Þjóðviljinn - 15.02.1984, Blaðsíða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN iMiðvikudagur 15. febrúar 1984
Sá guli gengur aftur
Dr. Jakob Jakobsson fiski-
f ræðingur og aðstoðarfor-
stjóri Hafrannsókna-
stofnunarskrifaði
grein um f iskveiðiráðgjöf og
birti í Morgunblaðinu og
Þjóðviljanum 8da febrúar.
Greinin er skrif uð til að
leiðrétta misskilning
„ungra“ líffræðinga, og er
þar átt við undirritaða. Jakob
telurað hugmyndirokkarog
þær spurningar sem við höf-
um borið fram á síðustu vik-
um eigi ekki við nein rök að
styðjast, þegar best lætur
séum við að tönnlast á stað-
reyndum sem fiskifræðingar
hafa þekktárum saman. Þó
má vera, að hans mati, að
Hafrannsóknastofnun hafi
brugðist því hlutverki að
gera fólki grein fyrir þeirri
vitneskju sem fiskif ræðingar
búa yfir um auðlindir á ís-
landsmiðum.
Greinin sem hérfylgir verður
síðasta framiag okkartil dag-
blaða um þetta mál. Um-
ræðan á f rekar heima í
fræðiritum, t.d. á síðum Nátt-
úrufræðingsins, enda erfitt
að skýra margt af því sem um
er rætt í blaðagreinum.
Málflutningur okkar
Áöur en grein Jakobs er svarað
er rétt að minna á aðalatriðin í mál-
flutningi okkar. Við höfum sýnt að
ennþá hefur ekki verið gengið svo á
þorskstofninn með veiðum að
endurnýjunargeta hans hafi verið
skcrt, og því ekki hægt að tala um
ofveiði í líffræðilegum skilnini.
Afurámóti má til sannsvegar færa
að þorskstofninn sé ekki nýttur á
hagkvæman hátt.
Við höfum einnig fært rök fyrir
því að stór þorskstofn gefur ekki
meiri afla í tonnum talið en lltill
stofn (td. núverandi stofn), líkur
benda til að afrakstur yrði minni af
stórum stofni miðað við jafnstöðu
afla. Við höfum líka sýnt að það er
mjög erfitt að byggja upp stofn sem
gefur af sér 450 þúsund tonna afla á
ári hverju eins og fiskifræðingar
lofa. Og þótt stofninn næðist upp í
„kjörhæð" (2 milljónir tonna að
mati fiskifræðinga) er ófram-
kvæmanlegt að ná úr honum 450
þúsund tonna afla árlega og halda
hrygningarstofni og heildarstofni
uppi um leið, en þetta er yfirlýst
langtímamarkmið Hafrannsókna-
stofnunar.
Við spurðum einnig um árangur-
inn af smáfiskafriðun undanfar-
inna ára (möskvabreytingar og
hólfalokanir), og er ástæðan fyrir
því sú, að við sjáum engar vísbend-
ingar í gögnum Hafrann-
sóknastofnunar um árangur af
þessum aðgerðum. Þvert á móti
eru teikn á lofti um hið gagnstæða
(sjá td. grein Jakobs í blaðinu 8da
febrúar): Friðuðu árgangarnir
virðast skila minni afrakstri en hin-
ir sem ekki nutu friðunar.
Við höfum áður fært rök fyrir
skoðunum okkar, og sett fram til-
gátu um þá þætti sem ráða mestu
um stærð þorskstofnsins og af-
rakstrargetu. Hé er ekki rúm til út-
skýringa, en í stuttu máli má segja
að veiðistefnuna verði að byggja á
haldgóðri þekkingu á nýliðun
(ungfiski), vexti og náttúrlegum af-
föllum. Einnig þarf að taka samspil
einstakra fiskistofna með I
reikninginn þegar veiðistefna er
mörkuð. Eins og við bentum á í
síðustu grein hefur breyting á
þorskstofninum áhrif á aðra fiski-
stofna: breytingin hefur áhrif á þær
fisktegundir sem þorskurinn étur,
þær sem deila með honum fæðu, og
á þær sem éta þorsk; hann sjálfur
meðtalinn. Nú er áætlað að þriðj-
ungur af fæðu þorsks við ísland sé
loðna. Ef þorskstofninn stækkar
upp í 2 milljónir tonna eins og fiski-
fræðingar vilja þá mun hann éta
mun meira af loðnu en núna. Gera
má ráð fyrir að hver 100 kg af loðnu
sem þorskur étur skili sér í umþað-
bil 10-15 kg af þorski. Er alveg víst
að það borgi sig að fórna öðrum
afla, td. loðnu, til að minnka út-
gerðarkostnað þorskveiðiflotans?
