt. og þá fékk ég aðra. Síðan var ég
sendur suður með sjúkraflugvél. Það sem
að mér gekk, reyndust vera æðaþrengsli og
við þau hef ég átt að stríða síðan.
Þegar ég svo kom heim fór ég aftur að
vinna í Mjólkursamlaginu. Ég var engan
veginn samur og áður en Svavar sagði mér
að vinna bara þau störf, sem ég treysti mér
til að vinna. En það var alltaf miklu meira
en nóg að gera og mér fannst að úr því ég
væri að vinna þarna á annað borð þá yrði ég
bara að ganga í það, sem gera þurfti hverju
sinni.
- Og hvernig fór það?
- Ég þoldi það auðvitað ekki og endirinn
varð sá, að ég hætti eftir mánuð. Mér fannst
ómögulegt að vera þarna og taka kaup fyrir
þá vinnu, sem ég gat ekki með góðu móti
unnið.
- Og settistu þá alveg í helgan stein?
- Nei, það fannst mér nú ekki koma til
mála að svo stöddu. Ég fékk vinnu hjá
Skógerðinni á meðan hún starfaði og svo
hjá Kaupfélaginu. Næst vann ég hjá
Prjónastofunni Dyngju. Vann þar við
pökkun og frágangi á framleiðsluvörum
hennar. Þarna vann ég svo þangað til mér
var vísað á dyr vegna einhvers ósamkomu-
lags við verkstjórann, sem ég veit þó ekki
almennilega í hverju var fólgið. Mér var
„Svokomséra
Gunnar Benedikts-
son á bændanám-
skeið á Eiðum. Ýms-
um semvoruá
námskeiðinu þótti sr.
Gunnar varasamur
gesturog slæmurog
vildu meina honum
að tala þar“.
sagt upp með þriggja mánaða fyrirvara en
ég notfærði mér það ekki. Úr því að ég var
óvelkominn þarna þá fannst mér best að
fara strax. Og nú er ég farinn af vinnumark-
aðnum, orðinn 68 ára gamall.
Tek lífinu með ró
- Áttu þá við að þú sért alveg hættur *
amstrinu?
- Já, ég er hættur því. En það er ekki þar
með sagt að ég sitji aðgerðalaus dagi'nn út
og daginn inn, þótt ég taki þessu nú öllu
rólega. Ég brá mér til Reykjavíkur í því
skyni að fullnuma mig í bókbandi, ekki þó
til þess að lifa af því heldur gríp ég í það
svona öðru hvoru. Og það kemur sér vel,
bæði fyrir sjálfan mig og aðra. Þetta er
ósköp rólegt líf, við erum hér bara tvö nú
orðið. En það líta nú svo sem ýmsir góðir og
gamlir kunningjar inn til okkar.
Við eignuðumst aldrei neitt barnið. Það
er nú einhvernveginn svona með þessa ætt
að annað hvort eru börnin mörg eða ekkert.
En við tókum okkur kjördóttur, Herborgu
Gyðu. Faðir hennar og ég erum systkina-
synir. Hún er fædd á Hallgeirsstöðum í
Jökulsárhlíð og kom til okkar viku gömul.
Hún hefur reynst okkur alveg framúrskar-
andi vel. Hefur menntast bæði hér heima og
í Danmörku.
- Er hún búsett hér í nánd við ykkur?
- Já, hún er búsett hér í kauptúninu. Mað-
ur hennar heitir Sigurjón Bjarnason,
Vestfirðingur að ætt og virðast eiga vel sam-
an Vestfirðingar og Austfirðingar, ég get
tekið undir skoðun Þórarins á Vífilsstöðum
á því eins og fleiru.
- Hvernig kunnið þið hjónin við ykkur
hér í Egilsstaðakauptúni?
- Við unum okkur hér ágætlega og hrós-
um happi yfir því, að ekki varð af suður-
ferð. Og þótt ég væri nú ekki mikill búmað-
ur þá verð ég líklega alltaf sveitamaður. Og
fari ég eitthvað út úr þorpinu, t.d. um helg-
ar, þá liggur leiðin oftast nær annað hvort út
í Tungu eða þá þangað, sem hægt er að sjá
yfir sveitina, t.d. hérna upp á heiðarend-
ann. Svona eru nú ítök sveitarinnar rík f
manni.
Aldrei í sóknarnefnd
en þótti vænt um prestinn
- Jæja, Vigfús, kannski við röltum nú of-
urlítið til baka og hverfum aftur að veru
þinni í Tungunni. Lenturðu ekki í einhverj-
um félagsmálastörfum þar þó að þú værir
nú nokkuð rauðlitaður?
- O-jæja, jú, ekki fór ég nú alveg varhluta
af þeim. Ég starfaði nokkuð í hreppsnefnd
eftir að Siggi Árna fór suður og þvældist
raunar inn í ýmsar nefndir og stjórnir en
aldrei var ég þó í sóknarnefnd. Var í stjórn
búnaðarfélagsins og skólanefnd með Þór-
arni á Vífilsstöðum.
- Aldrei í sóknarnefnd, segirðu, fór samt
ekki vel á með ykkur séra Sigurjóni á
Kirkjubæ?
