Þjóðviljinn - 13.09.1985, Qupperneq 5

VIÐHORF
Erfiðir tímar - og þó
eftir Gest Guðmundsson
„Ogfyrst atvinnustjórnmálamennirnir á
vinstri kantinum geta hvorki settsaman
raunhœfa stefnuskrá, né komið sérsaman,
held ég að við óbreyttir vinstrimenn cettum að
takafrumkvœðið... “
„Det er strenge tider, gamle
ven,“ sagði sorgbitinn hundur eitt
sinn við Andrés Önd, sem svar-
aði: „sá sandt, sá sandt,“ um leið
og hann gekk með sjónvarpið inn
til veðlánarans. Eiginlega þarf
ekki að segja meira hvorki um
ástand efnahags- og stjórnmála
né um íslenska fjölmiðla. Og þó.
Að vísu búum við við hægri
sveiflu - sókn afturhaldsafla og
ráðleysi verkalýðsafla. Þetta ger-
ist um allan heim en óvenju
harkalega hér á landi. Hér búum
við líka við fádæma yfirborðslega
og óvandaða fjölmiðla. Núna
keppast þeir við að segja okkur
að það sé úr tísku að vera vinstri
maður, heldur eigi maður að vera
„uppi“ á dýrum fötum og með
eigið fyrirtæki og gefa skít í að
maður aflar auðs á kostnað ann-
arra. Já það blása bjánavindar
yfir þetta land.
Samfylking
að neðan
Mér finnst reyndar ágætt, að
það er komið úr tísku að vera
vinstri maður. Þar með höfum
við losnað við margan angurgap-
ann heim til föðurhúsanna, og við
hin getum talað saman um pó-
litík, vitandi það að þorri fólks
lætur ekki stjórnast af yfirborðs-
kenndum og tilbúnum tísku-
sveiflum.
Það er nefnilega umhugsunar-
efni, að hægri sveiflan er ekki sér-
lega breið, þrátt fyrir tískusveifl-
ur og þótt verkalýðsöflum
heimsins hafi ekki tekist að móta
framsækna og raunhæfa leið út úr
kreppu velferðarríkisins. Víðast
hvar eru verkalýðsöflin að endur-
heimta fylgi sitt; hér á landi verð-
ur stjórnin æ óvinsælli, þótt
stjórnarandstaðan sé einhver sú
ráðalausasta sem um getur.
Enginn hinna fjögurra stjórn-
arandstöðuflokka hefur sett fram
raunhæfan valkost við ríkjandi
stjórnarstefnu. Og þeir geta ekki
unnið saman þótt hugmynda-
fræði þeirra sé í grundvallarat-
riðum hin sama, þ.e.a.s. kratísk.
Ég sem þessar línur rita, lít
ekki á mig sem krata. Við sem
stöndum utan við þær herbúðir,
sjáum líklega betur hve allir
stjórnarandstöðuflokkarnir eru
líkir, en þeir sjálfir sem einblína á
það sem ólíkt er. Og fyrst at-
vinnustjórnmálamennirnir á
vinstri kantinum geta hvorki sett
fram raunhæfa stefnuskrá, né
komið sér saman, held ég að við
óbreyttir vinstrimenn ættum að
taka frumkvæðið að mótun
stefnuskrár og að samstarfi
vinstri aflanna. Samfylking að
neðan, eins og einhvern tímann
var sagt.
Það sem nú er á dagskrá rót-
tækra sósíalista er heldur ekki að
gagnrýna kratíska velferðar-
pólitík og stefna á sannan sósíal-
isma, heldur að samfylkja með
hvers kyns krötum um mótun ný-
rrar velferðarstefnu, sem getur
sameinað þorra landsmanna
gegn nýfrjálshyggjunni.
Útgangspunkturinn er hið
hróplega misrétti í dreifingu lífs-
gæða, sem núverandi ríkisstjórn
hefur stóraukið. í öðru lagi hin
miklu strúktúrvandamál atvinnu-
lífsins.