Hér er þörf á pólitískum ákvörðun-
um: á að sækja þorsk í sjóinn á
kostnað loðnunnar?
Gamalkunnar
hugmyndir?
Forstjórar Hafrannsóknastofn-
unar segja að hér sé um að ræða
hugmyndir sem þeir hafi þekkt
árum saman, en láðst að gera grein
fyrir. Jakob nefnir dæmi um rann-
sóknir Hafrannsóknastofnunar á
síðustu árum máli sínu til stuðn-
ings, og fullyrðir að ókunnugleiki
okkar á störfum stofnunarinnar
valdi því að við þykjumst „komnir í
feitt“. Dæmi Jakobs um rannsókn-
ir samrýmast ekki þeim hugmynd-
um sem við höfum sett fram.
Umfangsmiklar rannsóknir hafa
verið stundaðar á Hafrannsókna-
stofnun um áraraðir, og niðurstöð-
ur verið birtar í bókum, ritgerðum
og skýrslum. Eðlisfræðingar hafa
fylgst með hitastigi, seltu,
straumum og fleiri eðlisþáttum sjá-
var við ísland, efnafræðingar hafa
mælt styrk næringarefna í yfir-
borðslögum, jarðfræðingar hafa
unnið að jarðfræðirannsóknum á
landgrunninu, þörungafræðingar
hafa fylgst með frumframleiðni á
hafsvæðinu umhverfis landið,
dýrasvif hefur verið mælt árlega,
stærð fiskistofna áætluð, og svo
mætti áfram telja.
Þrátt fyrir allar þessar rannsókn-
ir hefur okkur enn ekki tekist að
finna bók, ritgerð eða skýrslu þar
sem markviss tilraun er gerð til að
tengja þessa þætti saman með það
fyrir augum að öðlast skilning á af-
komu seiða, vaxtarskilyrðum og
samspili fiskanna í sjónum.
Eina vísbendingin í þessa átt er
grein sem Svend Aage Malmberg
haffræðingur birti í Morgunblað-
inu 8da febrúar, sama dag og Jakob
birti þá grein sem hér er til um-
ræðu. Svend Aage reynir að finna
áhrif tíðarfars á þörunga og átu -
og tengja það afkomu þorsk- og
loðnuseiða og nýliðun í þorskstofn-
inn.
Þau sundurlausu gögn sem
Svend Aage notar sýna vel að hér
er í fyrsta sinn gerð tilraun til að
skoða þessa þætti í samhengi.
Björn Ævar Steinarsson fiskifræð-
ingur notar sömu tölur til að leita
að sambandi á milli „umhverfis-
þátta“ og vaxtarhraða þorsks - en
finnur ekki; líklega vegna lélegra
gagna?
Þessi tilraun þeirra félaga segir
meira en mörg orð. Varla væru þeir
að vinna með þeim hætti sem
Svend Aage lýsir ef slíkar athugan-
ir hafa verið framkvæmdar áður.
Við erum ekki að gagnrýna þá
félga, þvert á móti. Hér er fyrsta
vísbendingin um skilning á því að
ástæðuna fyrir misstórum ár-
göngum og stofnsveiflum geti verið
að finna í stað- og tímabundnum
breytingum í „ástandi sjávar".
