Þjóðviljinn - 28.10.1984, Blaðsíða 10

Páfagarður
fordœmir
frelsunar-
guðfrœðina
Ósamrœmiðíþví
að hvetja pólska
presta til að láta
pólitísk mál til sín
taka en letja þá
brasilísku.
Þaö hefur hvaö eftir annað
komið fram, ekki síst á ferðum
Jóhannesar Páls páfa um
Suður-Ameríku, að hann hef-
ur vaxandi áhyggjur af póli-
tískri róttækni kaþólskra
presta, munka og leikmanna.
Hann hefur skipað Ernesto
Cardinal og öðrum prestum
sem tekið hafa sæti í stjórn
Sandínista í Nicaragua að
hætta afskiptum af
stjórnmálum. Og nú síðast
hefur hann látið þá stofnun í
Vatíkaninu sem fer með
vandamál trúarkenningar
gefa út plagg, þar sem for-
dæmd er harðlega svonefnd
frelsunarguðfræði. En svo
nefnist sá straumur í suður-
amrískri kaþólsku þar sem
komið hafa saman kristnar
kenningar og barátta gegn
pólitískri kúgun og arðráni.
í skjali þessu eru trúaðir var-
aðir stranglega við „frávikum ...
sem skaðleg eru trúnni og
kristnum lífsháttum og koma
fram í formi frelsunarguðfræði
sem tekur marxískar hugmyndir
til láns án gagnrýni". f skjalinu
segir á þá leið, að marxistar
breiði út falsvonir um að bylting-
arþjóðfélagið verði réttlátt
þjóðfélag - í raun skapi byltingar-
þjóðfélagið nýja tegund kúgun-
ar. Það kemur fram í skjali þessu,
að prelátar Vatíkansins hafa sér-
stakar áhyggjur af því að prestar
beiti tungutaki og hugmyndum
stéttabaráttunnar í boðskap sín-
um. Þá eru þeir og ásakaðir um
að efna til úlfúðar innan kirkj-
unnar með því að fara
gagnrýnum orðum um biskupa
og aðra þá sem þeir telja til „yfír-
stéttar“ í hinni hátimbruðu kirkju
kaþólskra manna.
Á akri
hins fátœka
Einn af talsmönnum frelsun-
arguðfræðinnar, Leonardo Boff,
fransiskani frá Brasilíu, var svo
kvaddur til Rómar nú um miðjan
september til að standa fyrir máli
sínu. En hann kemst svo að orði í
nýlegu riti um kirkjuna og valdið-
„Framtíð kirkjunnar sem stofn-
unar býr í þessu litla sáðkorni,
sem er hin nýja kirkja, og
sprettur á akri hins fátæka og hins
valdalausa.... Hin nýja kirkja
verður að vera trú þeirri leið sem
hún hefur kosið sér. Hún verður
að vera óhlýðin í sinni trúfestu."
Boff átti fjögurra stunda við-
ræður við Ratzinger kardínála,
hinn íhaldssama yfirmann Hel-
grar Samkundu um Trúarkenn-
ingu - en hann hefur haft manna
mestar áhyggjur af því sem hann
kallar „skelfilega samruglun
hinna fátæku í ritningunni og ör-
eigastéttar Karls Marx“. Þessir
menn tveir ræddust við í fjórar
stundir og hafa fátt látið uppi um
það hvað þeim fór í milli. En Boff
hefur ekki tekið orð sín og
sannfæringu aftur. Hann segir að
ákærur Rómar á hendur frelsun-
arguðfræðinni séu verk „Evrópu-
manna sem sjá raunveruleika
Rómönsku Ameríku út um húsa-
glugga".
Milli
tveggja elda
Það er eftirtektarvert, að um
leið og Vatíkanið tekur sér fyrir
hendur að fordæma frelsunar-
guðfræðina, lætur það frá sér fara
óvenju harðorða fordæmingu - í
sama skjali - á efnahagslegri og
pólitískri kúgun í Rómönsku
Ameríku. Virgilio Elizondo, rit-
stjóri frjálslynds kaþólsks tíma-
rits, kemst svo að orði að „um
leið og skjalið gagnrýnir frelsun-
arguðfræðina staðfestir það djúp-
stæðustu forsendur hennar“.
Engu líkara en að páfastóll hafi
viljað reyna að forðast það, að
fordæming á boðskap hinna rót-
tækustu í hópi presta og biskupa
verði tekin sem beinn eða óbeinn
stuðningur við þá sem „halda hin-
um fátæku í eymd, sem græða á
þessari eymd eða gera ekkert til
að vinna gegn henni þótt þeir
þekki hana“.
