Þjóðviljinn - 21.02.1986, Side 21

Gunnlaugur Halldórsson arkítekt
Einn af frumkvöðlum íslenskr-
ar nútímalistar, húsameistarinn
Gunnlaugur Halldórsson, er
horfinn okkur að fullu. Hann
andaðist að kvöldi dags
fimmtudaginn 13. febrúar.
Gunnlaugur Pétur Kristján, eins
og hann hét fullu nafni, fæddist í
Vestmannaeyjum þann 6. ágúst
árið 1909 og var því tæplega 77
ára er hann lést. Foreldrar Gunn-
laugs voru þau hjónin Halldór
læknir Gunnlaugsson og kona
hans Anna Sigrid Thorp. Að
gagnfræðaprófi loknu hóf hann
ungur nám í húsagerðarlist við
Fagurlistaskólann í Kaupmanna-
höfn og lauk þaðan prófi árið
1933 aðeins 24 ára gamall. Strax
við heimkomuna haslaði hann sér
völl í starfsgrein sinni og hóf að
ryðja nýjar brautir í íslenskri list.
Tveim árum áður hafði hann
raunar þegar látið að sér kveða
svo um munaði. Sumarið 1931
vinnur hann að því, svo að segja í
miðju námi og í góðu skjóli Sig-
urðar Guðmundssonar aðeins 21
árs gamall, að móta sum þeirra
húsa er tíðindum hafa sætt í ís-
lenskri nútímalist, byggingar á
borð við hús Hauks Thors við
Smáragötu, Georgs Ólafssonar
við Freyjugötu og Stefáns Thor-
arensens við Sóleyjargötu. Af
þessu má sjá hve Gunnlaugur var
óvenju bráðþroska listamaður.
Hann skapar ekki einungis full-
burða verk rúmlega tvítugur
heldur brýtur hann blað með
þeim í íslenskri sjónlistarsögu.
Ég kem ekki auga á jafn ungan
íslenskan listamann annan vinna
slíkt afrek. Strax frá upphafi
sjálfstæðs starfsferils rak hvert
stórvirkið annað frá hendi Gunn-
laugs og varð ekki lát á meðan
kraftar entust. Yrði of langt má!
að teja það allt upp hér, en nefna
má Verkamannabústaðina við
Hringbraut, hús Félagsgarðs við
Hávallagötu, hús Magnúsar Víg-
lundssonar við Garðastræti, við-
bótina við Landsbankann, Bún-
aðarbankahúsið í Austurstræti og
Reykjalund í Mosfellssveit, í
fyrstu í samvinnu við Bárð ísleifs-
son. Seinna tóku þeir höndum
saman Gunnlaugur og Guð-
rnundur Kr. Kristinsson. Af
þeirra hálfu spruttu verk eins og
Háskólabíó, háhýsin við Sól-
heima og hús Sparisjóðs Reykja-
víkur við Skólavörðustíg.
Þegar í skóla varð Gunnlaugur
Halldórsson gagntekinn af hug-
sjón „funktionalismans" og vann
í anda hans alla tíð, ruddi stefn-
unni braut hérlendis en aðhæfði
íslenskum staðháttum á einkar
látlausna en persónulegan máta.
Yfirlætisleysi Gunnlaugs sem
listamanns hefur því miður, í há-
vaðasömum heimi, valdið því að
hann hlaut ekki þá almennu
viðurkenningu sem honum bar.
Gunnlaugur Haildórsson hefði
auðvitað átt fyrir löngu að skipa
heiðurslaunasess. Tíminn mun
hins vegar leiða í ljós að undir
yfirlætisleysi verka hans búa sí-
gild listeinkenni, sem seint munu
fyrnast, fái þau svo sem annar
merkur húsagerðararfur íslensk-
ur að vera í friði fyrir grimmum
greipum listblindra manna.
Þótt undarlegt megi virðast við
fyrstu sýn var módernistinn
Gunnlaugur Halldórsson fyrsti
húsameistarinn hérlendis sem
vann við endurgerfingu gamalla
húsa. Viðgerð og viðbætur á.
Bessastaðastofu árið 1941 eru
enn sem komið er einn glæsileg-
asti árangur á því sviði. Gunn-
laugur sýndi í verki og sannaði
hvernig nýtt og gamalt getur
unað í farsælli sambúð sé tillits-
semi gætt.
