Þjóðviljinn - 10.03.1985, Blaðsíða 5

. *,V»Wv\V»V»\Vv\Vt vA\ s
Margt hefur breyst
en alls ekki nóg
Vilborg Harðardóttir svarar nokkrum spurningum um árangur kvennaáratugarins
Árið í ár, 1985, er lokaárið í
kvennaáratugnum sem svo
vartilgreindurá
allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna haustið 1975. Það
ár var kvennaár og ákvörðun
allsherjarþingsins var tekin í
Ijósi niðurstaðna frá ráðstefnu
um málefni kvenna sem SÞ
efndu til í Mexíkó fyrr um árið.
Þar var einn fulltrúi (slands
Vilborg Harðardóttir.
Á fáar telst hallað þó sagt
sé að engin kona hafi verið
virkari íjafnréttisbaráttu
kvenna hér á landi allt frá því
um 1970 þegar
Rauðsokkahreyfingin var
stofnuðog „nýja
kvennahreyfingin" hleypti
nýju blóði í framsókn kvenna
til aukinna réttinda. Vilborg
var meðal stofnenda
Rauðsokkahreyfingarinnar,
hún átti sæti í nefnd þeirri sem
vann að endurskoðun
löggjafar um fóstureyðingar
og kynferðisfræðslu, hún tók
þátt í undirbúningi
kvennaársins, sat ráðstefnu
SÞ í Mexíkó og einnig þá sem
haldin var „á miðri leið“ árið
1980 í Kaupmannahöfn, var
reyndar I undirbúningsnefnd
hennar. Ognúerhúní
undirbúningsnefnd fyrir
kvennaráðstefnu sem haldaá
í Nairobi í Kenýa síðar á þessu
ári þar sem lagt verður mat á
árangur kvennaáratugarins.
Hún er einnig í Jafnréttisráði.
Vilborg er núverandi varafor-
maður Alþýðubandalagsins og
nú um helgina situr hún Kvenn-
astefnu sem konur f flokknum
hafa boðað til. Á
fimmtudagskvöldið leit ég inn hj á
henni á Laugaveginum og bað
hana að segja lesendum Þjóðvilj-
ans hvað henni fyndist hafa
áunnist á kvennaáratugnum.
-Það hefur mikið breyst, en þó
alls ekki nóg. Það er sniðugt að
þú skuldir spyrja um þetta nú, því
eftir kvennaárið var líka haft við
mig viðtal. Þá var ég sannast
sagna orðin dálítið þreytt á
kvennaárinu, einkum á því að
standa í þverpólitísku starfi sem
þá var mjög ríkjandi. Við í nýju
kvennahreyfingunni vorum rót-
tækastar í kvennapólitíkinni og
landsmálapólitíkinni og við vor-
um talsvert efins um að þetta
þverpólitíska starf hefði fært okk-
ur eitthvað áleiðis. Okkur fannst
vanta baráttu. Þegar ég lít til
baka núna finnst mér ég sjá að
kvennaárið hafði mikil áhrif.
Auðvitað hafði nýja hreyfingin
sín áhrif og það er erfitt að greina
sundur áhrif hennar og áhrif hins
þverpólitíska starfs. En á því er
enginn vafi að við náðum til fleiri
kvenna en við gátum náð til ein-
ar. Ekki síst kvenna sem hvergi
voru virkar í félagsmálum,
jafnvel þótt þær ynnu úti og
greiddu gjöld til verkalýðsfélaga.
Ég sé líka mikla breytingu þeg-
ar ég horfi á ungar konur í dag.
Fyrir þeim eru hlutir sem kostuðu
okkur mikla baráttu alveg sjálf-
sagðir. Þeir eru svo sjálfsagðir að
fólk skilur ekki að þeir hafi kost-
að baráttu. Þetta er svipað og
með réttindi verkafólks. Við
finnum ekki fyrir þeim fyrr en
ráðist er á þau, líkt og átt hefur
sér stað undir núverandi stjórn.
