Þjóðviljinn - 24.09.1985, Síða 9

VKDHORF
Einkaskóli er annað
en skóli með foreldraábót
Innlegg í umræðu um einka-
skóla á aðalfundi Skólastjórafé-
lags íslands, 7. sept. s.l.
Svonefndir einkaskólar eru nú
talsvert til umræðu hér á landi.
Við erum með einkaskólum og
við erum á móti einkaskólum. I
þeirri umræðu finnst mér mikil-
vægt að ræða sjálft hugtakið
„einkaskóli“, faglegar forsendur
einkaskóla og siðferðilegar og
faglegar skyldur kennarastéttar-
innar sem leiðanda skólaþróunar
í landinu og þá í þessu efni sem
hér ræðir sem öðrum.
Hvað er
einkaskóli?
Einkaskóli er að mínu mati
skóli sem ekki er ríkisrekinn,
skóli sem stofnað er til t.d. vegna
áhuga aðstandenda hans á
ákveðnum kennslufræðilegum
forsendum, þ.e. skóli með sér-
hæfðan kennslufræðilegan bak-
grunn. Þessar ákveðnu forsendur
geta verið nýjungastarf, sbr. ís-
aksskóla, sem stofnaður var árið
1926 til þess að gera tilraun með
forskólakennslu byggða á ákveð-
inni skólastefnu, kennslufræði og
vinnuaðferðum. Aðrar forsendur
geta verið ákveðnar skoðanir eða
ákveðin lífsviðhorf, t.d. trúar-
skoðanir, en það á við um Landa-
kotsskólann og skóla aðventista.
Þcir sem stofna til slíkra skóla
bera þá sjálfir kostnaðinn af því
að hafa þennan áhuga, skoðun
eða lífsviðhorf. Landakotsskól-
inn var stofnaður fyrir erlent
söfnunarfé og byggði á þeirri
hefð kaþólsku kirkjunnar að
stofna til skóla í löndum þar sem
hún rekur trúboð. (Skólinn hefur
nú verð styrktur af ríkinu frá ár-
inu 1972). Þannig eru einka-
skólar í öðrum löndum. Meti yfir-
völd menntamála tilraun einka-
skóla gagnlega fyrir menntakerf-
ið í heild er ekki nema eðlilegt að
ríkið styðji starfsemi hans. En að
sjálfsögðu þarf slíkt mat að byg-
gjast á faglegum forsendum.
Þannig fór ríkið að styrkja ísaks-
skóla árið 1940. Sú vinna sem þar
var lögð fram kom öllu skólakerf-
inu til góða, enda varð skólinn
æfingaskóli fyrir Kennaraskóla
íslands.
Skólinn sem varð tilefni þess-
arar umræðu, ríkisrekni grunn-
skólinn sem hlotið hefur heitið
Tjarnarskólinn, er enginn einka-
skóli samkvæmt áðurnefndum
skilningi eða þeim skilningi sem
lagður er í heitið private school,
Privatschule, o.s.frv. í öðrum
Iöndum. Hann er ríkisskóli með
foreldrauppbót eða foreldraábót,
réttar nefndur uppbótarskóli eða
ábótarskóli eða eitthvað annað.
Það er villandi að nota hugtakið
einkaskóli um Tjarnarskólann.
Samkvæmt upplýsingum sem ég
hef aflað mér fyrirfinnast slíkir
ríkisskólar með ábót ekki í öðr-
um löndum og því er þessi hér
séríslenskt fyrirbæri.
Hverjar eru
forsendur
Tjarnarskólans?
Þegar spurt er um tilgang og
markmið skólans er trúlegt að
skilningur sé mismunandi hjá
þeim sem reka skólann, þeim sem
nota hann og þeim sem gáfu leyfi
fyrir rekstri hans.
Ljóst er að skólinn hefur engan
sérhæfðan kennslufræðilegan
bakgrunn. Fyrir stofnun hans
eftir Gerði G. Óskarsdóttur
voru ekki gerðar neinar kennsluf-
ræðilegar áætlanir með ýtar-
legum rökstuðningi fyrir verð-
andi sérstöðu. Því var ekki staðið
fagmannlega að verki af yfirvöld-
um menntamála þegar leyfið var
veitt. Leyft var að nota almanna-
Ekki verður annað séð en hér séu
grímulaus öfl frjálshyggjunnar að
baki. Allt á að verða „einka-“, þá
verður miklu betra að lifa - fyrir
suma,a.m.k. Þeirsem veittu leyfi
til stofnunar skólans eru að inn-
leiða lögmál markaðarins inn í
skólakerfið á ári (36.800 nem-
endur í grunnskólum í fyrra, hver
greiðir 28.500 - 3.176 á mán.) eða
80.000,- kr. á mánuði á hvern
bekk (25 manna). Það munar um
minna! Það fé fengist ef allir
kennarar breyttu öllum skólum í
Við þolum illa að dreifa kröftum okkar í
tvœr áttir í menntamálum. Stöndum
vörð um sameiginlegan menntagrunn
þjóðarinnar-um ríkisskólann -
samskólann-sem uppeldisstofnun fyrir
öll börn.
