Þjóðviljinn - 14.03.1984, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 14. mars 1984
Aksel Larsen (til vinstri) vildi fara í stjórn með Jens Otto Kragh (til hægri) árið 1966. Þá klofnaði Flokksþing 1973 og veður öll válynd: frá vinstri Sigurd Öman formaður, Morten Lange, einn úr
flokkurinn. Larsenliðinu og Gert Petersen, núverandi formaður flokksins.
Sósíalíski alljýðuflokkurinn
danski á 25 ara afmæli
Það hafði myndast tómarúm á milli sósíaldemókrata og kommúnista
Um miðjan febrúár var haidið
upp á 25 ára afmæli SF, Sósí-
alíska alþýðuflokksins
danska, sem þá var nýbúinn
að fá um 390 þúsund atkvæði
íkosningumog21 þing-
mann: hefur vegurflokksins
ekki verið meiri síðan hann
var stofnaður. Á afmælinu
var haldin ráðstefna sem SF
boðaði til um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norður-
löndum - meðal þeirra sem
þar fluttu erindi var Svavar
Gestsson, formaður Alþýðu-
bandalagsins.
Aksel Larsen fór
SF var stofnaður eftir mikil átök
í DKP, Kommúnistaflokki Dan-
merkur, eftir uppreisnina í Ung-
verjalandi haustið 1956. Meirihluti
flokksstjórnar studdi þá framferði
Sovétmanna þar, en minnihlutinn
andmælti, þeirra á meðal Aksel
Larsen, formaður Kommúnista-
flokksins og langþekktasti tals-
maður hans um langt árabil. Þeir
sögðu skilið við DKP og stofnuðu
SF ásamt ýmsum þeim vinstri-
mönnum sem höfðu um skeið verið
heimilislausir, bæði vegna óánægju
með Kommúnistaflokkinn og Sósí-
aldemókrata. Sósíalíski alþýðu-
flokkurinn var stofnaður 15. febrú-
ar 1959 og tók í fyrsta sinn þátt í
kosningum 1960. Hann vann góð-
an sigur, hlaut ellefu þingsæti. Aft-
ur á móti missti Kommúnistaflokk-
urinn öll sín þingsæti.
Laumukommar
Sósíaldemókratar urðu ókvæða
við þegar þessi nýi flokkur var
kominn til skjalanna. Þeir höfðu
oftar en ekki haft einokun á því að
vera verklýðsflokkur á þingi, og
Kommúnistaflokkur Danmerkur
var þeim að því leyti þægilegur
andstæðingur, að hann var alltaf á
sama máli og Sovétríkin og mjög
ósveigjanlegur gagnvart Sósíal-
demókrötum. Sósíaldemókratar
reyndu mjög að spila á þá strengi
að SF væri stundarfyrirbæri - eða
þá að þeir gripu til þess gamal-
kunna ráðs, að halda því fram, að
þessi nýi sósíalistaflokkur væri í
raun og veru ekki ánnað en komm-
únistahreyfing, sem hefði breytt
yfir nafn og númer. Menn kannast
við tóninn.
Hvaðan kom fylgið?
Þessi áróður byggði að verulegu
leyti á því, að obbinn af helstu tals-
mönnum SF kom úr Kommúnista-
flokknum og átta af fyrstu ellefu
þingmönnum hans. En það var frá
upphafi vega Ijóst, að flokkurinn
reis á breiðari undirstöðum en
DKP. Kommúnistar höfðu í kosn-
ingunum 1957 fengið 72 þúsund at-
kvæði og þeir héldu röskum 27 þús-
undum í kosningunum 1960. SF
fékk þá 150 þúsund atkvæði, svo
það er ljóst að hinn nýi flokkur
sótti fylgi til margra „óháðra“
vinstrisinna. Og ekki síst til friðar-
sinna sem létu sig miklu varða þá
baráttu sem þá fór fram gegn til-
raunum með kjarnorkuvopn í and-
rúmsloftinu. SF tók undir við þá
hreyfingu sem heimtaði að tilraun-
um, jafnt í austri sem vestri, skyldi
hætt. (En þess má geta m.a. til út-
skýringar á lágu gengi Kommúnist-
aflokksins, að þar töluðu menn
hélst ekki um tilraunir með kjarn-
orkuvopn nema þær sem gerðar
voru hjá Vesturveldum.)
Klofningurinn 1967
En þótt SF setti sér það frá upp-
hafi að vera dönsk sósíalista-
hreyfing, óháð öðrum flokkum og
erlendum ríkjum, var flokkurinn
samt sem áður ekki laus við innri
togstreitu. Árið 1967 klofnaði
flokkurinn vegna ágreinings um
samvinnu við sósíaldemókrata.
Aðdragandinn var sá, að j' kosn-
ingunum 1966 fékk SF tuttugu
þingsæti en Sósíaldemókratar 69.