- Hvað er það sem er svona
sjálfsagt í dag?
- Það er ýmislegt, en ég vil
nefna frelsi til fóstureyðinga og
aukna möguleika kvenna í lang-
skólanámi. Nú telst miklu sjálf-
sagðara en fyrir 15 árum að konur
fari í langskólanám og konur eru
t.d. í meirihluta í menntaskólum.
Samt er margt eftir, konur eru
t.d. sárafáar í tæknifögum. Enda
eru konur sjaldnast þar sem gróð-
inn liggur og þar með valdið í
þjóðfélaginu.
Verkfallið
breytti miklu
- Finnst þér viðhorfin hafa
breyst mikið?
- Já, sú vitundarbreyting sem
orðið hefur meðal kvenna er
helsti árangurinn sem áratugur-
inn hefur skilað okkur. 24. októ-
ber 1975, þegar konur fóru í alls-
herjarverkfall, breytti ansi
miklu. Líttu á BSRB-verkfallið í
haust, hverjir báru það uppi?
Konur. Þetta hefði ekki getað
gerst fyrir 10 árum. Konur eru
orðnar miklu meðvitaðri um
sjálfar sig sem þátttakendur í
þjóðfélaginu.
Árið 1976 gekkst kvennaárs-
nefnd fyrir könnun á stöðu og
viðhorfum kvenna. Nú er verið
að endurtaka þessa könnun á
vegum Jafnréttisráðs. Endan-
legar niðurstöður liggja ekki
fyrir, en ég veit nú þegar að hún
mun leiða í ljós mikla viðhorfs-
breytingu meðal kvenna. Annað
sem hún leiðir í ljós er að atvinnu-
þátttaka kvenna hefur stóraukist,
bæði í heilsdags- og hlutastörf-
um. Það eru mjög fáir sem eru
eingöngu heimavinnandi núna.
Á þessum áratug hefur verið
sett löggjöf um jafnrétti og
Jafnréttisráð stofnað. Þessi tæki
hafa því miður ekki reynst eins
öflug og skyldi. Það felst í því að
löggjöfin gengur út á það að
stuöla að jafnrétti og viðhalda því
en í raun stuðlar hún að því að
viðhalda ríkjandi ástandi. í
sumum löndum hefur verið sett í
jafnréttislöggjöf ákvæði um vissa
jákvæða mismunun sem stuðlar
að því að bæta hag kvenna. Ég á
sæti í nefnd sem vinnur að endur-
skoðun jafnréttislaganna og við
höfum lagt til að svona ákvæði
verði bætt inn í þau. Þetta ákvæði
má að sjálfsögðu endurskoða
seinna, ef jafnrétti næst.
Upplausn ekki
endilega vond
- En hvað með okkur karlana,
höfum við breyst?
- Nei, ekki nóg. Karlamir hafa
setið eftir í þessari þróun. Ég
verð fimmtug í ár og ég verð að
segja eins og er að karlmenn á
mínum aldri eiga mjög erfitt með
að breyta til og hugsa eftir nýjum
brautum, þeir eru staðnaðir.
Ýmsir yngri menn, en alls ekki
allir, eru betur staddir og falla inn
í lífsmynstur sem hæfir jafnrétti
kynjanna. Það eru kannski upp-
eldisáhrif meðvitaðra mæðra og
eiginkvenna.
- Þegar þið fóruð afstað skorti
ekkert á illspárnar. Því var m.a.
spáð að barátta ykkar myndi leiða
til upplausnar heimila og fjöl-
skyldna. Finnst þér þessir spá-
dómar hafa rœst?
- Að sumu leyti, já. En ég segi
ekkert endilega því miður. Upp-
lausn getur verið jákvæð, það er
full þörf á að hrista upp í ýmsu.