fé í þágu forréttindahóps án þess
nokkuð kæmi á móti. Það er sið-
leysi að mínu mati. í öðrum
löndum hefði skóli sem þessi
þurft að standa undir sér alger-
lega sjálfur. Forsvarsmenn
skólans virðast aðeins ætla að
framfylgja grunnskólalögum. f
blöðum hefur mátt lesa að þær
hafi viljað stofna skemmtilegan
og skapandi skóla, auglýst var
eftir kennurum sem vildu kenna
„í lifandi og skemmtilegum skóla
og taka þátt í að skapa jákvæðan
vinnuanda..." Þær ætla að efla
uppeldis- og fræðslustarf í
landinu. Þar sýnist mér þær hafa
sama markmið og allir aðrir
skólastjórnendur. Hvaða skóla-
stjóri vill ekki að skóli hans sé
skemmtilegur og skapandi? Þær
tala um námsefni sem „kalla má
gamla drauga" og ætla að útbúa
námsefni um heimilishald og
stofnun heimilis. Hvaða skóli
hefði ekki gjarnan viljað hafa
slíkt námsefni undir höndum?
Við sem hér erum vitum flest af
hverju við-eigum ekki námsefni í
þessum þáttum eða fjölda ann-
arra þátta sem við vildum gjarnan
hafa námsefni um. Svarið er
áhugaleysi yfirvalda og peninga-
leysi. Við sem fengist höfum við
námsefnisgerð vitum líka að slíkt
starf er ekki hrist fram úr erminni
jafnhliða erilssamri kennslu.
Talað er um tengsl við atvinnu-
lífið í formi dvalar nemenda á
vinnustöðum og verkefnavinnu í
skólanum. Enginn segir mér að
það sé nýlunda. Og það er talað
um að tengja skólann nútímalífi í
landinu í stað þess að sitja föst í
fortíðinni. Hér er um stórmál að
ræða. Ég get ímyndað mér að
fjöldi manna hefði þurft að leggja
fram stífa vinnu í langan tíma til
þess að skipuleggja þá endur-
skoðun sem hér er ýjað að.
Tölvukennsla verður e.t.v.
helsta sérkenni þessa skóla.
Kennarasamtökin hafa margbent
á mikilvægi slíkrar kennslu í
grunnskólum, en það skortir
kennara og aðstöðu og ekki er
hægt að senda alla grunnskóla-
nemendur í tölvu-einkaskóla.
Mér sýnist að „nýjungar"
Tjarnarskólans hafi allar verið
reyndar í öðrum grunnskólum,
en mjög oft hefur fjársvelti og að-
stöðuleysi hindrað og hamlað því
að ýmislegt sem kennarar og
skólastjórar hafa gert tilraunir
með, hafi fengið að njóta sín og
þróast.
Af framansögðu er ljóst að það
er fjarri því, að hér sé um að ræða
einkaskóla sem byggi á kennsluf-
ræðilegri sérstöðu.
Hér er greinilega allt annað en
fagleg sjónarmið sem ráða ferð-
inni og aðrar þarfir sem koma til.
skólakerfið. Nú á að setja
menntunina á markaðstorg og
hagnaðarvonin er í farteskinu.
Það á að fara að græða á lögboð-
inni menntun barnanna í landinu.
Ætlunin er að stofna til betri
menntunar fyrir börn hinna efn-
uðu. Afleiðingin getur orðið sú
að einn daginn stöndum við uppi
með tvö menntakerfi og þar með
kerfisbundna mismunun; annars
vegar sérstakt menntakerfi fyrir
efnafólk, einhvers konur úr-
valsmenntakerfi, og svo hins veg-
ar menntakerfi allra hinna, lág-
marksmenntakerfi, kannski rek-
ið í niðurníddum ríkisskólum.