O-grúppu talningar
Jakob bendir á svokallaðar O-
grúppu talningar því til stuðnings
að fiskifræðingar hafi fyrir löngu
gert sér grein fyrir mikilvægi
seiðarannsókna. Hann forðast þó
að nefna árangurinn sem þær hafa
skilað. Þesar mælingar hafa verið
stundaðar frá 1970 (14 ár) og felast
í því að siglt er umhverfis landið,
ein ferð í ágúst ár hvert, og er reynt
að meta þéttleika seiða (margra
tegunda) á því svæði sem farið er
um. Við fengum niðurstöður úr
þessum mælingum í hendur í byrj-
un janúar, með þeim fyrirvara að
'hér væri um mjög óáreiðanlegar
tölur að ræða, sem fiskifræðingar
taki lítið mark á. Er ekki kominn
tími til að endurskoða aðferðina?
Síðustu áratugi hafa fiskifræð-
ingar um heim allan einbeitt sér að
beinum áhrifum veiða á einstakar
fiskitegundir, og búið til líkön sem
ná aðeins til einnar tegundar
hverju sinni. Hver fiskitegund er
tekin fyrir eins og aðrar lífverur
væru ekki til, ekki er gert ráð fyrir
samspili tegunda, fæðu, né sí-
breytilegu umhverfi. Markmið
fiskifræðinnar hefur verið að ná há-
marksafla úr hverjum stofni, og að-
ferðir einkum falist í friðun á ung-
fiskum (lágmarksstærð, möskvi)
og veiðistjórn (lokun svæða,
veiðitímabil, kvótakerfi). Þessar
aðferðir hafa ekki skilað þeim ár-
angri sem vænst var og hefur nú
leitt til þess að fiskifræðin er farin
að leita á ný mið. Smám saman er
mönnum að verða ljóst að fiski-
stofnar eru ■ óstöðug fyrirbæri,
stærð þeira breytist frá einum tíma
til annars án þess að hægt sé að
kenna veiðum einum um. Meðal-
talsreikningar og jafnvægiskenn-
ingar sem fiskifræðin hefur risið á
koma ekki heim og saman við þá
reynslu sem fengist hefur. Meðalt-
alsreikningar fela stofnsveiflur og
eru því mjög villandi.
Ekki er unnt að útskýra þetta í
smáatriðum í blaðagrein, en fróð-
leiksfúsum lesendum bendum við á
nokkrar erlendar greinar sem
skýra hvað við er átt. í bókinni
„Population dynamics" (The 20th
symposium of the British Ecologic-
al Society; Blackwell, 1979) eru td.
greinar eftir J.R. Beddington
(„Harvesting and population dyn-
amics“), R.M. Peterman, W.C.
Clark og C.S. Holling („The dyn-
amics of resilience shifting stability
domains in fish and insect syst-
ems“) og ekki síst grein eftir J.H.
Steele („Interactions in marine
ecosystems"). Þá má nefna bók
eftir D.H. Cushing sem heitir „Cli-
mate and fisheries", gefin út af Ac-
ademic Press, 1982, og grein eftir
S.L. Pimm sem birtist í síðasta hefti
Nature (janúar 1984) og fjallar um
sambandið á milli fjölbreytileika
tegunda (diversity) og stöðugleika
(stability) I vistkerfum.
Hámarksafrakstur?
í grein sinni 8da febrúar segir
Jakob að ráðleggingar Haf-
rannsóknastofnunar hati fyrst og
fremst miðast að því að koma í veg
fyrir að endurnýjunargeta
stofnsins yrði skert með veiðum.
Aðrir sérfræðingar Hafrannsókna-
stofnunar hafa afturámóti sagt, að
margendurtekið, að „tillögur Haf-
rannsóknastofnunar miðist við að
byggja upp hrygningarstofninn á 4-
5 árum í 500 þúsund lestir. Til þess
að þorskstofninn gefi af sér varan-
iegan hámarksafrakstur þ.e. 450
þúsund lestir á ári þarf að byggja
upp heildarstofninn úr 1500 þús-
und lestum sem hann er í dag í
a.m.k. 2 milljónir lesta og hrygn-
ingarstofninn í 500-600 þúsund
lestir“.
