Þjóðviljinn - 08.11.1985, Qupperneq 13

VIÐHORF
Lífskjara samningur
eftir Þröst Ólafsson
Eftirfarandi grein
var upphaflega unnin
sem rœða, er höfundur
flutti áfélagsfundi
í Verkamannafélaginu
Dagsbrún
sunnudaginn 3. nóvember
Þegar við nú setjumst niður til
að móta kröfur okkar vegna
væntanlegra kjarasamninga ger-
ist það í skugga reynslu undanfar-
inna ára - ekki bara síðustu
tveggja ára heldur verðum við að
skyggnast aftar. Þetta segi ég
vegna þess, að það er trúa mín,
að við stöndum nú á vegamótum í
kjarabaráttunni og stöðu verka-
lýðshreyfingarinnar almennt.
Þeir samningar sem gerðir
verða á öndverðu næsta ári,
munu móta samningagerð næsta
áratugar að verulegu leyti.
Því hvílir sú ábyrgð á okkur,
sem hefjum fyrstir þetta starf, að
vanda okkur sem best, opna alla
glugga og horfa eins vítt og hátt
og kostur er, því mikið er í húfi
fyrir alla - einkum okkur sjálfa.
Verkalýðshreyfingunni hefur
verið legið á hálsi, að hún sé
stöðnuð og daufheyrist við kröf-
um nýs tíma og niður hins ó-
komna sé henni óskiljanlegur,
eins og latína ungbarni.
Fátt er hættulegra hagsmuna-
félögum erfiðismanna en sljóleiki
gagnvart líðandi stund og skiln-
ingsleysi í garð framtíðarinnar.
Slíkt leiðir af sér eilífa, von-
lausa varnarbaráttu sem ætíð
endar í ósigri. Verkalýðshreyf-
ingin má ekki hætta að vera mót-
andi þjóðfélagsafl, því hvort sem
mönnum líkar betur eða verr, þá
eru það völdin í þjóðfélaginu,
sem skipta sköpum um afkomu
verkafólks í bráð og stöðu stéttar-
innar í lengd. Þjóðir og hug-
myndakerfi berjast um yfirráð
yfir heiminum, stéttir takast á um
yfirráð yfir þjóðunum.
í ákafa okkar fyrir bættum
kjörum félagsmanna, megum við
aldrei missa sjónar á því, að bar-
átta okkar verður geld og árang-
urslítil, ef við megnum ekki að
hafa áhrif á þróun samfélagsins
og þær ákvarðanir sem teknar eru
af valdhöfum þessa lands hverju
sinni. Fagleg hreyfing verður að
eiga sér pólitíska sýn og
stjórnmálalegt afl til að fylgja
henni eftir og tryggja árangur
hinnar faglegu kjarabaráttu og
móta þjóðfélagið raunsærri
verkalýðshyggju. Vöntun á
sterku stjórnmálaafli sem verka-
lýðshreyfingin getur beitt fyrir sig
í vörn og sókn er alvarlegasta
hætta sem stafar að hreyfingunni
nú.
Ég sagði í upphafi máls míns,
að við værum að vinna að kröfu-
gerð í skugga reynslunnar.
Um hvaða reynslu er ég að
tala? Á undanförnum fimm árum
höfum við búið við tvennskonar
launakerfi. Annars vegar vísi-
tölukerfið gamla, hins vegar
óverðtryggða samninga til
skamms tíma. Fyrra kerfið var
vel á veg komið með að setja
þjóðina á hausinn, það síðara er
búið að setja alþýðuheimilin á
kaldan klakann. Nú spyrja sig
sumir: Hvað varðar okkur um
þjóðarhag ef það gagnast okkur?
Ég spyr á móti: Er ekki alþýða
þessa lands um 75-80% af þjóð-
inni? Ef þjóðin fer á hausinn og
lendir á framfæri erlendra banka,
hvernig haldið þið kjörum verka-
fólks verði þá háttað? Þá er hætt
við að þröngt verði fyrir dyrum
hjá mörgum launamanninum.
En hvað er það sem við viljum?
Hverjir eru kostirnir?
Við viljum ekki sömu aðstæður
og ríkt hafa undanfarin tvö og
hálft ár. Sú efnahagsstefna sem
við höfum orðið að þola hefur
sett alþýðuheimilin á hausinn án
þess að bjarga þjóðarbúinu.
Kjaralega stöndum við verr að
vígi en nokkru sinni fyrr og áhrif
verkalýðshreyfingarinnar í
þjóðfélaginu minni en áður.
Stéttarlegt misrétti er meira en
áður og staða þeirra fjárplógs-
manna sem eiga peninga og lifa á
þeim aldrei veriö sterkari. Nú-
verandi stefna er verkafólki mjög
fjandsamleg og við munum ekki
ganga þá þrautargöngu lengur.
Við afneitum þessari stefnu.
Um hana verður ekki samið aftur
af Dagsbrún og það skal mikið á
ganga innan hreyfingarinnar, ef
þvinga á okkur til nýrrar samn-
ingagerðar á sömu nótum og und-
anfarin ár.
