Þjóðviljinn - 07.02.1985, Blaðsíða 8

ÞJÓÐMÁL
Verkafólk í fiskiðnaði
Mestu afköstin
minnstu réttindin
Guðmundur J. Guðmundsson skrifar
Árið 1958 fékk þáverandi
vinstri stjórn lög samþykkt á
Alþingi um mánaðar ,upp-
sagnarfrest fyrir verkafólk,
sem unnið hafði eitt ár eða
lengur hjá sama atvinnureka-
nda, og allt að eins mánaðar
greiðslur í veikindum ef við-
komandi hafði starfað í eitt ár.
Þessi lög stefndu vissulega í
mikla framfaraátt á sínum
tíma, en þegarfram liðu stund-
ir kom þó fram á þeim einn
megingalli. Hann var sá að
undanþegið þessum ákvæð-
um var fiskvinnslufóik ef hrá-
efni var ekki fyrir hendi, og
hafnarverkamenn ef skip var
ekki í höfn. Aðrar undanþágur
voru einnig í lögum þessum,
s. s. vegna náttúruhamfara o.fl.
þ.h.
Verkamannafélaginu
Dagsbrún tókst árið 1965 að
ná um það samningum að
hafnarverkamenn væru fast-
ráðnir, og þar með náðu lögin
ekki lengur til þeirra. Hið sama
hefur síðan gerst á Akureyri, í
Hafnarfirði, Vestmannaeyjum
og sjalfsagt víðar. Fisk-
vinnslufólkið sat eitt eftir. Að
vísu var vinna í frystihúsum
ekki orðin jafnmikil og stöðug
á þesum árum og síðar varð.
Á árinu 1974 gerði Verka-
mannasamband íslands svokall-
aðan „kauptryggingarsamning",
en í honum fólst að segja yrði
fiskverkunarfólki upp með viku
fyrirvara ef um hráefnisskort væri
að ræða. Áður hafði það tíðkast,
að segja við fólk að kveldi, að það
þyrfti ekki að koma til vinnu að
morgni, og annað hvort yrði aug-
lýst í útvarpi eða það látið vita á
annan hátt þegar á starfskröftum
þess þyrfti næst að halda.
Kauptryggingarsamningurinn
frá árinu 1974 var spor í rétta átt,
þannig að hann tryggði viku upp-
sagnarfrest, og að ekki væri hægt
að senda fólk heim tvo og þrjá
daga í viku hverri. En eftir sem
áður var fiskverkunarfólkið rétt-
indasnauðast af almennu verka-
fólki hvað atvinnuöryggi snerti.
Þessar breytingar gerðu það að
verkum að vinna varð mun stöð-
ugri en áður hafði verið í fiskiðn-
aði. Þannig hefur til dæmis Krist-
ján Ragnarsson, formaður LÍÚ,
oft lýst því yfir, að kauptrygging-
arsamningarnir 1974 hafi orsakað
mun samfelldari vinnu í frystihús-
um.
Árið 1979 voru enn sett lög á
Alþingi, þar sem uppsagnarfrest-
ur var lengdur eftir starfsaldri,
t. d. í þrjá mánuði eftir fimm ára
starf. Sama gilti um greiðslur í
veikindaforföllum. En ekki náð-
ist samkomulag í ríkisstjórninni
um fiskvinnslufólk og það var
skilið eftir.
Skipum lagt og
fólkið sent heim
Við höfum haft fyrir augunum
ótal dæmi um það, hvernig þess-
um laga- og samningsákvæðum
er beitt af fullkomnu miskunnar-
leysi af hluta fiskvinnslunnar í
landinu. Við vitum öll um stór
útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki
sem lögðu skipum sínum um
miðjan desember og sendu fisk-
vinnslufólkið heim í launalaust
leyfi vegna hráefnisskorts. Létu
síðan skipin liggja og ekki fara á
veiðar á nýjan leik fyrr en langt
var liðið á janúarmánuð. Einnig
eru dæmi þess að fólk hafi verið
atvinnulaust í 2-3 mánuði, m.a.
t vegna þess að skip hafa siglt með
aflann eða þeim hefur verið lagt.