Ég get nefnt sem dæmi að af þeim
konum sem voru virkar í barátt-
unni fyrstu árin er aðeins ein gift
sama manninum núna. Með
þessu er ég ekki að mæla með
skilnuðum, en þeir þurfa ekkert
endilega að vera verri fyrir fólkið
sem í þeim lendir. Það er sagt
með réttu að skilnaðir foreldra
séu erfiðir fyrir börnin, en það
eru vond hjónabönd líka. Það
skiptir ekki öllu máli hve lengi
foreldrar eru með börnum sínum
heldur hvernig sá tími er. Þessi
upplausn hefur kannski orðið til
þess að karlar eru meira með
börnin sín og njóta þess sem það
gefur. Upplausn er alitaf erfið en
hún þarf ekki að vera vond. Hún
getur skilað okkur fram á við og
hreinsað til.
Konur og karlar
- Þegar þið fóruð af stað var
það undir kjörorðinu: konan er
maður. Nú á seinni tímum er eins
og þetta hafi breyst í: konan á að
fá að vera kona.
- Við meintum ekki að konan
ætti að verða karlmaður, heldur
að hún væri líka manneskja og
ættiþvíheimtingu á jafnrétti. Það
er mikill misskilningur að við höf-
um viljað að konur yrðu eins og
karlar. Við vildum að konan
fengi sömu tækifæri og sömlu
laun og karlinn.. Við vildum líka
að þau gætu verið félagar.
Þetta síðastnefnda var dálítið
sérstakt fyrir kvennahreyfinguna
hér á íslandi. Við vorum öðruvísi
en víða í öðrum löndum, t.d. á
Norðurlöndunum, að því leyti að
hreyfingin var opin körlum.
- Heldurðu, svona eftirá, að
það hafi tafið ykkur?
- Það er erfitt að segja til um
það. Ef við hefðum útilokað karl-
ana hefðum við e.t.v. skoðað
sjálfar okkur betur og meira en
við gerðum. En öðrum þræði var
ætlun okkar með því að hafa
hreyfinguna opna sú að þá yrðum
við að vinna með þeim. Við viid-
um æfa okkur í því. En þeir voru
nú aldrei margir.
Ekki klofningur
- Árið 1982 klofnar svo nýja
kvennahreyfingin. Það er stofnað
Kvennaframboð og síðar
Kvennalisti en þú og ýmsar fleiri
eruð í Alþýðubandalaginu.
- Þetta var ekki endilega klofn-
ingur. Rauðsokkahreyfingin
hafði skilað sínu og ég var t.d.
hætt að starfa í henni. Svona
hreyfingar eru sterkar meðan
baráttan er vaxandi en þegar hún
nær hámarki öðlast hreyfingin
ákveðna viðurkenningu og verð-
ur eins og hvert annað félag þar
sem fólk hefur ekki mikið frum-
kvæði. Ég vil hins vegar ekki vera
í hreyfingu nema ég hafi eitthvað
að gera þar.
Eg skil konurnar á Kvennalist-
anum fullkomlega þótt ég hafi
valið aðra leið. Eg hef alltaf haft
pólitískan áhuga og þótt kvenna-
baráttan sé mér rík í huga þarf ég
ekki heilan stjómmálaflokk bara
til þess að sinna henni. Auðvitað
á öðruvísi reynsla kvenna að fá að
njóta sín við ákvarðanatöku, en
ég hef talið og tel að hún geti
notið sín innan flokkanna. Ég hef
unnið að því að gera þátt kvenna í
Alþýðubandalaginu mun sterkari
og það hefur breytt ýmsu. Við
vinnum þar sem hópur á kvenn-
apólitískum forsendum. Svo ég
vitni til frægra orða Juliet Mit-
chell: við spyrjum kvennapólití-
skra spurninga til að fá marxísk
svör.
Að leysa upp
kynskiptinguna
- En svo við víkjum aftur að
árangri kvennabaráttunnar,
hvernig hefur kvennaáratugurinn
skilað sér erlendis?