En höldum áfram að skoða
valkostina.
Önnur leið sem mikið var rætt
um fyrir ári síðan var svokölluð
skattalækkunarleið. Á sama tíma
og ríkissjóður er rekinn með 2,5
milljarða halla er afar ólíklegt að
slík leið geti leitt til raunveru-
legra kjarabóta, því sennilega
yrði skattbyrðin flutt til þannig að
hún myndi á annan hátt lenda á
launafólki. Ég tel því ekki ástæðu
til að eyða miklum tíma í slíkar
vangaveltur. Við skulum eftirláta
Þorsteini niðurskurð ríkisút-
gjalda.
Þriðja leiðin sem við verðum
að meta mjög alvarlega er hefð-
bundin leið vísitöluhindingar
kaupgjalds.
Þessi aðferð var viðhöfð til
fjölda ára. Allt frá árinu 1941-
1959 er full vísitölutrygging í sjö
ár en skert í tvö ár. Árið 1960 er
verðtryggingin afnumin í fjögur
ár, en tekin aftur upp í samning-
unum í desember 1964. Segja má
að síðan hafi verið við lýði verð-
trygging. Full eða skert að meiru
eða minna leyti fram til ársins
1978, en sú skerðing stóð ekki
nema í hálft ár. Síðan var full
verðtrygging fram í maí 1983 er
hún var felld úr gildi með lögum.
Vísitölubinding kaupgjalds hefur
á verðbólgutímum reynst vera
neyðarlending verkalýðshreyf-
ingarinnar, og reynslan af því
kerfi verið bæði góð og miður
góð. Fyrir launafólk virkar kerfið
vel meðan launin ein eru verð-
tryggð. Það skapar hins vegar
verulegar skekkjur annars staðar
í hagkerfinu einkum á peninga-
markaðnum, ef sparnaður og
sjóðir þjóðarinnar brenna upp á
skömmum tíma og verða að
engu.
Með tímanum varð þessi verð-
trygging æ víðtækari - fyrst laun,
síðan greiðslur almannatrygginga
og búvara, þar næst almennt
vöruverð og að lokum peninga-
greiðslur og aðrar fjármagns-
skuldbindingar. Þegar svo var
komið vantaði bara vísitölubind-
ingu á fiskverðið og gengið, sem
þó má segja að orðin væri í reynd.
Þegar svo var komið tel ég vísi-
tölukerfið hafa verið komið í
ógöngur og gengið sér til húðar.
Þótt ekki sé það orsakavaldur
verðhækkana, þá veldur það að
lokum því, að verðbólgan er fest í
sessi og sjálfvirkni kerfisins gerir
alla raunhæfa baráttu gegn verð-
bólgu afar erfiða. Allar ríkis-
stjórnir þurftu meira og minna að
krukka í vísitöluna. Engin þeirra
gat látið sjálfvirkni kerfisins ráða
ferðinni.
Verkalýðshreyfingin bar ekki
gæfu til að semja um nýtt og
breytt verðbótakerfi árið 1982,
þegar það stóð til boða. Þegar
vísitölukerfið var afnumið var
vörnin þunnskipuð. Þetta kerfi er
enn við lýði og skýtur það nokk-
uð skökku við. Viðgangur verð-
bólgunnar getur aldrei orðið
keppikefli verkalýðshreyfingar-
innar. Því ber henni skylda til að
reyna til hins ítrasta samnings-
leið, sem ekki endilega leiðir til
vaxandi verðbólgu og efnahags-
legrar upplausnar um leið og
lífskjörin eru bætt.
Ég fyrir mitt leyti get ekki mælt
með því að setja verkafólk í
harða baráttu fyrir upptöku slíks
kerfis. Það er svo annað mál hvað
kann að reynast þrautarlending,
þegar allt annað er þrotið. Þá
kann það satt að reynast, að gera
verður fleira en gott þykir. Hitt er
svo annað mál að vera )tann, að
almenn andúð á núverandi ríkis-
stjórn sé orðin svo megn meðal
almennings, að samningar við
hana kunni að verða fordæmdir,
óháð því, hvers eðlis þeir séu.
Stéttareðli hennar er of eindregið
til að líklegt sé að hægt sé að ná
réttlátu samkomulagi við hana.
Niðurstaða mín er því sú, að
engin af þeirn þremur megin að-
ferðum sem ég hef dregið upp hér
að framan sé æskileg forskrift
kröfugerðar félagsins, hvorki leið
óverðtryggðra kuuphækkana,
skattalækkunarieið eða gamla
vísitölulciðin.
En hvað er þá til bragðs?
Reynast nú góð ráð dýr?
