Þjóðviljinn - 07.09.1984, Side 5

MINNING
In Memoriam
Þorvaldur Skúlason
30.4. 1906 -=■ 31.8. 1984
Kveðja
fráFÍM
Þorvaldur Skúlason er látinn.
Með honum er genginn sá sem er
talinn hafa verið málari málar-
anna hér á landi allt frá stríðslok-
um. Víst er að áhrif hans á kyn-
slóð yngri Iistmálara er ómæld.
Þorvaldur Skúlason skilur eftir
sig merkilegt ævistarf, starf
listmálara. Hann skilur eftir mik-
inn fjársjóð til framtíðarinnar þar
sem eru myndir hans, málverk
sem geyma hug og hönd eins
mikilsvirtasta málara okkar.
Félag íslenskra myndlistar-
manna kveður látinn samherja,
er var í fylkingarbrjósti félags-
mála myndlistarmanna um ára-
bil.
Stjórn Fél. ísl. myndlistarmanna.
Kveðja frá
Listasafni
H.Í.
Á útfarardegi Þorvalds Skúla-
sonar listmálara sendir Listasafn
Háskóla íslands þessum mikla
listamanni virðingar- og þakkar-
kveðjur sínar. Safnið hefur að
geyma heildstætt yfirlit um list
hans, allt frá fyrstu æskumyndum
og til hinna síðustu. Mun safnið
hlúa að þeim fjársjóði og auka
eftir föngum, svo hins mikla
brautryðjendaverks Þorvalds í ís-
lenskri listasögu þessarar aldar
verði jafnan með sóma og virð-
ingu gætt. Safnið þakkar lista-
manninum alla velvild hans og
ljúfmennsku í samskiptum, um
leið og það sendir vinum hans og
ættingjum samúðarkveðjur.
Stjórn
Listasafna Háskóls íslands.
Listamaðurinn við málverk sitt, 1959. Ljósm.: Hermann Schlenker.
Þegar Guðbrandur frelsaðist
Þjóðviljinn hefur fengið leyfi Björns Th.
Björnssonar listfrœðings til þess að birta tvö
stutt textabrot úr bók hans „Þorvaldur Skúla-
son, Brautryðjandi íslenzkrar samtíðarlistar“
sem út kom hjá Bókaútgáfunni Þjóðsögu
1983.
„Kalla má að ákveðnu skeiði á listferli Þor-
valds ljúki með sýningu sem hann heldur í
Listamannaskálanum í september 1959.
Mestallan þann áratug höfðu myndir hans
einkennzt af mikilli kyrrð og festu. Sann-
leikur formanna á fletinum byggðist ekki á
neinni rás hreyfingar, heldur í samstöðu og
andstöðu stöðugra forma líkt og þegar sjálf-
stæðum Ijóðmyndum er teflt saman í kvæði
eða lokuðum stefjum í tónlist. Því er yfir
myndum þessum alvara og reisn fremur en
ljúfur þokki. Stundum eru þau jafnvel all
þurr og köld.
Matthías Jóhannessen skrifaði af alkunnri
leikni sinni dálitla frásögn af þessari sýningu
Þorvalds og Iýsir listamanninum einkar vel:
„Það er nýjung í mínu lífi að selja svo margar
myndir á sýningu, bætti Þorvaldur við og
brosti. Hann hlær aldrei, en bros hans er á við
hlátur margra annarra. Hann brosir nefni-
lega með augunum." Og höfundinum vill nú
til óvænts happs, þar sem hann situr með
Þorvaldi í hriplekum Listamannaskálanum,
að verða vitni að því að sjálfur persónugerv-
ingur ungmennafélagsrómantíkurinnar
hreinlega frelsast fyrir augum hans yfir í „af-
stræntið" og tekur næstum því að tala tung-
um: „í þessu kom Guðbrandur Magnússon
inn úr dyrunum, gekk inn í salinn og heilsaði
okkur með djúpri lotningu. Svo kreppti hann
hnefana, leit í kring um sig, dansaði brot úr
gömlum valsi og sagði upp í opið geðið á mér,
eins og ég væri tré en ekki af holdi og blóði:
- Þetta er opinberun, sagði hann. Ég þekki
það. Ég er músíkalskari gegnum augað en
eyrað. Svo sneri hann sér í einn hring og sagði
að hann gæti trútt um talað, því hann hefði
strax séð hvað í Kjarval bjó, bætti síðan við:
- Nú verða margir hneykslaðir á manni, al-
veg undir drep, eins og á kerlingunum, þegar
þær voru að frelsast í gamla daga. Én það
gerir ekkert; það gerir ekkert, hér er margt á
seyði og þú skalt vera óhræddur að nota stór
orð, Matthías minn. Ég skrifa grein í Tímann
á morgun um Þorvald og þar verða stór orð,
þið megið hafa ykkur alla við á Mogganum!“
Og Matthías bætir við, - ekki að orsakalausu
- að „stór orð í því blaði um þessar myndir,
það er eitthvað nýtt“.
En frelsunin rann ekki af Guðbrandi á
heimleið, og andans eldfjör hans entist vel
betur en í Tímagrein hans næsta dag. Hún
hefst með orðum hins uppljómaða: „Enginn
veit sína ævina fyrr en öll er!“ „Þegar
abstrakt-málverkin komu manni fyrst fyrir
sjónir, varð andlit manns allt að einni spurn,
líkt og hjá litlum dreng, sem í fyrsta sinn sá
innmat úr kind og spurði: Hvað er nú þetta!