Kynni okkar Gunnlaugs Hall-
dórssonar hófust fyrir hartnær
fjórum áratugum: Ég átti því láni
að fanga að vinna fyrir hann og
með honum, en einkum að ræða
við hann um sameiginlegt hugð-
arefni, byggingarlistina. Þar var
ég auðvitað þiggjandinn og þá
mörg góð ráð. Hann jók mér víð-
sýni og umburðarlyndi. Ég hefi
frá upphafi kynna litið á hann
sem meistara minn.
Ég votta Guðnýju Klemens-
dóttur hinum góða lífsförunaut
og börnum þeirra hjóna mína
dýpstu samúð.
Hörður Ágústsson
Hópur íslenskra arkitekta er
ekki stór og munar um hvern
einn.
Síðastliðinn fimmtudag lést
einn hinna eldri úr hópnum og er
nú skarð fyrir skildi.
Gunnlaugur Halldórsson
fæddist í Vestmannaeyjum 6. ág-
úst 1909, sonur hjónanna Hall-
dórs Gunnlaugssonar héraðs-
læknis og konu hans Önnu, af
dönsku bergi borin, fædd Thorp.
Gunnlaugur útskrifaðist úr
Gagnfræðaskóla Akureyrar
1925, dvaldist í Menntaskóla
Reyjavíkur árin 1925-1926.
Hann fór til náms í byggingar-
list í Kaupmannahöfn og útskrif-
aðist sem arkitekt frá Hinu Kon-
unglega Akademi 10. maí 1933.
Að námi loknu kom hann
heim, hóf störf við fag sitt og rak
sjálfstæða teiknistofu alla tíð síð-
an.
Gunnlaugur kvæntist Guðnýju
dóttur Klemensar kennara og
bónda að Vestri Skógtjörn á
Álftanesi.
Á Álftanesi reistu þau Guðný
og Gunnlaugur hús er þau nefndu
Hof. Þar ólu þau upp fjögur börn
sín. Eitt þeirra, Halldór, dó á
unglingsárum sínum en Guðný
lifir mann sinn ásamt þrem börn-
um þeirra.
Um störf Gunnlaugs má rita
langt mál. Hann kom heim til
starfa frá byltingasömu um-
hverfi. Stokkhólmssýningin 1930
var nýgengin um garð og það
öldurót sem hún skóp var að
breiðast um norðurálfuna studd
af áhrifum Bauhaushreyfingar-
innar frá Weimarlýðveldinu.
Líkt og þeir félagar okkar, sen
komu heim til starfa á þessum
árum, var Gunnlaugur ákafur
brautryðjandi þeirra viðhorfa til
byggingarlistar og híbýlahátta
sem einkenna þessar breytingar.
Hin síðari ár hafa menn haft
tilhneigingu til að tala um funks-
jónalismann sem stílfyrirbæri og
kenna við það sem kallað var
funkisstíll. Það stílfræðilega fyrir-
bæri átti rætur að rekja til kub-
isma málaralistarinnar og var
teflt fram sem formalistisk and-
stæða stílruglings og eftiröpunar
eldri stíltegunda.
Verk Gunnlaugs bera ekki
merki þess formalisma heldur
þeirrar yfirveguðu hógværðar og
látleysis sem einkennir fágaðan
funksjónalisma. Þar sem saman
fer vandlega unnin planmynd er
byggist á notagildi húsrýmis og
hagkvæmri notkun byggingarefn-
is og útliti sem sýnir án alls prjáls
not og eðli byggingarinnar.
Um framlag Gunnlaugs og
samtímamanna hans þarf að rita
sögu til skilnings á þýðingu starfs
íslenskra arkitekta á einu þýðing-
armesta skeiði byggingarlista-
sögu okkar, þegar Reykjavík er
að breytast í borg og þéttbýlis-
staðir eru að verða að kaupstöð-
um um land allt.
Það verður ekki gert hér en
minnt á þá skuld sem við eigum
að gjalda Gunnlaugi og þeint hin-
um úr hópnum sem látnir eru.
Spor Gunnlaugs liggja víða og
skulu hér örfá nefnd.
Gunnlaugur gegndi formanns-
starfi í arkitektafélögunum þ.e.
Akademiska arkitektafélaginu
og Arkitektafélagi íslands árin
1928-1941, 1947-1950 og 1958-
1961. Þá var hann formaður
stjórnar Byggingarþjónustu
Arkitektafélags Islands frá stofn-
un, 1959-1971. Hann gegndi aftur
formennsku í stjórn Byggingar-
þjónustunnar eftir að hún var
gerð að sjálfseignarstofnun.
Af einstökum verkum Gunn-
laugs skulu hér aðeins nefnd
nokkur sem ég held að hann hafi
helst borið fyrir brjósti.