Stéttaskiptingin verður enn
gleggri en nokkru sinni fyrr og
tvær ólíkar menningarheildir
skiljast enn skýrar að. Ég er
hrædd um að „úrvalsmenntakerf-
ið“ nái seint út á landsbyggðina.
Hér er verið að ganga í berhögg
við það jafnrétti sem ríkt hefur í
skólamálum á íslandi og brotin sú
grundvallarregla sem mótar okk-
ar grunnskólalög og segir að allir
eigi að hafa jafnan aðgang að
menntun án tilíits til efnahags eða
búsetu.
Hver var þá
þörfin?
Það er talað um þörfina fyrir
FRELSI, en frelsi til hvers? Svar-
ið er gjarnan frelsi til að velja og
skapa fjölbreytni. En er það frelsi
að taka okkar sameigínlega fjár-
magn til að hlúa að ákveðnum
sérréttindahópi sem er í reynd
best settur af öllum, fjárhagslega.
Og það er gert án þess að spyrja
einn eða neinn sem lýðræðislegt
hefði verið að spyrja.
Með því að senda börn sín í
einkaskóla teljar margir foreldr-
ar sig vera að gera eitthvað fyrir
börnin sín, aðrir kaupa hreinlega
allt sem hægt er að kaupa og
sumir telja börnum sínum trúlega
betur borgið í framtíðinni hafi
þau gengið í einkaskóla með
börnum annarra stöndugra for-
eldra.
Þegar talað er um uppbótar-
greiðslur frá foreldrum til skóla,
er nefnt orðið VIÐHORF. Það
að borga uppbót í ríkisrekna
skólann sem barnið manns
gengur í er sagt vera spurning um
viðhorf og líkt við sígarettukaup,
bensín á bílinn eða sólarlanda-
ferðir. Það er vanþekking og
jaðrar við fyrirlitningu á stöðu
launafólks í landinu að segja að
það sé aðeins spurning um við-
horf að greiða Vs af launum í
skólann með einu barni. Sumir
eiga tvö og þrjú börn í grunnskóla
á sama tíma. Ef allir greiddu
sambærilega upphæð og hér er
verið að tala um, bættust um þús-
und milljónir kr (milljarður) við
uppbótarskóla! Foreldrar geta og
hafa alltaf getað styrkt skóla utan
sinna skattframlaga og það hafa
foreldrafélög úti um allt land
gert.
I umræðu um einkaskóla er oft
talað um samkeppni og aðhald
fyrir ríkisskólann. Það er augljóst
að hvað varðar Tjarnarskólann
og hina ríkisskólana er ólíku sam-
an að jafna, en ef aðrir grunn-
skólar hefðu þessar þúsund
milljónir sem nefndar voru áðan,
væri um samkeppnisgrundvöll að
ræða. Þegar talað er um aðhald,
reikna ég með að átt sé við fjár-
hagslegt. Það er eins og að ríkis-
skólarnir bruðli með fé en í
Tjarnarskóla verði haldið á
fjármálunum af skynsemi. í um-
ræðunni er rekstri skóla jafnvel
líkt við rekstur vegagerðar. Fólki
er jafnað við sement og tjöru.
Það er meira að segja sagt að
uppbótarfyrirkomulagið leysi
fjárhagsvanda ríkisins að hluta,
ætli þetta eigi ekki líka að verða
„lausrí* á kjaramálum kennara.
Hámarkslaun við Tjörnina, lág-
markslaun uppi í Breiðholti.
Samkvæmt frjálshyggjunni á að
skera niður á öllum sviðum sem
lúta að félagslegum eða sam-
eiginlegum útlátum þjóðar.
Draga á úr samneyslu og lækka
skatta. Það heitir á því fræðimáli
„að spara“. Á s.l. ári var „spar-
að“ í skólakerfinu. Það var skorið
af kennslukostnaði úti á landi frá
1% upp í 3,2% í skólaumdæmum
en 0% í Reykjavík. Tjarnar-
skólinn í Reykjavík er aftur á
móti alger viðbót við skólakostn-
að í Reykjavík. Veitt var leyfi
fyrir fimm nýjum stöðum. Nem-
endur skólans koma úr nær öllum
hverfum borgarinnar og einnig
frá nágrannabyggðum. Hvergi
sparast á móti.
Fimm stöður er kannski ekki
stór hluti en það hefði mátt gera
ýmislegt fyrir þessa peninga. T.d.
hefði mátt stofna til Vi starfs
skólaráðgjafa eða náms- og
starfsráðgjafa í 10 skólum; eða
fækka niður í 25 nemendur úr 30 í
25 bekkjardeildum. Nemendur
25 bekkjardeilda hefðu notið
góðs af eða 625 nemendur sem
hefðu væntanlega notið meiri at-
hygli kennara síns en ella. Svona
mætti lengi telja.