Þessi tvískinningur endur-
speglar vel þann vanda sem kirkj-
an er í, ekki síst í Rómönsku Am-
eríku þar sem um 40% af hinum
780 miljónum kaþólskra manna í
heiminum búa. Þar tóku margir
vel undir þær áherslubreytingar
sem urðu í málflutningi Vatíkans-
ins á dögum Jóhannesar 23ja og
fólust í „sérstakri umhyggju um
fátæka“. Árið 1968 var svo hald-
inn frægur biskupafundur í Me-
dellin í Kólumbíu, þar sem efnt
var til skilgreiningar á því, hverja
bæri helst að draga til ábyrgðar á
eymd og misrétti í löndum Þriðja
heimsins. En rétt eins og frelsun-
arguðfræðingar, sem voru jafnvel
ekki smeykir við að leggja rót-
tækum skæruliðum lið, spruttu af
þessari umræðu og þekkingu
sinni á bágum kjörum alþýðu, þá
hefur heldur ekíci skort á að ýmsir
íhaldssamir prelátar, sem hafa
kannski ekki staðið ýkja fjarri
ýmsum einræðisherrum álfunn-
ar, hafi andmælt hinum róttæku
og helst viljað kveða niður villu
þeirra. Það verður svo hægara
sagt en gjört: Tveir brasíliskir
kardínálar, Aloisio Lorscheider
og Paulo Evaristo Arns, fylgdu
villumanninum Leonardo Boff til
Rómar til að sýna samstöðu sína
með honum.
í Newsweek var það á dögun-
um haft eftir bandarískum guð-
fræðingi, David Tracey, að fyrr-
greint fordæmingarskjal sé að því
leyti órökvíst, að það eins og geri
ráð fyrir því að enginn geti fært
sér í nyt eitthvað af marxískri
skilgreiningu á þjóðfélaginu án
þess að verða sjálfur Marx-
Lenínisti.
„Það er,“ segir hann, „eins og
að halda því fram, að kristinn
guðfræðingur geti ekki notfært
sér rit Aristótelesar (eins og hei-
lagur Tómas Aquinas gerði ósp-
art) án þess að verða sjálfur forn-
grískur heiðingi“.
Pólitík
páfans
En hér er vitanlega miklu fleira
og meira á seyði en hæpnar skil-
greiningar í opinberu bréfi úr páf-
agarði. Hér er ekki síst spurt um
pólitíska afstöðu páfa sjálfs og
hvaða afleiðingar hún muni hafa
fyrir framtíð kirkjunnar.
Þótt páfi vilji helst standa fast á
því, að kristni og marxismi eigi
ekkert sameiginlegt er ólíklegt að
honum takist að sannfæra sókn-
arpresta í Rómönsku Ameríku
sem hlýtur að finnast að barátta
fátækra fyrir félagslegu réttlæti
og barátta öreiganna fyrir að
kasta af sér hlekkjum kúgunar
séu ejnkar skyld fyrirbæri. Páfinn
hefur ekki alls fyrir löngu sagt á
þá leið í orðsendingu til afrískra
biskupa að „samstaða kirkjunnar
með þeim fátæku, með fórnar-
lömbum félagslegs og efnahags-
legs óréttlætis er hafin yfir efa“.
Því miður er málið ekki svo ein-
falt: til eru margir ágætir kaþól-
ikkar sem hafa tekið slíka afstöðu
í verki, en það hefur heldur ekki
skort biskupa og aðra háklerka
sem hafa bæði sýnt mikið um-
burðarlyndi ýmsum hinum verstu
harðstjórnum eða jafnvel veitt
þeim beinan stuðning.
Og það er í því samhengi sem
það verður háskalegt misræmi í
því fyrir Vatíkanið, að leyfa bisk-
upum að slást í föruneyti með
einræðisherrum en banna prest-
um að taka málstað þeirra sem
einræðisherrarnir kúga. Það er
líka mikið misræmi í því til dæmis
að hvetja presta til að tala fullum
hálsi við yfirvöld í Póllandi, en
reyna að koma í veg fyrir að þeir
skipti sér af stjórnmálum í Brasil-
íu. Þetta þýðir, sögðu fleiri en eitt
blað í leiðurum sínum um þessi
mál, að setja pólitík ofar siðgæði.
Páfinn í Póllandi: margítrekuð samstaða með bönnuðum verkalýðssamtökum.