Þessir tveir flokkar höfðu meiri-
hluta á þingi, í fyrsta sinn í sögu
Danmerkur töluðu menn um „sósí-
alískan meirihluta". Þá þegar hófst
ágreiningur í SF um stjórnarsam-
starf- Aksel Larsen var einn þeirra
sem viidi beinlínis taka sæti í ríkis-
stjórn undir forystu Jens Otto
Kraghs - en einmitt um þetta leyti
höfðu Sósíaldemókratar breytt um
afstöðu til SF og töldu flokkinn nú
„stofuhæfan" eins og það heitir.
Fyrir þessu fékkst að sönnu ekki
meirihluti í SF, en flokkurinn tók
samt þá ákvörðun að standa að
baki kratastjórninni. Sú samstaða
brast svo 1967 þegar Erik Sigsgárd,
Hanne Reintoft og fleiri, sættu sig
ekki við að SF styddi frestun á
verðbótum á laun, sem stjórn Sósí-
aldemókrata taldi nauðsynlega.
Fjórir þingmenn fóru þá með
drjúgan hluta flokksmanna með
sér og stofnuðu VS, flokk Vinstri
sósíalista, sem síðan hefur setið á
þingi með 4-6 þingmenn oftast.
Skúrir og skin
f næstu kosningum var svo úti
um „verkamannameirihlutann“ og
við tók borgaraleg stjórn. Næstu
árin voru um margt erfið. Ungt
fólk og menntamenn leitaði í veru-
legum mæli til Vinstri sósíalista um
tíma. Aðrir urðu þreyttir á klofn-
ingnum á vinstra kanti (flokkarnir
„handan við“ Sósíaldemókrata
voru orðnir þrír að smáhópum ó-
töldum) og drógu sig í hlé. Um-
ræður um hlutverk þingflokksins
og hins almenna flokksmanns, á-
greiningur milli gamalla „Larsen-
ista“ og nýrra róttæklinga, átök um
launastefnu og atvinnulýðræði -
allt þetta reyndist flokknum nokk-
uð erfitt um tíma og kvarnaði úr
honum. í kosningunum 1977 hlaut
Sósíalíski alþýðuflokkurinn aðeins
3,9% atkvæða og tapaði þá einna
mestu í verkamannahverfum á höf-
uðborgarsvæðinu. En flokknum
hefur síðan tekist að rífa sig upp úr
kreppu, og þakka margir það
þrautseigju Gert Pedersens, for-
manns flokksins, sem tók við for-
ystu hans 1974. Ennfremur mun
það hafa sitt að segja, að flokkur
Vinstri sósíalista hefur í raun verið
að leysast upp í marga smáhópa,
sem gjarna einkennast af harðvít-
ugri kreddufestu - munu allmargir
þeirra sem um tíma hrukku þangað
frá SF hafa leitað aftur á gamlar
slóðir.
í síðustu tvennum kosningum
hefur SF náð sér vel á strik og fékk
nú í janúar 11,5% atkvæða og 21
þingsæti. Verkamannafylgið er aft-
ur á sínum stað. Frá því í kosning-
unum 1960 hefur fylgi SF í Kaup-
mannahöfn vaxið úr 12,9% í
19,8%, en úti um land hefur fylgi
vaxið enn meira. Flokkurinn hefur
reynst í vaxandi mæli aðlaðandi
fyrir róttækt miðstéttarfólk og fyrir
konur. Konur eru frá einum þriðja
til helmings af fulltrúum flokksins í
bæjarstjórnum og á þingi og svo í
flokksstjórninni sjálfri.
Stefna og
endurnýjun
Grundvöllur SF er hinn sami
sem fyrr: höfuðáherslur eru á þau
mál sem varða hag launafólks,
hvort sem um er að ræða kaup eða
þá áhrif á vinnustað og upptöku
nýrrar tækni. Og svo á friðar-
stefnu, baráttu gegn kjarnorkuvíg-
búnaði. í þeirri endurnýjun í
flokknum sem átt hefur sér stað á
síðari árum ber mest á umhverfis-
verndunaráhuga, baráttu fyrir
skynsamlegri nýtingu auðlinda sem
og á jafnréttisbaráttunni.
Eitt af því sem vekur nokkra
furðu er það, hve fátækur þessi á-
gæti danski sósíalistaflokkur hefur
verið að málgögnum. Fyrir nokkr-
um árum gaf hann enn út dagblað
sem hét Socialistisk Dagblad. En
það var alltaf minna að upplagi en
Þjóðviljinn - enda þótt Alþýðu-
bandalagið hafi kannski 10-15 sinn-
um færri atkvæði á bak við sig en
SF, hefur SF ekki tekist að halda
úti sínu blaði. Það lagði upp
laupana einmitt eftir allgóðan
kosningaárangur í næstsíðustu
kosningum í Danmörku. Afmælið
var svo meðal annars notað til þess
að safna peningum til að styðja við
bakið á nýju málgagni SF sem á að
heita Sósíalískt helgarblað. „Við
höfum geysimikla þörf fyrir blað
þar sem við getum með skjótum
hætti komið sjónarmiðum okkar á
framfæri," segir Gert Petersen ný-
lega.
AB tók saman.
Anker Jörgensen færir Gert Petersen einkar „danska" afmælisgjöf - bjórkassa, sem tvær áhrifakonur, Ritt
Bjerregaard og Jytte Andersen, bera fyrir formann sinn.