- Það hefur alls ekki áunnist
nóg. Það á sérstaklega við í þró-
unarlöndunum. Fjöldi einstæðra
mæðra þar hefur aukist og ólæsi
kvenna er hlutfallslega meira en
það var í byrjun áratugarins. En
slælegur árangur í þriðja heimin-
um á þó ekki bara við um konur,
það hefur miðað sorglega lítið
fram á við. Þar eiga iðnríkin sinn
þátt. Þegar þau veita þróunarað-
stoð er alltaf eins og að baki
henni sé sú hugsun að selja sína
þekkingu og sínar vörur. Þetta er
eins konar arðrán í nýjum bún-
ingi. Og flest vont kemur verst
niður á konum og börnum af því
þau hafa veikasta stöðu.
Það er því mjög langt frá því að
raunverulegur jöfnuðu ríki. Iðn-
ríkin em nú að ganga í gegnum
það sem nefnt hefur verið þriðja
iðnbyltingin. Þar gæti ísland átt
ýmsa möguleika því þessi bylting
byggir ekki á stóriðju heldur hug-
viti. En í þessari byltingu felst sú
hætta að konumar sitji eftir, að
þær verði á botninum eins og í svo
mörgu öðru.
- Hvernig eiga konur að bregð-
ast við þessari hcettu?
- Það skiptir mjög miklu máli
að leysa upp kynskiptinguna sem
ríkir á vinnumarkaðnum. Það
þarf að dreifa kynjunum betur á
störfin, karlar þurfa líka að koma
í þau störf sem konur hafa setið
einar að. Að þessu leyti er ég ó-
sammála Kvennalistanum sem
vill að konur haldi fast utan um
sín störf. Það þarf líka að breyta
matinu á þeim störfum sem kon-
ur em í meirihluta í. Það em fyrst
og fremst störf sem stuðla að vell-
íðan fólks, umönnun sjúkra,
aldraðra og barna, ræsting oþh.
Ég er hrifin af þeirri stefnu sem
Frakkar em að velta fyrir sér.
Þeir vilja nota gróðann af tækni-
væðingunni til þess að fjölga
störfum í umönnun og stytta
vinnutímann. En til þess þarf að
hækka launin fyrir þessi störf. Ég
hef af ásettu ráði sleppt því að
tala um konurnar í fiskinum. Þær
eru þegar á allt er litið aðeins 9%
af vinnuaflinu og störf þeirra eiga
líka eftir að breytast og jafnvel
hverfa. Fn það verður alltaf þörf
fyrir umönnun, hún verður ekki
unnin með vélum. Og ég vil fá
karlana í þau störf líka.
-ÞH
Hvað hefur áunnist?
Hér heima:
Konur á þingi
Konur í sveitarstjórnum
1975
3 (5%)
42 (3,1%)
1985
9 (15%)
149 (12,5%)
„ . ,. af 1.162 af 1.192
Erlendis:
• 2/3 af ólæsum í heiminum em konur og hlutfall þeirra fer hækkandi.
• 1/3 af öllum fjölskyldufyrirvinnum em konur (einstæðar mæður).
• 1/3 kvenna í heiminum hefur engar upplýsingar um getnaðarvarnir
né aðgang að þeim.
• í þróunarlöndunum eru m 50% 15 ára kvenna orðnar mæður.
• Konur í iðnríkjunum fá aðeins helming til 3/4 af launum karla í
hliðstæðum störfum. Þær hafa minnst atvinnuöryggi og er fyrstum
sagt upp störfum.
• Konur í Evrópu og Norður-Ameríku eru yfir 40% af vinnuafli.
• Af flóttaflólki eru skv. yfirliti SÞ um 90% konur og börn.
Vilborg Harðardóttir: Karlarnir hafa staðnað.
Sunnudagur 10. mars 1985 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5