Kalt á milli páfa
og Sovétríkjanna
Jóhannes Páll 2. fékk
heimscekja Litháen
ekki að
Ýmsir fréttaskýrendur gera
því skóna, að visst samhengi
sé milli fordæmingar páfa-
garðs á frelsunarguðfræði og
þeirrar staðreyndar, að sam-
skipti páfa við ráðamenn So-
vétríkjanna og þar með „hins
guðlausa marxisma" eru aftur
við frostmark. En það var um
mánaðarmótin ágúst-sept-
ember, að Sovétmenn neituðu
Jóhannesi Páli 2, um leyfi til að
fara til Vilnius, höfuðborgar
sovétlýðveldisins Litháen,
sem er mestan part kaþólskt
land, til að syngja þar messu
með biskupum staðarins ítil-
efni 500 ára ártíðar heilags Ka-
simírs, verndardýrlings lands-
ins.
í nokkur ár hafði páfi nokkuð
góð tengsl við ráðamenn Sovét-
ríkjanna, því að þeim féll vel í geð
að hann skyldi vara menn ein-
dregið við hættunni af kjarnorku-
vopnum og hvetja ráðamenn ris-
aveldanna tveggja til samninga-
viðræðna. í fyrsta skipti eftir að
Litháen varð sovéskt land fengu
litháískir biskupar að fara til
Rómar í apríl 1983, og farið var
að tala um að páfí kæmi í heim-
sókn til Moskvu.
Óttast pólska
fordœmið
En þessu ástandi lauk, þegar
Tsjérnenko komst til valda í So-
vétríkjunum, og virðist sem ráða-
menn landsins hafi farið að óttast
að páfinn fengi allt of mikinn
hljómgrunn í Austur-Evrópu, og
Litháen gæti orðið nýtt „Pól-
land“, - í þetta sinn innan landa-
mæra Sovétríkjanna sjálfra. So-
vétmenn hafa löngum óttast ka-
þólsku kirkjuna í Litháen sér-
staklega mikið, jafnvel enn meir
en kaþólsku kirkjuna í Póllandi,
vegna þess hve nátengd hún er
þjóðernisstefnu í landinu. Þess
vegna hafa þeir beitt hana hörku,
t.d. hefur einn helsti biskup
landsins, Julionas Steponavicius,
verið í útlegð 200 km frá höfuð-
borginni í meir en tuttugu ár.
Jóhannes Páll 2. hefur löngum
sýnt málum Litháens sérstakan
áhuga, og er talið víst að Julionas
Stepanovicius sé sá biskup sem
hann gerði að kardinála „in pect-
ore“ árið 1979, - þ.e.a.s. kardín-
áli sem páfinn einn veit hver er.
Þróun mála í Póllandi og afskipti
páfans af þeim hafa vafalaust
skotið núverandi valdhöfum So-
vétríkjanna skelk í bringu, því að
það hefði alvarlegar afleiðingar
fyrir Sovétmenn ef andófshreyf-
ingar færu að breiðast norður
eftir ströndum Eystrasalts.
(Eftir ,,Libération“)
Frelsunar-
guðfrœðin í
framkvœmd
Róttcekur kaþólskur prestur segir fró
þótttöku sinni í baróttu fótcekra bcenda
fyrir jarðnœði og réttlceti í Brasilíu.
Kirkja hinna fátæku hefur skotið djúpum rótum í sveitum Brasilíu. Myndin er frá
kröfugöngu í sókn föður Joaquims, sem sést sjálfur í fullum skrúða við hlið
krossins sem borinn er fyrir kröfum um jarðnæði.
Kirkjan á fólkinu í Brasilíu
skuldað gjalda. Umaldirvar
stundað þrælahald í landinu
án þess að kirkjan brýndi
raust sína til mótmæla. Og
það er ekki fyrr en á sjöunda
áratug þessarar aldar, að
kirkjan fór að víkjafrá því að
styðja valdhafana eða láta ó-
réttlæti og kúgun á þorrafólks
sem vind um eyrun þjóta.
Svo mælir Joaquim van Lee-
uwen, Hollendingur að uppruna,
sem um tuttugu ára skeið hefur
verið sveitaprestur í Brasilíu og
síðustu 15 árin í Japuiba, eymdar-
sókn um 90 km frá Rio de Jan-
eiro.
Landlausir
bœndur
í viðtali við danska blaðið In-
formation segir hann, að átökin
um landið séu stærst mála þar í
sveitum. í Brasilíu eru nú um sex
miljónir landlausra bænda og
þeim fjölgar stöðugt. Margir búa
á landi sem þeir hafa ekki skjal-
festan eignarrétt á, og sæta mikl-
um þrýstingi, ef ekki ofsóknum,
af hendi hákarla ýmiskonar sem
reyna að svelgja undir sig land
með yfírgangi, og svo af hálfu op-
inberra aðila.
Stofnun eins og INCRA á að
hafa það verkefni að vernda smá-
bændur og tryggja öllum land að
lif a af - en einatt er þessu ríkisfy r-
irtæki beitt einmitt gegn fátækum
bændum.
