Þjóðviljinn - 20.12.1983, Blaðsíða 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVlLJINN|Þriðjudagur 20. desember 1983
Þriðjudagur 20. desember 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13
Farandsýning á vegum
norrænu lista-
miðstöðvarinnar í Sveaborg
Sjálfsmvnd, eftir Ruth Smith.
Norrœna húsið
Grindadráp, eftir S. J. Mikines.
Yfirlit yfir fœreyska list
Engin þjóð ereins nákomin okkur
að skyldleika, tungu og venjum og
Færeyingar. Þess vegna ermargtí
list Færeyinga sem kemurokkur
kunnuglega fyrirsjónir. Líktog
hefðbundin íslensk málaralist (ef
hægt er að tala um hefðbundna list
sem ekki eraldargömul), fjallarsú
færeyska um landið og hafið. Þetta
er landslagslist með samfélags-
legu ívafi á stundum, þarsem hetju-
leg staða mannsins frammi fyrir
óblíðum náttúruöflum errómuð.
Þótt færeysk list dragi dám af ýmsu sem
kenna má við skandinavíska myndlist,
einkum danska og norska, er hún meitlaðri
og hrjúfari. Hún er öguð við sjávarhamra
og hálfgróðurvana björg þar sem sævarrok
og þungbúinn rosahiminn skapa henni um-
gjörð. Þess vegna eru hér svo margir streng-
ir sem minna á okkar eigin list, einkum Jón
Stefánsson og Gunnlaug Scheving.
Raunsæjar rætur
Það er samt ótalmargt sem aðskilur ís-
lenska og færeyska list og ekkert gefur til
kynna íslensk áhrif nema ef vera skyldi að
áhorfandinn sæi einhverja kjarvölsku í mál-
verki Tummas heitins Arge, „Klettar við
Dal“. Færeyingar standa miklu nær raun-
sæislist Norðurlanda þótt viss expressión-
ismi sé ávallt nálægur. Þannig eru frum-
kvöðlar færeyskar myndlistar, þar Sámal
Joensen Mikines, Rut Smith og Janus -
Kamban mótuð af danskri raunsæishefð.
Mikines er sá eini þeirra sem vinnur sig frá
þeim áhrifum til sérstæðrar expressión-
ískrar tjáningar og losar sig alfarið við hin
dönsku ítök. Hann er tvímælalaust áhrif-
amestur þeirra frumkvöðla og sannkallaður
faðir færeyskrar málaralistar.
Myndir hans frá byrjun 5. áratugarins,
eftir að hann hefur losað sig frá raunsæis-
legri túlkun (en hana má sjá í tveimur ágæt-
um portrett-myndum hans frá fyrri hluta 4.
áratugarins), eru stórbrotnar og hetjulegar.
Tvær myndir sem bera sama nafn „Grinda-
dráp“, eru til marks um þetta. Fyrri myndin
ergerð 1942 ogerhún minnienseinni
myndin frá 1944. Sú eldri er frjálslegar mál-
Halldór B.
Runólfsson
skrifar
uð, spenntari og ferskari en yngri myndin.
Ef til vill er hún ekki eins hetjuleg (mónu-
mentölsk), en flæði litanna er mikið og klárt
ísveiflukenndumspaðastrokum. Síðar
verða málverk Mikines kyrrlátari og epí-
skari eins og sjá má í „Við kistuna" frá 1952
og minnir að inntaki og drunga á kvikmynd
Dreyers „Orðið“. „Brimalda við Mykin-
es“, 1958 og „Vetrarmorgunn", 1959, eru
hápunktur á langri þróun og tignarlegar í
mikilfengleik sínum.
Ruth Smith er vissulega andstæða Miki-
nes. Léttur og leikandi raunsæisstíll hennar
sem þó er hlaðinn ásýnd einveru og alvöru,
er heillandi. Þessi kona sem drukknaði ná-
lægt heimili sínu á Suðurey, langt fyrir aldur
fram, virðist hafa verið j afn víg á túlkun
eigin persónu og þess umhverfis sem hún
hrærðist í. Frá báðum sjálfsmyndum henn-
ar á sýningunni stafar blæ miskunnarlausrar
sjálfskoðunar undan öruggum og þrótt-
miklum pensildráttum. Sama hlutlægnin
hvílir yfir landslagsmyndum hennar af
byggðinniíNesi.
Janus Kamban verður vart lagður að
jöfnu við Smith og Mikines, en höggmyndir
hans og dúkristur komast nær því að geta
kallast þjóðfélagslegar í raunsæi sínu. „Sjó-
menn“ og „Minnisvarði" eru litlar högg-
myndir úr bronsi og gipsi, þar sem sjómenn
og verkamenn eru mærðir á hetjulega vísu.
Dúkristur Kambans eru einfaldar og sýna
hug hans til sjómanna sem halda til hafs í
morgunsárið.
Svipuð túlkun lífsbaráttu birtist í dúk-
skurðarmyndum Elínborgar Lútzen en séð
frá sjónarhóli konunnar. Þetta eru næmar
þrykkmyndir sem og túlkun hennar á gam-
alli byggð við víkur og voga eyjanna.
