Þjóðviljinn - 01.12.1985, Page 16

BÓKMENNTIR
Æmera
aldarháttur
Antti Tuuri:
Dagur í Austurbotni.
Skáldsaga.
Njörður P. Njarðvík íslenskaði.
Setberg 1985.
Sagan snýst einkum um tvennt:
andstæður ólíkra lífsviðhorfa og
gilda - sveit gegn bæ, nýjar bú-
greinar eða hefðbundinn bú-
skapur, gamalt andspænis nýju,
karlar á móti konum - og um leið
fer fram athugun á manntegund
sem hefur átt allerfitt uppdráttar í
bókmenntum norðurálfu um
nokkurt skeið, svolanum of-
stopafulla; karlmennskuímyndin
sem honum tengist er afhjúpuð.
Þetta tvennt - tvennir tímar og
upplausn goðsagnar - er tengt
með þeim hætti að fjórir bræður
koma saman til að skipta með sér
arfi eftir afa sinn sem fór á sínum
tíma til Ameríku, sá arfur reynist
snautlegur og skiptir ekki máli;
meiru varðar hinn arfurinn sem
bræðurnir hafa fengið eftir for-
feður sína í Austurbotni, hug-
myndin um karldýrið sem drekk-
ur sinn landa þegar honum þókn-
ast, mundar hnífa og byssur af'
fimi og liggur hverja þá konu sem
hann fýsir. Bókin leiðir í ljós
hversu verulegur sá arfur er og
gæfulegur til ávöxtunar.
Bræðurnir fjórir eru í for-
grunni, aftar standa konurnar
sem tengjast þeim og ýmislegar
aukapersónur. Yngsti bróðirinn
segir frá.Hann er á þönum frá
morgni til kvölds og hittir ýmsa
sem koma nokkuð við sögu, flest-
ir þó aðeins stutta stund. Fyrir
vikið fær lesandi nokkra tilfinn-
ingu fyrir mannlífi í bókinni, ein-
hvers konar samfélagi, sem svo
aftur verður til þess að hvessa öf-
gar bræðranna. Þarna er íhugull
lögreglustjóri, slóttugur svind-
lari, samviskusamur barnakenn-
ari sem hittir í mark með skamm-
byssunni sinni og vinnusamur
bóndi sem nýtir þurrkinn til hey-
skapar en ekki fíflaláta. Bræð-
urnir eru ábyrgðarlausir og
hrekklausir funar sem eyða sól-
ríkum degi í að þvælast fullir með
vélbyssu föður síns, án þess að
sýna umtalsverða leikni í með-
ferð hennar. Þessar aukaper-
sónur eru haglega gerðar og
leyna á sér. Þær varpa ljósi á
bræðurna og þau ólíku gildi sem
togast á í bókinni, en eru þó
gæddar einstaklingseinkennum í
það ríkum mæli að skemmtilegt
er að velta þeim sjálfum fyrir sér.
Arfurinn
Sagan fjallar um arf. Brennur
þá kvölin sem nísti föðurinn í son-
arins blóði? - svo gripið sé til Þor-
steins Erlingssonar. Má vera, en
ekki þó með sama hætti og Þor-
steinn Erlingsson hafði í huga -
hann var að yrkja um kúgaðan
öreigann en hér er á ferð nokkuð
annað fólk.
Finnar hafa að vísu mátt búa
við kúgun grannríkja í aldanna
rás. Lengst af lutu þeir Svíum og
fengu orð á sig fyrir fræknlega
framgöngu í Þrjátíu ára stríðinu
þar sem þeir börðust fyrir Svía.
Rússar náðu landinu af Svíum í
byrjun 19. aldar og það var ekki
fyrr en 1918 að Finnar hlutu sjálf-
stæði fyrir tilverknað Bolsévika.
Þá hófst borgarastyrjöld í landinu
milli rauðra og hvítra sem lyktaði
með sigri þeirra síðarnefndu sem
áttu ekki síst mikil ítök í Austur-
botni. Hægri sinnaðir valdhafar,
andúð á Rússum og Svíum og
þjóðernisstefna á villigötum - allt
þetta varð til þess að Finnar
hölluðu sér í utanríkismálum að
Þjóðverjum og álpuðust tvisvar í
stríð við Rússa, fyrst 1939-40 og
aftur 1941. í kringum 1930 tekur
að vaða uppi í sveitum landsins
nokkuð kyndug hreyfing, Lappó-
hreyfingin, sem var fasísk bænda-
hreyfing og var býsna fyrirferðar-
mikil í Austurbotni. Hún virðist
sumpart hafa líkst íslenskri þjóð-
ernishreyfingu fyrir daga nasism-
ans: yfir henni var ungmenna-
félagsyfirbragð og hún var sterk í
lýðháskólum og annars staðar
meðal ungrasveitamanna. Henni
var stjórnað af hreinlífum ofsa-
trúarmönnum og kvensömum
fyllibyttum og var hvorki jafn ög-
uð eða skipulögð og fasistahreyf-
ingar hinna stærri landa.