Árið 1976 fór af stað hreyfing í
landinu sem kallast CPT, Jarð-
næðisnefnd kirkjunnar. Faðir Jo-
aquim stofnaði deild úr samtök-
unum í sínu héraði og hafði fljót-
lega afskipti af upptöku lands:
um 120 landlausir bændur höfðu
án þess að skipuleggja sig fyrir-
fram, sest að á um 400 hektafa
óðali sem var í eyði. Prestarnir í
Jarðnæðisnefndinni heimsóttu
þá, útskýrðu fyrir þeim ýmis lög-
fræðileg atriði og hættur þær sem
gátu stafað af lögreglunni. Lög-
reglan kom síðan, handbók
bændurna og föður Joaquim
einnig fyrir að „æsa til uppþots".
Múgur og margmenni flykktist að
lögreglustöðinni og lögreglu-
stjórinn var neyddur til að láta
fanga sína lausa. Ári síðar tókst
bændunum að fá formlega viður-
kenningu á upptöku landsins.
Prestarnir héldu þó áfram: þeir
gáfu bændunum hóll ráð um
ræktun og söfnuðu matvælum
fyrir þá meðan á byrjunarerfíð-
leikum stóð. En starfsmenn jarð-
næðisstofnunar ríkisins, INCRA,
sem fyrr var nefnd reyndu að
andæfa þessu starfí, gengu um og
reyndu að gera upptæka upplýs-
ingabæklinga frá prestunum sem
þeir kölluðu „kommúnistaá-
róður“.
Alþýðuhreyfingar
og Biblían
Faðir Joaquim hefur aldrei gef-
ist upp. Hann hefur m.a. gengist
fyrir stofnun mannréttindasam-
taka, sem afhjúpa allskonar yfir-
gang af hálfu yfirvaldsins. Hann
hefur haft forgöngu um að skapa
heilsugæsluhreyfingu í sínum
sveitum, sem hefur þegar upp-
frætt um 20 „berfætta lækna“ til
að bæta úr neyð. Og í sambandi
við önnur átök um upptöku lands
hefur hann aðstoðað við að koma
á fót samyrkjubúi fimmtán fjöl-
skyldna, sem vinna saman og
skipta afrakstrinum jafnt. „Al-
þýðuhreyfíngar spretta nú upp
allstaðar þar sem áður ríkti upp-
gjöf og sinnuleysi" segir hann.
Biblían er helstur andlegur
aflgjafi föður Joaquims og sókn-
arbarna hans. Hann segir:
„Við uppgötvum Biblíuna upp
á nýtt sem boðskap um frelsun.
Mikill hluti Biblíunnar fjallar um
fólk í leit að fyrirheitna landinu
og guð leiðir það að lokum til
Palestínu þar sem það sest að og
ræktar landið í sameiningu. Við
ræðum um hin miklu þemu Bib-
líunnar út frá baráttunni um
landið, sem hér í Brasilíu snýst
einatt upp í einskonar borgara-
stríð“.
Tvískipting
Fordæmingu Vatíkansins á
frelsunarguðfræðinni er stefnt
gegn prestum eins og séra Joaqu-
im og starfi þeirra að félags-
málum. En Joaquim van Leeuw-
en telur, að ekki verði auðvelt að
kveða niður þá hreyfíngu sem
hann er hluti af:
„Kirkjan í allri Brasilíu hefur
kosið sér þann hlut að vernda
hina fátæku. Vatíkanið getur gert
starf okkar erfiðara, en kirkja al-
þýðunnar hefur skotið djúpum
rótum í samfélaginu á hverjum
stað og það verður erfitt að leysa
hana upp“, segir hinn róttæki ka-
þólski prestur.
Hann bætir því við, að víst séu
sterk öfl, einnig innan kirkjunnar
í Brasilíu, sem hallast að
stjórnvöldum eða vilja helst að
kirkjan hagi sér eins og hún sé
yfir öll félagsleg átök hafin. Það
er verulegur munur á biskups-
dæmum eftir því hvort íhalds-
samir menn eða framfarasinnaðir
stjórna þeim. Biskupinn yfir Rio
leyfir t.d. ekki að Jarðnæðis-
nefnd kirkjunnar starfi í sínu um-
dæmi. Á hinn bóginn fóru tveir
kardínálar með Leonardo Boff
frelsunarguðfræðingi í yfir-
heyrslur til Rómar - og sú sam-
fylgd sýnir glöggt að hugmyndir
hans eiga sér mikinn hljómgrunn
í Brasilíu.
áb tók saman.
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 28. október 1984
Sunnudagur 28. október 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11