Á að éta þetta? - Það verður spennandi! En
sjónin þarf sinn tíma. Líka þarf hún að að-
lagast kringumstæðum. Og nú er svo komið,
að maður er farinn að sjá samspil í þessum
samstillingum lita og lögunar, og eru slík mál-
verk nú tekin að orka á mann, máttug og
heillandi. Og aldrei hefur maður á abstrakt
sýningu fundið þetta betur en á núverandi
sýningu Þorvalds Skúlasonar, að hér er ekki
lengur um viðleitni, leit að túlkunaraðferð-
um að ræða, heldur er það orðin staðreynd,
að form það fyrir fegurðartjáningu [svo], sem
nú blasir við á veggjum Listamannaskálans,
er þess megnugt að snerta strengj í brjóstum
manna og valda hrifningu. Og þráin eftir því,
að geta átt kost á að hafa einnig þessa ný-
sköpun hið næsta sér, er tekin að verða manni
aðþörf- jafnvel að ástríðu!" (Leturbr. hér.)“
Blaðsíða 159-160.
Merking lífsins
Niðurlagsorð bókar Björns um Þorvald
eru þessi:
„Áð sitja með Þorvaldi á hægu síðdegi, í
rokkinni stofu hans, þar sem terpentínuilm-
ur, eimur af tóbaki og langri inniveru dregur
líkt og tjald fyrir tímann, er engu líkara en
maður sé nálægur sjálfum lífsstrengnum í
evrópskri menningu þessarar aldar. Franskar
bækur hlaðast upp á hillu og borði, hálfmáluð
mynd stendur á trönum í efri stofunni,
haustfífa í flöskuhálsi. Ekki er von á að neinn
hringi bjöllu eða í síma; allt er kyrrlátt, utan
hæglátt skraf og skrjáf og hviss í eldspýtu
þegar hún er borin að pípunni. Hér inni
spyrði enginn um list. Rætur hennar eru
miklu dýpri en svo. Þar er um að tefla sjálfa
merkingu lífsins, - hið eilífa sóknar- og vam-
arstríð mannsandans fyrir frjálsri tilveru
sinni.“
Það sprakk út rós í stofuglugg-
anum okkar daginn sem Þorvald-
ur dó. Og í kvöldhúminu barst
höfugur ilmur hennar um stofuna
einmitt í þann mund sem við
fengum fregnina um lát hans, en
það kom reyndar ekki á óvart.Ég
er að leika mér að þeirri hugsun
að með þessu hafi heimilið okkar
verið að kveðja Þorvald í hinsta
sinn, þennan öðlingsmann sem
var hér tíður aufúsugestur í ein
þrjátíu ár.
„Endurminningin merlar œ
í mánasilfri hvað sem var
yfir hið liðna bregður blce
blikandi fjarlægðar,
gleðina jafnar, sefar sorg;
svipþyrping
sækir þing
í sinnis hljóðri borg. “
Svo orti Grímur Thomsen um
endurminninguna og það er gott
að eiga góðar minningar um
horfna vini. Minningamar um
Þorvald em allar góðar, hvort
heldur þær em um mislita máls-
verði, maraþonsamtöl um allt
milli himins og jarðar, ferðalög
um óbyggðir eða heimsborgir,
gistingar í tjaldi,
svefnpokaplássum, sumarhúsum
eða hótelum.
En kannski er hún allra sterk-
ust minningin um manninn sjálf-
an, þetta háttvísa prúðmenni,
gáfaðan og víðlesinn með þetta
góða og notalega skopskyn sem
aldrei brást. Það var alveg maka-
laust hvað börn hændust að hon-
um og þó gerði hann aldrei neitt
sérstakt til að laða þau að sér, -
þau fundu einfaldlega að þama
var maður sem skildi þau og þótti
vænt umþau. Hér var um skeið
mikið'tiðMnnnðnrMHfWyMP
þegar flest var, og aldrei var hægt
að finna að bömin væm honum
til ama nema síður væri, ekki einu
sinni þegar þrír strákavösólfar
létu fara mikið fyrir sér. Þegar
bamabörnin fóm að birtast var
þeim alveg jafneðlilegt að hlaupa
upp um hálsinn á Þorvaldi og
fagna honum og að heilsa afa og
ömmu. Ósjaldan leitaði yngsta
dóttir okkar á náðir Þorvalds á
sínum tíma þegar mamma og
pabbi reyndu að reka hana í rúm-
ið áður en henni hentaði. Þá
kúrði hún sig í fangi Þorvalds og
sofnaði þar og hann sat grafkyrr
og haggaðist ekki langtímum
saman til að leyfa stelpunni að
sofa. Hann lét meira að segja píp-
una eiga sig á meðan.
Það var svo óendanlega gaman
að tala við Þorvald um alla
skapaða hluti. Reyndar var oftar
en ekki rætt um málaralist og þar
kom enginn að tómum kofunum
hjá honum. En hann var alveg
jafn vel heima í ævi Ljósvíkings-
ins og ævi Cézannes og hafði ríka
ást á íslenskri tungu og mjög
næman málsmekk eins og sjá má
af öllu því sem hann lét frá sér
fara í rituðu máli.
Aðrir fjalla væntanlega um hið
ómetanlega framlag Þorvalds
Skúlasonar til íslenskrar my'nd-
listar, en þetta áttu aðeins að vera
nokkur þakkarorð í minningu
hans sem persónu.
Rósin í stofuglugganum ilmar
ennþá, en hún er farin að blikna.
Það er komið hausthljóð í vind-
inn, en á minninguna um góðan
mann og fjölskylduvin í bestu
merkingu þess orðs ber engan
skugga.
Álfheiður Kjartansdóttir.
Haustið 1943 héldu þeir Þor-
valdur Skúlason og Gunnlaugur
Scheving saman sýningu í Lista-
Föstudagur 7. september 1984 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 5