Þessi hreyfing og hennar hálf
bjálfalega vopnaskak myndar
sögulegan bakgrunn bókarinnar.
Þeir forfeður sem bræðurnir eru
að reyna að máta sig við virðast
hafa verið ofstækisfullir hægri
menn og jafnan fúsir að standa í
fremstu víglínu. Erfið lífsskilyrði
móta jafnan mjög eindregnar
manngerðir - við eigum okkar
sjómannstýpu til dæmis - yfir öllu
og allt um kring sveimar einhver
almenn hugmynd um karl í krap-
inu sem flestir reyna að ganga inn
í með harla misjöfnum árangri.
Þessi hugmynd getur átt misvel
við tíð og ástand; mannshugsjón
Austurbotninga miðast við
stöðugan ófrið og er fráleit á
friðartímum. Sá sem ræktar með
sér eiginleika stríðshetjunnar
verður að landeyðu þegar reynir
á raunverulega hæfileika í dag-
legu lífi.
Hnífar og byssur
Um þetta eru margar sögur til
og nægir að minna á Grettis sögu.
En Antti Tuuri gengur feti
lengra. Hann dregur í efa þau
gildi sem fylgja þessari
mannshugsjón; segir sögur úr
stríðinu sem vitna ekki um karl-
mennsku áa heldur fyllerí og
flaustur yfirmanna og óvitaskap
óbreyttra. Hann teflir fram kon-
unum til að rústa þessari karl-
hetjuímynd og línurnar verða
skýrar: annars vegar eru mont-
sögur, alls konar óraunsæi og
dellugangur - hins vegar jarð-
bundið raunsæi kvennanna sem
halda öllu gangandi og köllunum
finnast óþolandi djöfuls kellingar
vegna þess að þær þurfa ævinlega
að minna á staðreyndir málsins
hvellri röddu þegar þeir eru að
raupa. Ekki verður sagt að þetta
sé stórkostleg uppgötvun Antti
Tuuri - hitt er athyglisvert að þótt
konunumtengistölljákvæð gildi
bókarinnar - viðhald lífsins,
ábyrgðartilfinning og svo fram-
vegis - eru einstaklingarnir af
tegundinni svona og svona. Ein
gargar of mikið, önnur er alltaf
volandi, hin þriðja er svikul, ætt-
móðirin er ær orðin og sú sem
kemur úr borg er snobbuð. í
Antti Tuuri.
kvenlýsingunum skarast þannig
ýms viðfangsefni bókarinnar: ást-
in, kynslóðirnar og sveitin gegn
borginni.
Heimildir segja að Austur-
botningar séu frægir um allt Finn-
land fyrir fyllerí og kvennafar,
hnífa og byssur. Frásögnin er
byggð upp í kringum þetta og
verður ýmis voði af þeim völdum
að Austurbotningar kunna ekk-
ert með þetta að fara. Fylleríið er
undirrót ófaranna, kvennafarið
birtist í því að yngsti bróðirinn
| lætur gifta konu teyma sig á asna-
j eyrunum þangað til eiginmaður-
I inn birtist, alkunnur glímukappi
- af hnífamöndli hlýst slys og öll
skothríðin í bókinni er í bókstaf-
iegum skilningi út í loftið.
Antti Tuuri afdramatiserar.
Chekov sagði að ef menn hefðu
byssu hangandi á vegg í fyrsta
þætti yrði eitthvað að gerast með
þá byssu í þriðja þætti, en Tuuri
skellir skollaeyrum við þessu
boðorði. Hann notar byssurnar
til að skapa eftirvæntingu með
lesanda aðeins til að sú eftir-
vænting fjari út. í bókinni gerist
tvennt sem heita má sögulegt -
einn missir auga, annar deyr úr
hjartaslagi, en hvort tveggja fer
þetta fram utansviðs. Þessi til-
hneiging Tuuri veldur því að sam-
anburður sem sést hefur við ís-
lendingasögurnar er sennilega út
í hött; sú hlutlægni sem er í frá-
sögninni þarf ekki að eiga meira
skylt við fslendingasögurnar en
til dæmis bækur Raymonds
Chandlers. íslendingasögurnar
stefna að óumflýjanlegum há-
punkti og höfundar þeirra beita
allri sinni snilld við að lýsa þeim
hápunkti þegar að honum kemur
- Tuuri forðast þennan hápunkt.
