Þjóðviljinn - 10.03.1985, Blaðsíða 6

Fatasaumur
llla launað kvennastarf
Helmingur kýs bónuslnn, launanna vegna
í liðinni viku kom út í bœklingi síðari áfangi
bónuskönnunarinnar svokölluðu, en fyrri áfang-
inn, sem fjallaði um vinnuskilyrði, kjör, heilsufar
og félagaslegar aðstœður verkafóiks í fiskiðnaði
vakti mikla athygli á liðnu ári. Viðfangsefni síðari
áfangans er verkafólk í fata- og vefjariðnaði og
fór könnunin fram haustið 1982. Hana önnuðust
Gylfi Páll Hersir og Sigurlaug Gunnlaugsdóttir.
Verkefni þetta er hluti af samnorrænu verkefni sem
ber heitið „Akvæðisvinna og jafnrétti“ og var fjármagn-
að af Jafnréttisnefnd Norrænu ráðherranefndarinnar.
Fyrir tilhlutan Alþýðusambands íslands, Verkamanna-
sambands íslands og Landssambands iðnverkafólks
studdi félagsmálaráðuneytið könnunina fjárhagslega og
það eru ASÍ, VMSÍ og LI sem gefa niðurstöðurnar út.
Á þessum síðum fjöllum við aðeins um afmarkaðan
híuta könnunarinnar, nokkur atriði, sem varða störf,
kjör og aðbúnað saumakvenna og ræðum við Sigurlaugu
Gunnlaugsdóttur, Hildi Kjartansdóttur, stjórnarmann í
Iðju og saumakonu í Sjóklæðagerðinni, Sigurlaugu Bald-
ursdóttur, saumakonu í Hagkaupum og Sigurlaugu
Sveinsdóttur, stjórnarformann í LI og saumakonu í
Karnabæ.
-ÁI
„Fata- og vefjariönaðurinn er
fyrst og fremst kvennastarfs-
grein“, segirSigurlaug
Gunnlaugsdóttir, verkakona,
sem ásamt Gylfa Páli Hersi
annaðistfyrrgreindakönnun.
„Könnunin náði til rúmlega
200 manns og þar af voru 99
konur sem unnu við fatasaum
á saumastofum úti um allt
land. Enginn karl lenti íþessu
úrtaki þó nokkrir karlar vinni á
saumastofum, aðallegavið
sníðar".
„Pað sem einkennir fatasaum-
inn og reyndar vefjariðnaðinn
hka er að launin eru lág, en það
vissu nú allir fyrir“, segir Sigur-
laug um niðurstöður könnunar-
innar. „Annað einkenni er hár
meðalaldur kvenna sem vinna við
saumaskap, tæp 60% þeirra eru
45 ára eða eldri en aðeins 35%
þessa aldurshóps er úti á vinnu-
markaðnum í heild. Þessi tvö atr-
iði eru nátengd. Yngri verkakon-
ur leita í önnur störf vegna lélegra
launa við saumaskapinn.“
Mismunandi
launakerfi
„Við notumst við ferns konar
launakerfi í fatasaumi, fasta-
kaup, yfirborgun, einstaklings-
bónus og hópbónus eða premíu.
Þessi skipting svarar ekki alveg til
raunveruleikans, t.d. er nokkuð
um að konur telji að þær séu á
tímakaupi enda þótt samningar
geri aðeins ráð fyrir fastakaupi.
Það virðast því brögð að því að
þeir séu ekki virtir.
Rúmlega 40% kvennanna
vinna ákvæðisvinnu af einhverju
tagi, 27% í einstaklingsbónus og
14% í hópbónus. 19% kvenn-
anna eru yfirborgaðar en 40%
eru á fastakaupi. í fatasaumi er
lítil yfirvinna og engin vakta-
vinna. Konurnar vinna annað
hvort 40 eða 20 stundir á viku.
Konur í ákvæðisvinnu hafa
nokkru hærri tekjur en hinar.