Vandasamt
en leysanlegt
Á íslandi eru þjóðartekjur á
mann með þeim hæstu í heimin-
um, en hins vegar eru ráðstöfun-
artekjur hjá stórum hluta launa-
fólks mun lægri en í nokkru
sambærilegu landi. Ekki er til
nein nákvæm kortlagning á þess-
ari hrikalegu ójöfnu dreifingu, og
verður hún víst seint gerð, en ég
giska á að ca. þriðjungur lands-
manna lifi svo að segja við alls-
nægtir, án þess að þurfa að leggja
mikið á sig. Annar þriðjungur
hefur þokkaleg kjör með miklu
vinnuálagi, en síðasta þriðjung-
inn má hreinilega telja fátækan,
þrátt fyrir mikið puð. Þennan
flokk fylla t.d. einstæðar mæður
og það almenna launafólk sem
ráðist hefur í húsnæðiskaup á síð-
ustu árum. Ég hef í sjálfu sér ekk-
ert á móti því að fólki líði vel án
sérstaklegrar fyrirhafnar, eins og
ca. þriðjungur landsmanna gerir,
en í fyrsta lagi er það á kostnað
annarra, og í öðru lagi er þetta
hlutfall sennilega stærra hér á
landi en annars staðar, og á það
sinn þátt í því að svo margt launa-
fólk lifir í fátækt.
Hins vegar verða kjör lands-
manna ekki stokkuð upp með
einu pennastriki. Yrðu laun fisk-
vinnslufólks og annarra láglauna-
hópa hækkuð um 50-100% á einu
bretti (eða jafnvel minna),
myndu atvinnutæki annað hvort
stöðvast eða óðaverðbólga færi
aftur af stað. Hins vegar er eðli-
legt að stefna að slíkri launa-
hækkun, enda yrðu þá kjörin
sambærileg við það sem gerist í
nágrannalöndunum. Til þess að
svo megi verða, þarf hins vegar
strúkúrbreytingu á íslenskum at-
vinnurekstri. Allan sjávarútveg
þarf að búa nýjustu tækjum og
um leið gæta þess að ekki verði
um offjárfestingu að ræða. Það er
einfaldlega ekki hægt að reka nú-
tíma frystihús og skuttogara á
hverju plássi, en heildarskipu-
lagningu sjávarútvegs þarf jafn-
framt að haga þannig að hún
raski hvorki byggð né lífsmynstri
landsbyggðarinnar verulega.
Vandasamt verkefni en eflaust
leysanlegt.
Víða má
hagræða
Önnur og ekki síður mikilvæg
strúktúrbreyting er að láta fólk
hafa svolítið meira fyrir þeim
peningum sem það vinnur sér inn
sem sjálfstæðir atvinnurekendur í
verslun og þjónustu. íslenska
samfélagið er allt of lítið til að
markaðslögmálin sjái um eðli-
lega kapítalíska verðmyndun í
þessum geira, heldur hafa fjöl-
margir aðilar möguleika á að
skammta sér laun sjálfir. Hér
þarf vitaskuld bæði breytingu á
skattalögum og framfylgd þeirra,
hert verðlagseftirlit og frum-
kvæði frá hinu opintera til að
koma á raunverulegri samkeppni
(sbr. tillöguna um opinbera fast-
eignasölu). Ég hef ekkert á móti
neðanjarðarhagkerfi, þegar það
felst í því að vinir og ættingjar
skiptast á greiðum, heldur þegar
um er að ræða stórfelld skattsvik
og „gráar“ transaksjónir fyrir-
tækja.
Fleiri uppskurði þarf til: virkj-
anamálin eru vitaskuld hneyksli,
og í ríkiskerfinu má víða hagræða
heil ósköp án þess að það komi
niður á þegnum eða vinnuað-
stöðu og kjörum starfsmanna
(t.d. má víða fækka starfsmönn-
um stórlega um leið og laun eru
hækkuð, þannig að menn þurfi
ekki lengur að vinna aukavinnu í
vinnutímanum). Húsnæðismálin
eru einn stærsti málaflokkurinn,
og þarf að búa þannig um hnúta
að fólk geti setið tryggt í húsnæði
gegn skaplegum mánaðargreiðsl-
um, annað hvort sem leigjendur,
búsetar eða kaupendur með lang-
tímalán. Svo eru það dagvistarm-
álin, menntamálin o.s.frv.
o.s.frv.
Vilja vel
en þurfa
aðstoð
Ég drep hér ekki á nein ný mál.