Það var allt í einu til ónotað
skólarými í Reykjavík og þetta
aukarými átti að einsetja. Hingað
til hefur það verið svo að ef fækk-
að hefur í skólum svo mjög að
einsetning væri í sjónmáli, hefur
fremur verið talað um að leggja
skólana niður. Það hefur þótt
bruðl að einsetja. Yngstu börnin í
Þingholtunum gátu ekki fengið
pláss í Miðbæjarskólanum þegar
leitað var eftir því og mér er sagt
að húsnæðismál Leiklistarskóla
íslands hafi ekki enn verið leyst.
Hér er verið að gera út á ríki og
borg, pilsfaldakapitalisminn enn
einu sinni. Þetta svonefnda
einkafyrirtæki tekur enga fjár-
hagslega áhættu. Það bætist að-
eins við kostnað ríkisins. Við
skattborgarar um allt land greið-
um líklega 80-90% af rekstrar-
kostnaði skóla forréttindahóps í
Reykjavík.
Kennarar
standi vörð
Það hefur yfir höfuð verið stað-
ið vel að jslenska grunnskólanum
og við íslendingar höfum lagt
stolt okkar í að byggja hann upp.
Kennurunum er annt um skóla-
starfið og þeir leggja sig fram um
að sinna sínum nemendum. En
því er ekki að neita að skólastarf-
ið hefur liðið fyrir aðstöðuleysi
og fjármagnsskort og nú um
stundir mest fyrir bág kjör kenn-
ara.
Ég held að kennurum sé annt
um þann anda íslenskrar skóla-
stefnu sem birtist í grunnskóla-
lögunum og leggur áherslu á jafn-
an rétt allra, um allt land, til
náms. Engum er betur ljóst en
einmitt kennurum hve aðstöðu-
munur einstaklinganna í skólun-
um er mikill, hvað varðar vega-
nesti að heirnan, þótt skólarnir
fari ekki á skipulegan hátt að
auka enn við þann mun.
Kennararnir sjá hve misjafnan
aðbúnað nemendurnir hafa
heima fyrir, þeirra vita vel um
vinnuálag foreldranna, aðstæður
einstæðra mæðra, hvernig vídeó-
tækin eru notuð sem barnfóstrur,
hversu væntingar foreldra til
barna eru mismunandi, hvernig
aðstæður lítilla skóla úti um
landið geta verið erfiðar, o.s.frv.
Því held ég að kennarar sem
heild vilji standa vörð um og taka
ábyrgð á þeirri lýðræðishefð sem
hér hefur ríkt í menntamálum og
vilji halda áfram að beita sér fyrir
því að hlúð sé að ríkisskólanum.
Það er hluti af þeirra faglega
starfi. Ég held líka að kennarar
sem annars aðhyllast frjálshyggj-
una, séu mér sammála um að hún
hentar ekki íslensku
menntakerfi.
Við erum fámenn þjóð, en við
höfum skapað okkur þokkalegar
aðstæður iil sæmilegs mannlffs í
næstu framtíð ef við berum gæfu
til þess að nýta okkur landið okk-
ar og gæði fámennisins. En allar
breytingar bæði til framfara og
afturfarar verða til vegna ákvarð-
ana einhverra. Það eru pólitískar
ákvarðanir og ráðstafanir í kjar-
amálum, skattamálum, viðskipt-
amálum, o.s.fn’. sem valda mis-
skiptingu á milli manna. Látum
ekki menntamálin bætast þar við.
Frjálshyggjan hefur nú skilið eftir
sig fótspor í menntakerfinu, fleiri
slík spor myndu valda óhamingju
að mínu mati. Það er ekki mann-
besta samfélagið, þar sem hægt er
að kaupa allt fyrir peninga. Það
er blekking.
Við þolum illa að dreifa
kröftum okkar í tvær áttir í
menntamálum. Stöndum vörð
um sameiginlegan menntagrunn
þjóðarinnar, um ríkisskólann -
samskólann - sem uppeldisstofn-
un fyrir öll börn. Innan hans get-
um við svo tekist á um álitamálin.
Gerður G. Óskarsdóttir
æfingastjóri i uppeldis- og
kennslufræðum, Háskóla íslands
Þriðjudagur 24. september 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13