Það er athyglisvert að fastakaup
og einstaklingsbónus er greitt
fyrir svipaða vinnu, en þessi
launakerfi eru oft bundin við á-
kveðin landsvæði. Þannig er fast-
akaup greitt á mörgum stöðum í
dreifbýlinu fyrir svipuð störf og
unnin eru í ákvæðisvinnu á Akur-
%ri og á Reykjavíkursvæðinu.
itæðan getur verið mismunandi
tækni og kannski ekki síður mis-
munandi ástand á vinnumarkaði,
en þær sem vinna í bónus eru al-
mennt nokkru yngri en þær sem
eru á fastakaupi.“
Skiptar skoðanir
um bónusinn
„Meira en helmingur kvenn-
anna vill bónusinn, mest megnis
vegna hærri launa. Það er ljóst að
það er almennt viðhorf þessara
kvenna að bónusinn sé leiðin til
að bæta launin, því hér er ósk um
launakerfi ekki grundvölluð á á-
kveðinni reynslu eins og var í
fiskvinnslunni. Þar voru það
einkum konur sem unnu of hratt
og höfðu fundið fyrir streitu eða
vinnusliti, sem vildu tímakaup,
en í fatasaumi eins og fiskvinnslu
hefur bónusvinna sömu ein-
kenni: Það er unnið mikið
hraðar, vinnan krefst stöðugrar
einbeitingar, hreyfingar eru ein-
hæfar og bundnar kyrrstöðu, en
84% kvennanna í fatasaumi
vinna alltaf sitjandi.
Tæplega helmingur kvenna í
einstaklingsbónus telur vinnu-
hraðann of mikinn, rúmlega 20%
í hópbónus en aðeins 10% þeirra
sem vinna á fastakaupi eða eru
yfirborgaðar kvarta undan of
miklum vinnuhraða. Það gerist
alltaf að ákvæðisvinna ýkir hin
neikvæðu einkenni kvennastarfa
og það hefur sín áhrif bæði á lík-
ama og sál. Þannig eru þrisvar
sinnum fleiri konur í ákvæði-
svinnu en á fastakaupi óánægðar
með samheldni á vinnustaðnum,
enda gefur vinnuhraðinn lítið
svigrúm til samræðna.“
Heilsufar
„í könnuninni kom fram sam-
band milli vinnu við ákveðin
launakerfi og heilsufars, þó ekki
eins greinilegt og í fiskvinnslunni.
Það hefur ótvírætt komið fram að
konur í Iðju óttast að bónusvinn-
an hafi slæm áhrif á heilsuna og
trúlega mun bónusvæðingin hafa
þau áhrif að elstu konurnar helt-
ast úr lestinni, hópurinn yngist
upp.
Þegar spurt vár um aðstæður á
vinnustað var einkum kvartað
undan hávaða, en önnur algeng
atriði sem konur í fatasaumi
nefna er léleg loftræsting, hita-
sveiflur, ryk og þurrt loft. Þegar
hár meðalaldur og miklar kyrr-
setur við vinnuna bætast við,
koma helstu sjúkdómseinkennin,
þ.e. slit í stoð- og hreyfikerfi svo
og truflanir á blóðrás, ekki á
óvart.
Rúmlega 60% kvenna í könn-
uninni í heild (þ.e. bæði fata- og
vefjariðnaður), hafði leitað til
læknis sl. 12 mánuði á móti 46%
karla. Algengasta ástæðan var
vöðvabólga, einkum í herðum,
en einnig þrálátt kvef og háls-
bólga. Þessu næst komu ýmiss
konar truflanir á blóðrás, hækk-
aður blóðþrýstingur, æðahnútar,
bjúgur og fótkuldi sem rekja má
til kyrrsetunnar. Um 14% kvenn-
anna kvarta undan verk eða
þreytu í augum og 6% þeirra hafa
leitað lækninga sl. ár vegna þess,
enda reyna 91% mikið á augun
við vinnuna að eigin mati. Eins
og ég sagði áðan þá geta þau ein-
kenni sem hér er lýst stafað af
hækkandi aldri, þó orsaka þeirra
sé eflaust líka að leita í vinnutil-
Saumakonur
Við erum á
botninum
Bónusinn er nútímaþrœlahald
Rœtt við þrjár Iðjukonur um starfið og kjörin
Kjörin eins misjöfn og fyrirtækin eru
mörg. Hildur Kjartansdóttir.