Fyrst er að nefna byggingar
S.Í.B.S. að Reykjalundi sem
hann vann við allt frá upphafi til
dauðadags. Fyrst í samstarfi við
Bárð Isleifsson, síðar einn, en unt
tíma nteð Guðntund Kr. Kristins-
son sem samstarfsmann.
Viðbyggingin við Bessastaði,
lagfæringar og breytingar því
samfara, ber gott vitni nærfærni
funksjónalistans og virðingu hans
fyrir eiginleikum eldri bygging-
arlistar.
Þá rná nefna hús Búnaðar-
bankans í Austurstræti, Amts-
bókasafnið á Akureyri. Stöðvar-
hús Búrfellsvirkjunar og Há-
skólabíó teiknaði Gunnlaugur í
samstarfi við Guðmund Kr.
Kristinsson. Ekki má gleyma
einu umdeildasta verki Gunn-
laugs þ.e. fyrstu viðbyggingunni
við Landsbankann. Sú lausn var í
samræmi við þá tillitssemi sem
funksjónalistar sýndu eldri stíl-
fy'irbærum, að apa ekki eftir
heldur brjóta í blað og aðlaga
nútímahugmyndir og formtákn
hinu gamla.
Þá er vert að minnast á eitt af
fyrstu verkum Gunnlaugs, verka-
mannabústaðina austan Hofs-
vallagötu. Það verk, ungs arki-
tekts á skilið sérstakt umtal svo
rækilega sem það sver sig í ætt
funksjónalismans og grundvöll
hugsjónaheims funksjónalist-
anna.
Gunnlaugur hafði mikinn
áhuga á skipulagsmálum og lét
þau ntikið til sín taka. Hann sat
árum saman sem fulltrúi Bessa-
staðahrepps í samvinnunefnd um
skipulag höfuðborgarsvæðisins.
Hann var jafnframt mikill áhrifa-
maður um skipulag og bygging-
armál síns sveitarfélags.
Gunnlaugur mun hafa átt
fyrstu hugmyndina að miðbæjar-
kjarna í Kringlumýrinni og hafði
drjúg áhrif á mótun aðalskipulags
Reykjavíkur 1962-1983. Hann
bar um árabil hitann og þungann
af skipulagsvinnu við nýja mið-
bæinn. Einnig skipulagði Gunn-
laugur ásamt þeim Guðmundi
Kr. Kristinssyni og Manfreð Vil-
hjálmssyni fyrstu byggðina í
norðurhlíðum Fossvogsdals.
Árum saman vann Gunn-
laugur að tveim verkefnum sem
voru fullbúin til framkvæmda en
hætt var við. Það voru byggingar
fyrir Tóbaks- og áfengisverslun-
ina á horni Suðurlandsbrautar og
Grensásvegar og Borgarbóka-
safn Reykjavíkur, sem hann vann
að í samstarfi við Guðmund Kr.
Kristinsson.
Fyrir margháttuð störf fyrir
arkitektafélagið og framlag sitt til
íslenskrar byggingarlistar var
Gunnlaugur gerðu heiðursfélagi
Arkitektafélags íslands. Hann
hlaut einnig aðrar opinberar
viðurkenningar fyrir störf sín.
Eins og áður er sagt er bráð
þörf á að fjalla faglega og fræði-
lega um framlag frumherjanna úr
hópi langmenntaðra arkitekta.
Það verður ekki gert hér þó að
vert væri.
Þessum kveðjuorðum skal því
lokið og Gunnlaugi þakkað það
sem hann gerði vel og lét eftir sig
til handa komandi kynslóðum
hluta af menningararfi okkar.
Guðnýju og börnum þeirra og
þeirra nánustu sendi ég hugheilar
samúðarkveðjur.
Skúli H. Norðdahl
arkitekt F.A.I.
FRA LESENDUM
Þakkað og svarao
Ekki má minna vera, en ég
þakki fyrir heimsend baráttu og
kynningarblöð frambjóðenda
Alþýðubandalagsins - skoðana-
bræðra minna. Einnig minnist ég
lítilega á flokks og kosningatengd
efni. Nú er það einu sinni svo, að
ekki dugir útlitslég andlitslyfting
ein og sér, heldur er hún aðeins,
greiðari aðgangur að góðu, eða
lélegu efni. Það olli mér bæði
taugatitringi og heilabrotum til
skamms tíma, hvað stjórnmála-
skrif Þjóðviljans um innlend og
innanborgar málefni voru illa
rekin. Satt best að segja fundust
mér þau vera átakanlega slöpp.