Vegna þessa uppgvænlega á-
stands í réttindamálum fisk-
vinnslufólks höfum við nokkrir
þingmenn Alþýðubandalagsins
og Alþýðuflokksins lagt fram á
Alþingi frumvarp um breytingu á
lögunum frá 1979. (Sjá frumvarp
og greinargerð annars staðar hér
á síðunni.)
75% eru konur
Nú skulum við líta aðeins á
samsetningu og kynskiptingu
fiskvinnslufólks. Um það bil 75%
alls fólks í fiskvinnslu eru konur
og meginhluti þeirra þarf einnig
að vinna heimilisstörf. Réttinda-
og öryggisleysið bitnar því harð-
ast á konum. Og við skulum gera
okkur fulla grein fyrir því að ef
þessara kvenna nyti ekki við og ef
þátttaka þeirra væri ekki slík sem
hún er í öðrum íslenskum iðnaði,
þá myndi atvinnulífið hér á landi
hrynja saman.
Það er athyglisvert að hvergi í
Evrópu, þar sem tölur fást um, er
þátttaka kvenna í atvinnulífínu
jafnmikil og á íslandi. Og þetta
gífurlega vinnuframlag kvenna
gjörbreytir öllum þjóðartekjum
íslendinga.
Ég vil einnig benda á að 70%
kvenna á aldrinum 20-60 ára
vinnur utan heimilis, að vísu ekki
allar fullan vinnudag. Mest virð-
ist atvinnuþátttakan vera hjá
konum á aldrinum 45-50 ára, en
79% kvenna á þeim aldri vinnur
utan heimilis. Þetta eru mun
hærri tölur en t.d. á hinum
Norðurlöndunum. Af konum á
aldrinum 15-75 ára vinna 67%
utan heimilis, og allmargar konur
yfir sjötugt virðast vinna utan
heimilisins. Tölur frá Danmörku
sýna að 65% kvenna vinna utan
heimilis, en í Noregi er hlutfalls-
talan 58%.
Undirstaða grunn-
framleiðslunnar
Áætlað er að um 9-10.000 árs-
verk séu unnin í fiskvinnslu, en
við þessa atvinnugrein vinna
senilega 12-14.000 manns á ári.
Hér er átt við skólafólk, farand-
verkafólk sem vinnur yfir vertíð-
ar o.s.frv.. En meginuppistaðan
af þessu vinnuafli er fólk sem hef-
ur þetta að aðalstarfi. Það er al-
gjör misskilningur að halda að
hér sé um eitthvert aukavinnuafl
að ræða, og rétt er að taka það
enn fram að meginhluti kvenna
sem þarfnast starfa þarf einnig að
vinna heimilisstörf; eru giftar, i
sambúð eða einstæðar mæður.
Þetta er uppistaðan í vinuafli í
íslenskum fiskiðnaði. Þetta er
undirstaðan, ásamt sjómönnum,
undir grunnframleiðslu þjóðar-
innar, og því í ósköpunum á þetta
fólk að vera réttindasnauðasta
fólkið í landinu?
Þessu fólki er sagt upp störfum
með viku fyrirvara, hvort sem
það hefur unnið þrjá mánuði í
starfsgreininni eða í þrjátíu ár.
Þegar mikill afli berst að, er
lagt að þessu fólki að vinna 10,12
til 14 tíma og víða lengur á sólar-
hring, auk þess sem iðulega þarf
að vinna um helgar. Þetta fólk
beinlínis telur það skyldu sína að
verða við slíkum beiðnum, til að
bjarga verðmætum. En þessu
sama fólki hika atvinnurekendur
ekki við að segja upp með viku
fyrirvara, þegar um hráefnisskort
er að ræða, - jafnvel þótt í
sumum tilfellum sé hráefnis-
skorturinn beinlínis búinn til af
viðkomandi fyrirtæki með stjórn-
unaraðgerðum.