„Ég hef sagt það áður og
segi það enn, að þónusinn
er ekkert annað en nútíma
þrœlahald. Það œtti að
þurrka hann út, en meðan
launakjörin eru eins og þau
eru nú í landinu, þá er slíkt
vonlaust" sagði Sigurþjörg
Sveinsdóttir, saumakona í
Karnaþœ og stjórnamaður í
Landssamþandi iðnverka-
fólks. Undir þetta taka aðrir
viðmœlendur okkar í dag,
þœr Hildur Kjartansdóttir,
saumakona íSjóklœða-
gerðinni og stjórnarmaður f
Iðju og Sigurþjörg
Sveinsdóttirsaumakona og
trúnaðarmaður í Hag-
kauþum. Bónusinn er ill
nauðsyn.
Allar vita þær stöllur um hvað
þær eru að tala. Sigurbjörg
Sveinsdóttir hefur unnið sam-
fleytt við saumaskap frá 1972, en
hafði áður saumað mikið heima.
Hún vann líka á saumastofu í 2 ár
þegar hún var ung, en hefur verið
í öðrum störfum á milli. Hildur
Kjartansdóttir hefur unnið sam-
fleytt við sauma frá 1980 í þessari
lotu en vann áður við saumaskap
fyrir mörgum árum. Sigurbjörg
Baldursdóttir hefur verið sam-
Það er samstaðan sem blífur. Án
hennar næst ekkert fram.
Sigurbjörg Sveinsdóttir.
fleytt við sauma frá 1981, en hafði
einnig verið á saumastofu áður.
Þær hafa allar verið á fleiri en
einni saumastofu og það sem hér
fer eftir af spjalli okkar á þess
vegna ekki endilega við þann stað
sem þær vinna á nú.. Við byrjum
að ræða bónuskerfið sem nú hef-
ur rutt sér til rúms í fatasaumi
hérlendis.
Hildur: Þetta kerfi, GSD, sem
byrjað var að nota uppúr 1980 er
hannað fyrir saumaiðnaðinn í
Bretlandi og keypt hingað rán-
dýrt. Þetta er ekki klukkumælt
ákvæði heldur nákvæm mæling á
hverju handtaki, þannig að ef
maður notar einhverja auka-
hreyfingu dettur maður niður í
bónus. Maður má ekki líta upp!
Sigurbjörg S: Þetta er svo ná-
kvæmt, að mínútunni er skipt
niður í 1667 einingar! Það eru 100
þúsund einingar í hverri klukku-
stund. Kerfið er hannað fyrir allt
aðrar aðstæður en okkar, það er
hannað fyrir mikið stærri eining-
ar, þar sem konur eru kannski
alltaf að sauma sama sauminn
árið út. Hér erum við alltaf að
byrja á nýju verki enda markað-
urinn smærri og náum því aldrei
þeirri fullþjálfun í einum saumi,
sem þetta kerfi byggir á.
Hildur: Atvinnurekendur
kunnu líka ekkert á að láta vinna
eftir kerfinu til að byrja með, en
það hefur þó verið aðlagað að
vissu marki hjá hverjum atvinnu-
rekanda fyrir sig. Því hefur hins
vegar ekki verið fylgt eftir af okk-
ar hálfu nægilega vel.
Sigurbjörg B: Það verður líka
að tryggja að konurnar fái fulla
verkkennslu og að þær séu ekki
alltaf að skipta um verk, því ann-
ars ná þær engu út úr bónusinum.
Þessu er víða mjög ábótavant.