Jakob segir að vísu í greininni að
Hafrannsóknastofnun hafi „stund-
um“ lagt til að þorskstofninn verði
byggður upp svo hann gefi af sér
450 þúsund tonna afla á ári. - Þarf
að „byggja stofninn upp“ til að það
markmið náist að fá hámarksaf-
rakstur úr hverjum árgangi? Af
hverju ætti stór stofn frekar að gefa
af sér 450 þúsund tonna jafnstöðu-
afla á ári en sá stofn sem við eigum
núna fyrsta nýliðun er óháð hrygn-
ingarstofni?
Jakob útskýrir hugtakið há-
marksafrakstur, öðru nafni jafn-
stöðuafli, í grein sinni, og sýnir
jafnframt hvernig hann er reiknað-
ux. Hámarksafrakstur er fundinn
með því að margfalda saman tvær
tölur: meðalnýliðun undanfarinna
ára (milljón 3 ára þorskar) sinnum
1,55 kg. Meðalnýliðun áranna
1979-1982 (5-8 ára þorskar núna)
er talin 150 milljón þorskar - há-
marksafrakstur er því 233 þúsund
tonn um þessar mundi eftir því sem
Jakob segir. Og af þessu leiðir að
nú má veiða rúm 200 þúsund tonn.
Þessi einfaldi reikningur sýnir
vel að þeir þættir sem skipta mestu
máli fyrir veiðistefnuna (aflamark
og friðun) eru nýliðun, vöxtur og
náttúrleg afföll. Tveir síðastnefndu
þættirnir ráða kílóatölunni í jöfn-
unni. Yfir hvaða vitneskju búa
fiskifræðingar um þessa þrjá þætti?
Náttúrleg afföll er föst tala (18%),
notuð á alla aldurshópa óháð
fjölda þorska í stofni og „ástandi
sjávar". Vaxtarhraðinn er meðal-
tal undanfarinna ára, en hann
hlýtur að vera breytingum undir-
orpinn eins og reynslan sýnir. í því
sambandi er athyglisvert að gert
var ráð fyrir að smáfiskafriðun sem
komið var á 1976 myndi auka af-
rakstur á hvern nýliða úr 1,7 kg í 2
kg - nú þegar árangur af friðuninni
á að vera kominn í ljós er afrakstur
á hvern nýliða aðeins 1,55 kg. Af
hverju? Þegar náttúrleg afföll eru
fest 18% og gert ráð fyrir að vaxtar-
hraði haldist óbreyttur hljóta frið-
unaraðgerðir alltaf að skila árangri
á skrifborðinu - þegar komið er útí
náttúruna lítur dæmið öðruvísi út.
Um nýliðunina þarf ekki að orð-
lengja, um hana hefur verið fjall-
að.
Fiskveiðistefna
Fiskveiðistefnan á að miða að
því að veiða jafnstöðuafla með sem
minnstum tilkostnaði, reyna að
nýta hvern árgang eins og best
verður á kosið. Þessu markmiði
verður ekki náð nema skilningur
aukist verulega frá því sem nú er á
þeim þáttum í sjónum sem ráða ný-
liðunarferlinu, vaxtarskilyrðum og
náttúrlegum afföllum. Rannsóknir
ættu að beinast meir að litlum tak-
mörkuðum svæðum, reyna ætti að
skilja stað- og tímabundnar
breytingar í tíðarfari, frumfram-
leiðslu og dýrasvifi - og áhrif þeirra
breytinga á fiskistofna. Síðan má
nota þá vitneskj u sem aflað er til að
túlka breytingar og sveiflur á stærri
svæðum.
Eins þarf haldgóða vitneskju um
samspil fiskistofna. Rannsóknir
Hafrannsóknastofnunar verða að
beinast að þessum þáttum í ríkari
mæli en nú, og nýta verður betur þá
vitneskju sem þegar hefur verið
aflað.
Á grundvelli slíkra gagna verða
allar pólitískar ákvarðanir um nýt-
ingu auðlinda á íslandsmiðum
markvissari, og skila betri árangri.
Jón Gunnar Ottósson
Sigurður Snorrason
(Millifyrirsagnir eru Pjóðviljans).