Fráhvarffrá raunsæi
Myndvefnaður Mariönnu Matras, af
elstu kynslóð færeyskra listamanna, gefa til
kynna rætur hennar í þjóðsagna- og ævin-
týrahefð heimalands síns. „Á hafsbotni" og
„Nornirnar" eru vissulega raunsæjar mynd-
ir, en þær geisla af ímyndunarafli og tilfinn-
ingu fyrir alþýðutrú og skapa Matras sér-
stæðan sess meðal listamanna af sömu kyn-
slóð.
Að vísu má kenna sama svipmóts í frá-
bærri klippimynd rithöfundarins Williams
Heinesens „Neðansj ávarmynd“. Eins og
best sannast á skáldverkum Heinesens, hef-
ur hann til að bera næma og dj úpa tilfinn-
ingu fyrir menningu lands síns og bregður
upp skoplegri en hlýlegri mynd af litríku
mannlífi Færeyj a í þremur pastelmyndum.
Þetta eru ef til vill einu verkin á sýningunni
sem ekki eru þrungin þungri alvöru.
Hið barnslega í myndum Heinesens
endurspeglast þó í naívum verkum Frimods
Joensens sem er sérstæður alþýðumálari.
Öllu raunsærri er Steffan Danielsen sem
túlkar færeyskt landslag á einlægan og
margbrotinn hátt. Oft er raunsæi hans
næsta ljósmyndrænt, en einfalt ogbarnslegt
eins og hann vilji túlka umhverfið frá sjón-
arhóli sakleysingjans, sjá það aftur í fyrsta
sinn.
Enginn þessara listamanna snýr þó
fullkomlega baki við raunsæislegri tjáning-
arhefð, né reynir að finna list sinni farveg í
öðru listformi. Sá fyrsti sem það gerir af
færeyskum málurum er Ingálvur av Reyni.
Hann er mótaður af for-kúbískri og kúb-
ískri hefð sem hann drakk í sig á skólaárun-
um í Kaupmannahöfn. f fjórum málverkum
af stúlkum má sjá einfalda og meitlaða
mótun, mettaða liti sem þó geisla af krafti.
Ingálvur er sannkallaður virtuós sinnar
eigin persónulegu myndgerðar.
Ung kynslóðin
Þótt varla sé hægt að tala um Zacharias
Heinesen, Bárð Jákúpsson, Tummas Arge,
Trónd Patursson og Ámariel Norðoy sem
unga kynslóð, byggja þeir á brautryðjenda-
starfi fyrstu kynslóðanna. Zacharias
Heinesen málar leikandi og impressiónísk-
ar myndir, verðugur arftaki færeyskrar
landslagshefðar. Það sést einkum í „Útsýni
frá Núgvanfjallinu". Bárður Jákupsson
notar einnig lausa málaratækni á
sannfærandi hátt í myndum sínum „Fær-
eyjar I og II“. Kyrralífsmyndir hans eru
ekki eins persónulegar og taka of mikið mið
af stúdíómyndum franska málarans Braqu-
es. Þá var Tummas Arge sérstæður málari
sem ekki fór troðnar slóðir í vali sínu á
mótívum. Þessi listamaður sem lést rétt
hálffertugur, var án efa einhver efnilegasti
málari sinnar kynslóðar.
Næturmyndir Amariels Norðoys eru
óneitanlega merkilegar og sýna vel hve
langt listamaðurinn gengur í átt til hins
óhlutlæga án þess að fórna hefðinni. Um
það vitnar „Bátabryggjan“, besta mynd
hans á sýningunni. Tróndur Patursson sýnir
svipaða viðleitni til að eyða landslaginu í
vatnslitamynd sinni „Mikladalur". I honum
togast á málarinn og myndhöggvarinn, auk
þess sem hann sýnir ágæta vatnslitaseríu við
ferðir Sinbaðs úr 1001 nótt.
Tveir listamenn halda svo uppi merkjum
yngstu kynslóðarinnar. Það eru þeirTor-
björn Olsen, málari og Hans Pauli Olsen,
myndhöggvari. Olsen erágæturportrett-
málari sem bregður upp léttrissuðum per-
sónulýsingum og nær á þeim sannfærandi
tökum. Hans Pauli Olsen leitar að nýjurn
möguleikum í mótun höggmynda og býr
yfir ágætri tækni sem leitt gæti hann langt á
þeirri braut.
Ekki verður sagt um þessar yngri kyn-
slóðir færeyskra listamanna að þær hafi
reynt að brydda upp á miklum nýjungum
eða ryðja aðrar brautir en fyrirrennarar
þeirra. Sem fyrr er það landslagslistin sem
mest ítök á í færeyskum listamönnum. Það
gætir lítilla erlendra áhrifa í verkum þessara
ungu manna utan þeirra sem þegar voru til
staðar á tímum eldri listamanna. Ólíkt því
sem gerist hjá okkur, þjást færeyskir lista-
menn ekki af ótta við einangrun nema síður
sé. Ég hef oft bent á hætturnar af beinurn og
hráum menningarinnflutningi, en hitt er
ekki síður varasamt; að láta sem ekkert sé
hinum megin við hafið. Það er lítið púður í
útþynntri menningu, en rykfallin menning
er litlu skárri. Það sannast því rækjlega á list
þessara afskekktu eyþjóðar, að vandratað
er meðalhófið.
Stúlka, eftir Ingálv af Reyni.
Andlitsmynd eftir S. J. Mikines.
Sjómenn, eftir Janus Kamban.