Sigurbjörg S: Það er kannski of
mikið sagt að GSD kerfið sé
alómögulegt. Það þarf hins vegar
að aðlaga það okkar smáa mark-
aði og fjölbreytilegum verkefn-
um á hverri saumastofu. Það er í
samningum gert ráð fyrir því að
gerður sé sérstakur bónussamn-
ingur við hvert fyrirtæki fyrir sig,
en það hefur ekki verið gert.
Sigurbjörg B: Það var sérstak-
ur samningur milli Iðju og Hag-
kaupa en honum var fljótlega
sagt upp af báðum aðilum. Það er
ekki ennþá búið að ljúka gerð nýs
samnings, en maður heyrir þó
alltaf að hann sé að koma. Sá
fyrri var alveg ómögulegur.
Hildur: Hitt ákvæðiskerfið,
þetta gamla var nú ekki skárra.
Verkin voru ýmist vel uppmæld
eða illa og maður gat verið hepp-
inn einn mánuðinn og fengið góð-
an bónus og óheppinn þann
næsta. Það versta var að maður
gat ekki fundið þetta út sjálfur og
það var jafnvel undir verkstjóra
komið í hvaða verk hann setti
hverja konu. GSD kerfið er að
þessu leyti mikið réttlátara en
gamla klukkumælingin, ef farið
er eftir því og það aðlagað ís-
lenskum aðstæðum.
Sigurbjörg S: Manni finnst það
nú oft hart að sitja í þessum bón-
us og hafa svo ekkert upp; iaunin
eru það lág. En án bónussins yrðu
þau enn verri.
Hildur: Miðað við það sem við
leggjum á okkur er uppskeran
rýr. En bónusinn borgar sig. Við
myndum ekki gera þetta annars,
álagið er það mikið.
Sigurbjörg S: Nei, það er ekk-
ert um yfirvinnu. Konurnar kæra
sig yfirhöfuð ekkert um auka-
vinnu þegar þær eru búnar að
vinna í fullum bónus til klukkan
fjögur. Þrekið er alveg búið og ég
öfunda svo sannarlega ekki ungu
konurnar sem eru með börn og
þurfa að fara að hugsa um þau og
heimilið þegar vinnunni lýkur.
Hildur: Bónusinn gefur ansi
mismikið í aðra hönd. Hann get-
ur verið allt frá 3000 krónur á
mánuði í 11000 krónur. Þetta fer
eftir mánuðum, eftir fyrirtækj-
um, eftir því kerfi sem unnið er
eftir og loks eftir konunum sjálf-
um. Sumar eru í einstaklingsbón-
us, aðrar í hópbónus, og svo eru
konurnar mislagnar, því er ekki
að neita, en það er mjög erfitt að
bera þetta saman á milli vinnu-
staða, jafnvel inni á sama vinnu-
staðnum. Breyturnar eru svo
margar.
Sigurbjörg S: í hópbónusinum
er það í raun þannig að þær fljót-
ustu gefa sitt, og þó maður sé illa
fyrirkallaður, verður maður að
leggja enn harðar að sér, því
maður vill auðvitað ekki draga
hinar niður. í einstaklingsbónus-
inum getur maður slakað betur á
og þá koma afleiðingarnar bara
niður á manni sjálfum. Það er
þess vegna mikið meira álag sem
fylgir því að vinna í hópbónus. En
þú gleymdir vélunum, - þær geta
líka verið misjafnar, sumar eru
gamlar og kannski alltaf að bila
og það getur lfka komið niður á
bónusinum.
Hildur: Já, ein af afleiðingum
þessa GSD kerfis var að aðbún-
aður að þessu leyti hefur stór-
batnað. Það kom reyndar fljótt
og vel, stólar eru orðnir betri,
borðin og vélarnar líka. Maður
hugsaði ekkert út í þetta áður, sat
kannski á púðum, en kerfið
krefst þess að tækin séu í lagi og
verkið geti gengið sem best fyrir
sig-
Sigurbjörg S: Eg held og veit
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 10. mars 1985