Vinstri menn hafa nefnt þau öll
og ótal fleiri margoft, og góðar
tillögur eru til í einstökum mál-
um. Það sem ég vil leggja áherslu
á, er að vinstrimenn þurfa að
koma sér saman um heildaráætl-
un um lausn þessara mála. Ann-
ars vegar þarf að leysa þau
„tæknilega“, ekki síst þannig að
hverri áætlun um aukin útgjöld
fylgi önnur sem segir hvaðan pen-
ingarnir eiga að koma. Hins veg-
ar þarf jafnframt að eiga sér stað
„hugmyndafræðileg" umræða,
því að róttæk umbótastefna verð-
ur ekki smíðuð á skrifborðum og
tölvum, heldur þarf víðtæka um-
ræðu meðal almennings. Hægt er
að setja það almenna mark, að
árið 1990 verði launþegar búnir
að endurheimta þann kaupmátt
sem þeir höfðu 1980, með þeim
mun að vinnutími verði hvergi
lengri en 40 stundir (í stað þess að
vera 50 stundir að meðaltali
1980). Þá vil ég leggja áherslu á
að sókn vinstri manna getur ekki
verið háð undir þeim merkjum að
reisa hér velferðarsamfélag í lík-
ingu við hin skandinavísku; þar
er æ fleirum að verða ljósir ókost-
ir mikillar ríkisforsjár. Heldur
ber að leggja áherslu á sjálfsfor-
ræði minni eininga (vinnustaða,
íbúahverfa, þorpa o.s.frv.). Um
slík markmið á að geta náðst
breið samstaða meðal krata, og
einnig okkar sem vilja sækja
lengra, því að hér er stefnt í rétta
átt. Slík umræða verður að koma
„að neðan“ frá óbreyttum
launþegum og meðlimum stjórn-
málaflokka, því að löngu er sýnt
að forystumönnum fara betur
frasar en raunveruleg stefnu-
mótun og innbyrðis átök betur en
sameiginlegt átak. Þá legg ég til
að sérfræðingar og fræðimenn á
vinstri kantinum stingi betur
saman nefjum en hingað til;
þannig að stefnt sé að nokkru
heildstæðri greiningu á vanda ís-
lensks samfélags og á þeim
ieiðum sem koma til greina við
úrlausn vandans. Þegar það er
gert, getum við kannski notast
við stjórnmálamennina til að
hrinda nýrri velferðarstefnu í
framkvæmd. Ef þeim er fengin
stefna í hendur og nægilegur
styrkur á Alþingi, geta þeir senni-
lega unnið að framkvæmdum
betur en einhverjir nýir frama-
gosar. Og vinstri menn ættu frek-
ar að eyða púðri í að móta nýja og
betri stefnu en að skamma okkar
ráðlausu forystumenn; þeir vilja
allir vel en geta ekki betur og
þurfa aðstoð okkar hinna.
Gestur Guðmundsson
P.S. Ég er ekki gg á Þjóðviljan-
um.
Gestur Guðmundsson er félags-
fræðingur og starfar við kennslu
og rannsóknir við Kaupmanna-
hafnarháskóla
Föstudagur 13. september 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5
Hjúkrun
43 nýir fræðingar
luku námi við Hjúkrunarskóla Islands 22. júní sl.
1. röð til vinstri: Ásgerður Ólafsdóttir, Þorgerður Þráinsdóttir, Jónína A. Sanders, Ingibjörg Eiríksdóttir, Ingibjörg
S. Ingimundardóttir, Ásta S. Rönning, María Magnúsdóttir, Bryndís Sævarsdóttir, Margrét 0. Thorlacius, Sigríður
G. Ferdinandsdóttir, Jóhanna Hrafnkelsdóttir, Kristrún Kjartansdóttir. 2. röð fró vinstri: Ingibjörg Sigurðardóttir,
Lára Dóra Oddsdóttir, Ragnhildur Guðmundsdóttir, Jóhanna B. Þorvaldsdóttir, Sara Gunnarsdóttir, Jóna Dóra
Kristinsdóttir, Júlía Linda Omarsdóttir, Kristín Pálsdóttir hjúkr.kennari, Sigríður Jóhannsdóttir skólastjóri, Aðal-
björg J. Finnbogadóttir hjúkr.kennari, Þorbjörg J. Gunnarsdóttir, Sigríður Valdimarsdóttir, Vilhelmína Þ. Einars-
dóttir, RúnTorfadóttir, Hjördís Jóhannesdóttir, Hjördís B. Birgisdóttir. 3. röðfrá vinstri: StefaníaG. Snorradóttir,
Inga Björnsdóttir, Þorbjörg Guðbrandsdóttir, Eybjörg Guðmundsdóttir, Sigurlaug B. Arngrímsdóttir Þórey Ólafs-
dóttir, Gloría J. Steinþórsson, Sigurður H. Guðmundsson, Sigurbjörg Björgvinsdóttir, Anna G. Gunnarsdóttir,
Kristín H. Reynisdóttir, Freyja Magnúsdóttir, Hanna B. Hilmarsdóttir, Harpa Karlsdóttir, Trauke Elisabet Eckhoff.