íslendingasögurnar eru 'breiðar,
gerast á mörgum stöðum á
löngum tíma, þessi saga er þröng.
Stíll íslendingasagna miðast að
því að efla með okkur aðdáun á
söguhetjum því sögurnar fjalla
um raunverulega sæmd - per-
sónur Tuuris skiptast á skætingi.
Og síðast en ekki síst: frásögn Tu-
uris er öll - nema fyrsta setning
bókarinnar - í óbeinni ræðu og
hefur á sér persónulegan svip
sögumanns sem er flæktur í at-
burði.
Þessi frásöguháttur hlýtur að
vera vandasamur í þýðingu því
íslenski viðtengingarhátturinn
getur reynst feiknarlega erfiður
viðureignar, um hann gilda los-
aralegar reglur og reynir því mjög
á málkennd þýðanda. Nirði hefur
tekist að ljá þýðingu sinni
heildarsvip, hún virkar lipur og
óþvinguð, nema ég er ósáttur við
samsetningar eins og „konu
sína“, „maður hennar" og „mink-
um sínum" - hér þætti mér fara
betur á viðskeyttum greini.
önnur aðfyndni er óþörf því
Nirði hefur lánast það sem mest
er um vert, að setja á stíl og mál
sannfærandi íslenskt svipmót.
Frá
Sjúkraliðaskóla íslands
Umsóknareyðublöð fyrir skólavist 1986 liggja frammi
á skrifstofu skólans að Suðurlandsbraut 6, 4. hæð frá
kl. 10-12.
Umsóknarfrestur er til 20. desember n.k.
Skólastjóri
Útibússtjóri
Starf útibússtjóra á Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins, Neskaupsstað er laust til umsóknar. Æskilegt er
að umsækjendur hafi háskólapróf í verkfræði, efna-
fræði eða matvælafræði.
Starfið felst í ráðgjöf og rannsóknaþjónustu við
útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki á Austurlandi.
Umsóknir, ásamt upplýsingum um menntun og fyrri
störf sendist stofnuninni, Skúlagötu 4, 101 Reykjavík
fyrir 15. des. n.k.
Grímur Valdimarsson
LAUSAR STÖÐURHJÁ
REYKJAVÍKURBORG
Reykjavíkurborg vill ráða starfsfólk til eftirtalinna
starfa. Starfskjör samkvæmt kjarasamningum.
• Staða forstöðumanns við Sundhöll Reykjavíkur er
laus til umsóknar.
Upplýsingar veitir framkvæmdastjori íþrótta- og tóm-
stundaráðs Reykjavíkur og íþróttafulltrúi, Fríkirkjuvegi
11,sími 15937 og 21769.
Umsóknum ber að skila til Starfsmannahalds Reykja-
víkurborgar, Pósthússtræti 9, 6. hæð á sérstökum
umsóknareyðublöðum sem þar fást, fyrir kl. 16:00,
þriðjudaginn 10. desember 1985.
Rfkismat sjávarafuröa
Ríkismat sjávarafurða vantar framtaksamt og drífandi
fólk í eftirfarandi ábyrgðar- og stjórnunarstörf:
Rekstrarstjóra.
Forstöðumann afurðadeildar.
Forstöðumann ferskfiskdeildar.
Forstöðumann gagnavinnslu- og upplýsinga-
sviðs.
Hreinlætissérfræðing.
Þeir sem ráðast í þessi störf munu vinna náið saman
og með forstöðumanni stofnunarinnar við daglega
stjórn og mótun starfshátta.
Nánari upplýsingar eru veittar í símum 13866, 16858
eða 27533. Umsóknirskulu berast Ríkismati sjávaraf-
urða, Nóatúni 17, 105 Reykjavík fyrir 10. desember
n.k.
Hlutverk Ríkismats sjávarafuröa er aö stuðla aö bættum hráefnis- og
vörugæöum íslenskra sjávarafuröa. Stofnunln mun vinna nálö með
fyrirtækjum ( sjávarútvegl. Rfklsmat sjávarafuröa mun fyigjast með
stööu fslenskra sjávarafurða á mörkuðum erlendis með það aö mark-
mlöi aö tryggja sem bestan oröstfr þeirra.
16 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. desember 1985