Þjóðviljinn - 11.12.1985, Blaðsíða 14

BÆKUR
Í6*jrfH««OU
.■ C**ulh * *
Itlcm áflc'M' ð|y*c,,?,«>
ÚWflvV »|fttmvlj ’ fnunrjtwttiv
Við stöndum í
þakkarskuld við Lúðvfk
Fjögur bindi komin, aöeins eitt eftir af einhverju stærsta sagnfræðiriti á ís-
lensku.
þorskhausana, sem útlendingum
er hingað komu varð býsna star-
sýnt á. Heiti á hinum ýmsu
hlutum þeirra telur Lúðvík ekki
færri en 361, raunar ekki öll á
sama tíma og á sama stað. Þessi
nafnafjöldi sýnir best hve mikinn
þátt þeir áttu í fæðuöflun þjóðar-
innar. En sennilega þætti flestum
það rýr atvinna nú á dögum að
rífa þá sér til matar eftir að hafa
flutt þá dagleiðum saman í búið
um torsóttar leiðir.
Skreiðarferðirnar eru sérstak-
ur þáttur í verslunarsögu landsins
og sýnir gjörla hve samgöngu-
leysið var þjóðinni mikill fjötur
um fót. Það var enginn gaman-
leikur fyrir Skagfirðinga, Eyfirð-
inga eða Þingeyinga að fara með
langar lestir til Suðurlands eða
vestur fyrir Jökul. Ferðin tók
ekki skemmri tíma en hálfan
mánuð ef hún var með öllu áfalla-
laus.
Víða hefur Lúðvík leitað fanga
í þessu bindi ekki síður en í hinum
fyrri. Heimildaskráin: prentaðar
bækur, handrit, skjöl og frá-
sagnamenn, er hvorki meira né
minna en fjórtán blaðsíður.
Nokkuð á þriðja hundrað ein-
staklinga hafa látið höfundi i té
munnlega fræðslu um hin ýmsu
svið frásagnarinnar í þessu bindi.
Fróðleikur þeirra er áreiðanlega
ekki síst mikill fengur. Árabáta-
útgerðin, sem einu sinni var snar
þáttur í bjargræðisvegum þjóðar-
innar, er nú horfin inn á svið sög-
unnar og komin síðustu forvöð að
hitta fyrir menn sem þar lögðu
hönd að verki. Fyrir þessi aðföng
og bókina í heild stöndum við í
mikilli skuld við Lúðvík Krist-
jánsson.
Bókin er eins og hin fyrri bindi
prýðilega gerð af hálfu útgefanda
og prentsmiðju.
Haraldur Sigurðsson
angri, að hann varð síðar einn af
nýtustu þingmönnum síns tíma
og héraðshöfðingi. í sjóbúð vest-
ur á fjörðum tók Sighvatur Borg-
firðingur sér fyrir hendur að þýða
á íslensku og rita upp á hnjánum
bók Jóns Þorkelssonar um Kveð-
skap á íslandi á 15. og 16. öld,
mikið rit rúmar 500 blaðsíður.
Svo er talið að Brynjólfur frá
Minna-Núpi hafi lagt undir-
stöðurnar að fræðimennsku sinni
í verinu. Aðrir afrituðu sögur og
rímur. í verum söfnuðust menn
safnan víða úr byggðum og mis-
munandi að menningu og hugs-
unarhætti. Þar mættust straumar
úr ýmsum héruðum, sem Iyftu of-
urlítið undir þoku hversdagslegs
bjásturs einstakra héraða. Víð-
sýni og fróðleiksfýsn vaknaði við
kynni nýrra hugmynda. Þess voru
jafnvel dæmi í sumum verstöðv-
um, að kennslu var haldið uppi
fyrir sjómennina, þegar frátök
urðu til róðra. Lúðvík bendir hér
á sérstakan þátt í íslenskri menn-
ingu sem lítill eða enginn gaumur
hefur verið gefinn.
Síðustu þættir bókarinnar
fjalla um hagnýtingu fiskifangs-
ins, sem var mismunandi eftir
tegundum, og skreiðarferðir og
fiskifangaverslun. Hér kemur
okkur það ef til vill mest á óvart,
hve gjörnýting fiskmetisins var
algjör ef miðað er við aðstæður
og um nytjafiska var að ræða.
Allt var matbúið á einn eða ann-
an hátt. Langur kafli er um
Lúðvík Kristjánsson:
íslenskir sjávarhættir IV.
Reykjavík, Menningarsjóður 1985.
Nýlega er komið út fjórða
bindi íslenskra sjávarhátta eftir
Lúðvík Kristjánsson, og mun þá
aðeins eitt bindi eftir af þessu rit-
verki, og er mér sagt að það hafi
að geyma könnun á nytjum hvala
og sjófugla en að auki registur og
aðrar skrár um allt verkið. Þetta
verður því eitthvert stærsta sagn-
fræðirit, sem skráð hefur verið á
íslandi. Sá hluti sem út er kominn
er 2032 blaðsíður í stóru broti
með 1612 myndum til skýringa.
Fyrsti hluti bókarinnar greinir
frá beituöflun og hvernig að
henni var unnið. Þá segir frá því
hvernig unnið varð að beitning-
um og öðrum veiðarfærum áður
en lagt var í róður. Að veiðiför
lokinni er haldið aftur að landi,
bátnum brýnt og afli tekinn til
skipta og verkunar, sem var tölu-
vert mismunandi eftir fiskteg-
undum, tímabilum og landshlut-
um. ÖIlu er þessu rækilega lýst,
en myndir og teikningar til frek-
ari skýringar.
En hér er fleira feitt á stykkinu.
Ekki voru gæftir á hverjum degi,
og þá urðu sjómennirnir að taka
sér eitthvað fyrir hendur, ekki
síst leiki og aflraunir, smíðar og
fleira. Það var talinn nokkur
frami ungum mönnum að fara í
verið, og þótti sú för sópa af þeim
hjárænuhætti einangraðra
legudagana sér til menningar-
auka. Einn þeirra sem þannig var
ástatt um náði svo góðum ár-
Lúðvík Kristjánsson.
heimahaga og rétta þá úr kútn-
um. Sumir komu lítt læsir og
óskrifandi í verið og notuðu land-
HARALDUR
SIGURÐSSON®^j
100 ÁRA AFMÆLIÐ eftir Brian Pilking-
ton og Þráin Bertelsson. Barnabókin sem sló í gegn á síðasta
ári og hlaut verðlaun Fræðsluráðs Reykjavíkur sem besta
barnabókin 1984. Þessi bók hefur nú þegar verið þýdd
á nokkur tungumál og er komin út í Danmörku. Vönduð
bók handa vandlátum lesendum.
Veró kr. 385r
ÞAÐVAROG.. • Úrval útvarpsþátta Þráins
Bertelssonar, sem notið hafa fádæma vinsælda undanfarin
ár. I þessum þáttum sem birtast nú á prenti í fyrsta sinn
kemu.r Þráinn víða við og fjallar um ýmsar hliðar mannlífsins
á sinn einlæga og glettna hátt.
Veró kr. 1095r