Það mun hafa verið um ára-
mótin ’84-85 að ég merkti beittari
skrif í þessum málaflokki, hvass-
ari áherslur, meir afgerandi mál-
flutning, og mátti ekki seinna
vera.
Breyting þessi og skrif munu
kallast: Efnisleg andlitslyfting,
gerir blaðið verðmætara og áhug-
averðara og selur það.
Þannig er mál með vexti, að
hvorki flokkur né blað getur ver-
ið, né á að vera, sérbakað vínar-
brauð fyrir einn eða neinn. Þes-
svegna lysi ég einnig ánægju
minni með hreinskilin skoðana-
skifti / opnar umræður á síðum
Þjóðviljans fyrir forval. Einnig
það kallast: Éfnisleg andlitslyft-
ing, gerir blaðið verðmætara og
áhugaverðara og selur það.
Nú er það svo, að herra
KONFEKT-KUBBUR - borg-
arstjórinn okkar, sem lifir nær
eingöngu á súkkulaði sem kaup-
menn við Laugaveginn færa hon-
um, breiðir töluvert úr sér bæði á
velli, sem og í fjölmiðlum. í þess-
ari grein fær hann auðvitað sitt
útmælda pláss. Ég drep hér á tvö
atriði, sem virðist hafa orðið hon-
um til framdráttar, við upphaf
ferils, og fram á þennan dag.
Flestir andstæðingar hans virðast
hafa valið þann framgangsmáta
að fara vel að honum, lempa
hann til og fara að með góðu,
koma vel fyrir hreint afskrifa
heildargagnrýni á þennan mann,
það sem hann stendur fyrir og þá
sem að baki honum standa. Að-
eins leiðrétta faglegar skekkjur
fagleg smáatriði, sem fara úr-
skeiðis.
Hvortveggja þarf að vera til
staðar, til þess að hægt sé að tala
um andstöðu. Endalausar vífi-
legar ályktanir, málalengingar,
málamiðlanir gagna ekki. Máls-
varar okkar verða að hafa kraft,
kjark, kjaft og heilsu, þar sem
þeim er ætlað að beita sér og berj-
ast. Annarsvegar út á meðal
fólksins og skeleggir málsvarar í
borgarstjórn. Bakmennirnir
(skugga-borgarmálaráð) eða
(skugga-borgarstjórn) á að smíða
ráð, tillögur og ályktanir og á þá
einnig að vera hægt að vísa fólki,
sem leitar hjálpar úrlausnar að-
stoðar. Það á að vera vel heima í
heilbrigðiskerfinu og helst að
sitja þar í nefndum og ráðum.
Annað sem hefur verið Davíð
til framdráttar eru fjölmiðlar.
Eðlilegt getur talist, að odda-
maður eigi nokkuð greiðan að-
gang að fjölmiðlum. Það hefur
Davíð einnig átt. Verra er, að þar
hefur hann ekki verið
gagnrýndur né sýnt það aðhald,
sem eðlilegt getur talist. Frétta-
menn spyrja sjaldan annarrar og
þriðju spurningar um sama efni.
Rýna ekki í svar, ganga ekki eftir
svörum, láta sér nægja eitt rug-
lingslegt svar, sem oft er út í
bláinn - þetta á ekki aðeins við
umDavíð. Einnig hafaverið uppi
tilburðir, að gera úr honum
meiriháttar gáfumann með
elegans. Ætla honum hæfileika,
sem hann hefur í raun ekki.
Menn geta t.d. ort ljóð, gefið út
plötur/heilu ljóðabækurnar og
allir vita, að þeir geta ekki ort,
nema þeir sjálfir.
Út af fyrir sig getur það verið
ærið broslegt að sjá mann settan í
hlutverk, sem hann ræður ekki
við. En það er jafnfram ótuktar-
skapur. Kjánaleg ósvífni er leiði-
gjörn til lengdar. Þessi tilraun
fjölmiðla, að gæta sparnaðar í
garð innlends skemmtiefnis, er
því dæmd til að mistakast - því
miður.
Ég vil í lokin, gera orð Reynis
Ingibjartssonar, félaga míns að
mínum. Tilvitnun úr Þjóðviljan-
um: „Þjóðviljinn á að vera miðill,
ekki málpípa. Flokkurinn bar-
áttutæki ekki hagsmunahópur,
ætíð reiðubúin íyrir fólkið.
...Baráttuviljinn er þó mikilvæg-
astur úr því, sem komið er mál-
um. Messagutti hjá Davíð vil ég
heldur ekki vera.“
Eiríkur Björgvinsson
Laugarnesvegi 72
Reykjavík.
Föstudagur 21. febrúar 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 21