Það þarf því engan að undra,
að um 70% af skráðu atvinnu-
leysi á íslandi 1984 var hjá fisk-
verkunarfólki eða fólki sem
tengdist þeim störfum að ein-
hverju leyti.
Á Suðurnesjum voru um 600
manns atvinnulausir í janúar-
mánuði, mest fiskvinnslufólk. Á
Akranesi var talan um 300 og
höfðu sumir verið atvinnulausir í
rúma tvo mánuði. í Hafnarfirði
voru um 300 atvinnulausir í janú-
ar og þar höfðu sumir verið
atvinnulausir í allt að þrjá mán-
uði. Svona mætti lengi telja.
Mestu afköstin
Afköst í íslenskum fiskiðnaði
eru ein þau mestu sem þekkjast í
nokkurri atvinnugrein. Mælt hef-
ur verið að afköstin séu helmingi
meiri í fiskiðnaði heldur en í
mörgum lögvernduðum iðn-
greinum hér á landi.
Er nú eðlilegt að þetta fólk sé
það réttindasnauðasta hér á
landi?
Vextir af lánum útgerðar og
fiskvinnsluhúsa hér á landi eru í
mjög mörgum tilfellum hærri en
vinnulaun. Hvernig geta slíkir
hlutir viðgengist í grunnatvinnu-
grein þjóðarinnar?
Sú þróun er nú mjög ör í ís-
lensku þjóðfélagi að fólk flýr fisk-
vinnsluna, sé þess nokkur kostur.
Á Stór-Reykjavíkursvæðinu
leitar fólk í sívaxandi mæli í aðra
vinnu, sé hana að fá. Vaxandi
flótti er úr sjávarplássum úti á
landsbyggðinni, byggðarlögum
þar sem óhemju gjaldeyrisfram-
leiðsla er á hvern íbúa. Þetta ger-
ist meðal annars vegna lélegra
kjara, langs vinnudags og örygg-
isleysis í vinnu.
Höfum við
efni á þessu?
Það er oft talað um að skilyrði
til þess að við fáum gott verð fyrir
fiskafurðir á erlendum mörkuð-
um, séu gæði framleiðslunnar;
undir því sé velmegun þjóðarinn-
ar komin. Skyldi það vera til að
auka gæðin að þjálfað og gott
starfsfólk er að hrekjast úr þess-
ari atvinnugrein?
Miklar kröfur eru gerðar til
fiskvinnslufólks og það hefur
flestum fremur gæði íslenskrar
framleiðslu í hendi sér. Er nú
eðlilegt að þetta sé réttindalaus-
asta fólk.á íslenskum vinnumark-
aði? Hefur þjóðin efni á því að
halda svona á þesum málum?
Menn verða að muna, að hér á
lifandi fólk hlut að máli. Það er
þung ábyrgð þeirra alþingis-
manna sem vilja fella þetta frum-
varp. £n jafnframt því sem ég
skora á þingmenn að samþykkja
frumvarpið, þá vil ég skora á
verkaiýðshreyfinguna að láta Al-
þingi heyra frá sér, bæði verka-
lýðsfélög og fólk á vinnustöðum,
til að tryggja að fiskvinnslufólk
búi ekki áfram við skert
mannréttindi.
Samkvœmt núgildandi lögum og samningum er atvinnurekendum
heimilt að senda starfsfólk ífiskiðnaði í ótímabundið launalaust leyfi
eins oft ogþeim sýnist, efhráefnisskortur er yfirvofandi að þeirra mati.
Þetta erheimiltán tillits tilþess afhvaða völdum hráefnisskorturinn er.
Þannig má senda fólkið heim í launalaust leyfi efskip eru látin sigla
með aflann á erlendan markað, fiskur erfluttur utan ígámum, eða ef
skipum sem afla eiga hráefnisins er hreinlega lagt.
Samkvœmtfrumvarpinu eru skorður settar íþessum efnum. Launa-
laust starfsleyfi má aldrei standa lengur en 160 stundir á 12 mánaða
tímabili, miðað viðfullt starf, og að hámarki 80 klukkustundir samfellt.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 7. febrúar 1985