- Jú, mjög vel. Séra Sigurjón, frú Anna
og börn þeirra öll, voru ákaflega góðir og
skemmtilegir nágrannar. Og við á Hall-
freðarstöðum vorum ekki ein um að þykja
vænt um þau hjón. Öll sveitin virti þau og
dáði. Og. ég efast mjög um að nokkrum
presti öðrum hefði tekist að halda þeirri
reisn og virðingu í sveitinni sem séra Sigur-
jóni. Hann var maður ákaflega vel gerður
um flesta hluti.
Eiríkur og sr. Gunnar
tendruðu glóðina
- Hvað varð þess einkum valdandi að þú
gerðist sósíalisti, Vigfús?
- Það er nú það. Ég hef áður í þessu spjalli
minnst á Eirík Stefánsson, fósturbróðir
minn. Hann var frá Laugavöllum á Jökul-
dal, langt inni á Brúaröræfum. Hann var
nokkra daga niðri á Norðfirði og kynntist
þar jafnaðarstefnunni og rökum hennar,
einkum fyrir tilstilli Jónasar Guðmunds-
sonar. Þegar Eiríkur kom svo til baka var
hann með heilan hestburð af „Jafnaðar-
manninum“ og útbýtti honum á báðar
hendur. Og „Jafnaðarmaðurinn" hreyfði
við mörgum.
Nú, svo kom sr. Gunnar Benediktsson á
bændanámskeið á Eiðum. Ýmsum, sem
voru á námskeiðinu, þótti sr. Gunnar vara-
samur gestur og slæmur og vildu meina hon-
um að tala þar. Því fékkst þó framgengt
fyrir mestu náð og mun sr. Jakob Kristins-
son, sem þá var skólastjóri á Eiðum, ein-
stakur ágætismaður, hafa átt mestan þátt í
því. Ræða sr. Gunnars kveikti í mörgum,
einkum yngri mönnunum. Að þessari gerð
bý ég enn og er ekkert minni sósíalisti nú en
á yngri árum þó að auðvitað sé margt
breytt. Engir hlutir standa í stað og eiga
ekki né mega gera það. Hitt er svo annað
mál, að það er ekki hægt að afsaka allt með
breyttum aðstæðum. Sósíalistar eiga að
breyta aðstæðunum en aðstæðurnar ekki
þeim.
Fyrsta verkalýðs-
félag á Héraði
- Þegar ég spjallaði við Sigurð frá Heiðar-
seli þá minntist hann á að þið hefðuð stofn-
að verkalýðsfélag þarna í sveitunum.
- Já, það var nú þannig, að Kaupfélag .
Héraðsbúa á Reyðarfirði rak sláturhús á
Fossvöllum. Þá gerðist það, að mönnum úr
þremur hreppum, Jökuldal, Jökulsárhlíð
og Hróarstungu, datt í hug að stofna verka-
mannafélag. Sjálfsagt höfum við, þessir
„rauðliðar", átt megin þátt í því uppátæki.
Boðað var til fundar á Fossvöllum og þar
mættu þeir Jóhannes Stefánsson og Bjarni
Þórðarson frá Neskaupstað, skýrðu tilgang
verkalýðsfélaga og ræddu um hlutverk
þessa félags. Ýmsir aðrir tóku til máls og
voru flestir á því að stofna félagið. Og það
var gert. Mig minnir að þetta hafi verið 19.
apríl 1945 og þetta var fyrsta verkalýðsfé-
lagið á Héraði.
En blessað kaupfélagið kom nú til skjal-
anna. Það var ekkert sérstaklega hrifið af
því, að sveitamenn væru að braska í því að
stofna verkalýðsfélag. Auðvitað var ekki
hægt að banna það. En forráðamenn
kaupfélagsins fóru aðra leið. Sláturhúsið
var í Hlíðarhreppi. Þeir héldu því fram, að
þessvegna ættu Hlíðhrepþingar forgangs-
rétt til allrar vinnu við sláturhúsið og verka-
lýðsfélagið breytti engu þar um. Félagið
leitaði eftir samningum við Kaupfélagið en
það vildi enga samninga og neitaði að viður-
kenna félagið á öðrum grundvelli en þeim,
að í þeim væru eingöngu Hlíðhreppingar.
Jafnframt var til þess mælst, að Hlíðarmenn
skrifuðu undir yfírlýsingu þess efnis, að þeir
segðu sig úr félaginu. Það gerðu allir nema
einn, sem sagðist ekki skrifa undir neitt
nema tala fyrst við Sigga í Heiðarseli.
Þannig fór nú um þessa fyrstu tilraun til
stofnunar verkalýðsfélags á Héraði. Ein-
inguna skorti þegar við sterkan mótstöðu-
mann var að eiga, allir voru óvanir að starfa
í svona félagsskap, bændur ekki nógu bar-
áttufúsir og sjálfsagt margir skyldugir við
kaupfélagið og kannski hefur það vegið
þyngst. Samt sem áður var þetta merkileg
tilraun og þó kannski, fyrst og fremst, lær-
dómsrík.
-mhg