Ég ætla hér á eftir að reifa
nokkuð hugmynd sem ég hef kos-
ið að kalla leið til tryggingar lífs-
kjara. Með henni er reynt að
draga upp aðferð við gerð kjara-
samninga sem tryggir og bætir
Iífskjör almennings í landinu og á
ekki að gefa stjórnvöldum tæki-
færi til að taka til baka ávinninga
samninganna. Takmarkið cr að
umsamdar kjarabætur haldist og
kjör batni án þess það hafi í för
með sér aukna verðbólgu. Er
ekki kominn tími til að reyna að
semja án þess að kjarabætur étist
upp á örskömmum tíma? Það er
ómaksins vert að velta því vand-
lega fyrir sér, hvort slíkt sé hægt
m.v. núverandi aðstæður. í stór-
um dráttum er gengið út frá því
að semja um fleiri þætti en laun,
því lífskjörin eru samansett úr
mörgum fleiri þáttum, þótt
launin skipti þar mestu máli.
Eftirtaldir þættir gætu myndað
uppistöðu í lífskjarasamning að-
ila vinnumarkaðarins og hins op-
inbera.
1. Laun verði hækkuð, sam-
kvæmt ákveðnu ferli sem tengdist
kaupmætti. Annað hvort mætti
hugsa sér þetta beinlínis bundið
ákveðnu kaupmáttarstigi eða
tengja það fyrirfram ákveðnu
verðhækkanaferli nokkurra
mikilvægra lífsnauðsynja s.s. bú-
vöru, fiskverði, húsaleigu, opin-
berri þjónustu í víðum skilningi
og bensíni, svo nokkur atriði séu
nefnd. Einhvers konar tilrauna-
tími yrði að koma á samninginn
fyrst, með opnunarmöguleikum
ef kaupmáttarmarkmið nást
ekki.
2. Peningamarkaðurinn verði
tekinn til gaumgæfilegrar athug-
unar og okurlánahluti hans af-
numinn. Bönnuð verði öll ten-
ging fjárskuldbindinga við vísi-
tölu og öll vísitölutenging hverju
nafni sem hún nefnist verði
bönnuð með lögum. í þessu sam-
bandi þarf að finna leið til að háir
vextir þyngi ekki um of fyrstu
greiðslur af lánum.
3. Almannatryggingar skulu
haldast óbreyttar og þjónustustig
heilsugæslu og sjúkrahúsa verði
ekki minnkað og engin frekari
gjaldtaka leyfð. Sjúkragjald
verði afnumið eða lækkað veru-
lega.
Ríki og sveitarfélög auki fram-
lög sín til stofnunar og reksturs
barnaheimila verulega umfram
það sem nú er.
Útgjöld þeirra lægst launuðu
vegna barnagæslu verði niður-
greidd.
4. Sameiginlegt átak verði
gert í húsnæðismálum af ríki,
sveitarfélögum og aðilum vinnu-
markaðarins s.s. lífeyrissjóðum
verkalýðsfélaganna. Markmið
þess átaks verði að stytta bygg-
ingartíma og lækka byggingar-
kostnað, þannig að allt almennt
launafólk geti fengið þak yfir höf-
uðið án þess að þurfa að fórna
bæði heilsu og afkomumögu-
leikum til langs tíma.
Um leið verður að bjarga
tekjulægsta fólkinu undan marg-
földu gjaldþroti og upplausn hei-
mila vegna húsnæðisskulda með
ókræfum framlögum.
5. Tekið verði upp stað-
greiðslukerfi skatta svo fljótt sem
auðið verði, en virðisaukaskatti
endanlega ýtt til hliðar. Hann
gagnar hvort eð er engum nema
væntanlegum skattsvikurum.
Undanþágum frá núgildandi
söluskatti ntá hins vegar fækka að
meinalausu.
Til að standa straum af hluta
þess kostnaðar, sem tillögur þess-
ar ganga út frá, skal lagður auka-
skattur á stóreignir og hæstu tekj-
ur.
Einnig skulu vextir skattlagðir.
Auka verður skatteftirlit á vegum
skattstofanna og draga verulega
úr skattsvikum.
Að sjálfsögðu má lengja þenn-
an lista að vild, en þetta dugir að
sinni. Þessar hugmyndir sem og
aðrar verða að fá þá félagslegu
meðhöndlun sem nauðsynleg og
eðlileg er.
Næstu vikur og mánuðir verða
bæði vandasamir og erfiðir - það
er hörð barátta framundan.
f þeirri nauðsynlegu umræðu
getum við orðið ósammála um
ýmislegt og deilt bæði um aðferð-
ir, leiðir og markmið.
En eftir að rétt kjörnar stofn-
anir félagsins hafa tekið ákvörð-
un verða allir að standa saman
sem einn.
Aðeins félagslegur þroski og
samstaða getur leitt til sigurs. Við
hvorki megum né getum reitt
okkur á neina aðra en sjálfa okk-
ur þegar á hólminn er komið. Þá
er Dagsbrúnarmönnum brugðið,
ef þeir þurfa að láta aðra draga
vagninn fyrir sig.
Þetta gildir, hvort heldur sem
er, við mótun kröfugerðar eða í
baráttunni sjálfri.
Sem sagt, af stað með fullum
styrk.
Þröstur Ólafsson
er framkvaemdastjóri
Dagsbrúnar
Föstudagur 8. nóvember 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13